Историко-культурное наследие, уничтоженное на азербайджанских землях, оккупированных Арменией Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında məhv edilmiş tarixi-mədəni irsimiz Destroyed historical-cultural heritage in Azerbaijani lands occupied by Armenia
Аннотация
С 1988 года стали широко распространяться систематическая депортация азербайджанцев с исторической территории Азербайджана, геноциды, оккупация и грабежи в Нагорном Карабахе и прилегающих территориях Азербайджана. Используя политический хаос в стране, Армения оккупировала 20% территории Азербайджана. Одной из сфер, понесших основной ущерб в результате оккупации, стали богатые материально-культурные памятники.
В результате военной агрессии были сожжены библиотеки в Шушинском, Лачинском, Калбаджарском, Губадлинском, Ходжалинском, Агдамском, Агдеринском, Физулинском, Джабраилском районах и хранящиеся там необычные и редкие книжные коллекции. Историческая библиотека Панах-хана, расположенная на территории Шушинского историко-архитектурного заповедника, личная библиотека видного ученого Мира Мовсума Навваба, мечети Нижняя и Верхняя Говхерага, Кечерли, Мардин, Джума, ценные книги, хранящиеся в домах-музеях гениального композитора Узеира Гаджибекова, основателя профессионального вокального искусства Бюльбюля были уничтожены армянскими вандалами. Многие из них были доставлены в Армению. Уничтожение материальной культуры на оккупированных территориях продолжается. 9 Централизованных библиотечных систем, 927 библиотек и 4,6 миллиона экземпляров книг, хранящихся в Нагорном Карабахе и прилегающих районах древнего Азербайджана, оккупированных армянскими террористами, были разграблены и уничтожены. Кроме того, в оккупированной зоне остались 13 памятников истории и культуры мирового значения (6 архитектурных и 7 археологических), 292 значимых для страны (119 архитектурных и 173 археологических) и 330 местного значения (270 архитектур, 22 археологических, 23 сада, парка, памятников архитектуры и памятников, 15 образцов декоративно-прикладного искусства). Кроме того, в оккупированной зоне осталось 22 музея, 808 клубов, 4 театра и 2 концертных центра, 8 парков культуры и отдыха, 4 школы живописи и 85 музыкальных школ, где было собрано более 40 000 предметов. По приблизительным подсчетам, библиотечно-информационная
зона Азербайджана была повреждена на сумму 20 миллионов 815 тысяч долларов США. Агдамский музей хлеба, единственный в бывшем Советском Союзе, был стерт с лица земли во время бомбардировок города, более 13 000 экземпляров всемирно известного Кельбаджарского историко-этнографического музея и более 5000 ценных и редких предметов из Лачинского историко-этнографического музея были перевезены в Армению. Наша духовность сильно пострадала в результате захвата Шуши. Только в Шуше были разрушены 32 библиотеки, 5 музеев, 17 клубов и 8 домов культуры.
Все эти незаконные действия и бесчеловечные злодеяния противоречат международному праву. Потому что грабеж, вымогательство, преднамеренное уничтожение материального наследия на оккупированных территориях Азербайджана означает грубое нарушение следующих международных законов:
Конвенция о защите культурных ценностей в случае вооруженного конфликта;
Конвенция об охране археологического наследия Европы;
Конвенция ЮНЕСКО 1972 года об охране всемирного культур-
ного и природного наследия и др.
Мы надеемся, что после восстановления территориальной целост-
ности Азербайджана наше наследие, которое было вывезено в Армению и незаконно ввезено в мировые библиотеки и музеи как поддельные армянские памятники, снова будет возвращено своему владельцу.
В результате военной агрессии были сожжены библиотеки в Шушинском, Лачинском, Калбаджарском, Губадлинском, Ходжалинском, Агдамском, Агдеринском, Физулинском, Джабраилском районах и хранящиеся там необычные и редкие книжные коллекции. Историческая библиотека Панах-хана, расположенная на территории Шушинского историко-архитектурного заповедника, личная библиотека видного ученого Мира Мовсума Навваба, мечети Нижняя и Верхняя Говхерага, Кечерли, Мардин, Джума, ценные книги, хранящиеся в домах-музеях гениального композитора Узеира Гаджибекова, основателя профессионального вокального искусства Бюльбюля были уничтожены армянскими вандалами. Многие из них были доставлены в Армению. Уничтожение материальной культуры на оккупированных территориях продолжается. 9 Централизованных библиотечных систем, 927 библиотек и 4,6 миллиона экземпляров книг, хранящихся в Нагорном Карабахе и прилегающих районах древнего Азербайджана, оккупированных армянскими террористами, были разграблены и уничтожены. Кроме того, в оккупированной зоне остались 13 памятников истории и культуры мирового значения (6 архитектурных и 7 археологических), 292 значимых для страны (119 архитектурных и 173 археологических) и 330 местного значения (270 архитектур, 22 археологических, 23 сада, парка, памятников архитектуры и памятников, 15 образцов декоративно-прикладного искусства). Кроме того, в оккупированной зоне осталось 22 музея, 808 клубов, 4 театра и 2 концертных центра, 8 парков культуры и отдыха, 4 школы живописи и 85 музыкальных школ, где было собрано более 40 000 предметов. По приблизительным подсчетам, библиотечно-информационная
зона Азербайджана была повреждена на сумму 20 миллионов 815 тысяч долларов США. Агдамский музей хлеба, единственный в бывшем Советском Союзе, был стерт с лица земли во время бомбардировок города, более 13 000 экземпляров всемирно известного Кельбаджарского историко-этнографического музея и более 5000 ценных и редких предметов из Лачинского историко-этнографического музея были перевезены в Армению. Наша духовность сильно пострадала в результате захвата Шуши. Только в Шуше были разрушены 32 библиотеки, 5 музеев, 17 клубов и 8 домов культуры.
Все эти незаконные действия и бесчеловечные злодеяния противоречат международному праву. Потому что грабеж, вымогательство, преднамеренное уничтожение материального наследия на оккупированных территориях Азербайджана означает грубое нарушение следующих международных законов:
Конвенция о защите культурных ценностей в случае вооруженного конфликта;
Конвенция об охране археологического наследия Европы;
Конвенция ЮНЕСКО 1972 года об охране всемирного культур-
ного и природного наследия и др.
Мы надеемся, что после восстановления территориальной целост-
ности Азербайджана наше наследие, которое было вывезено в Армению и незаконно ввезено в мировые библиотеки и музеи как поддельные армянские памятники, снова будет возвращено своему владельцу.
1988-ci ildən başlayaraq sistemli şəkildə tarixi Azərbaycan ərazisi olan Ermənistandan azərbaycanlıların deportasiyası, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və ona bitişik ərazilərində soyqırımlarının, işğal və qarətlərin həyata keçirilməsi getdikcə geniş vüsət almağa başladı. Ölkədə baş vermiş siyasi xaosdan istifadə edən Ermənistan Azərbaycanın 20% ərazisini işğal etdi. İşğal nəticəsində böyük zərər görmüş sferalardan biri də zəngin maddi-mədəniyyət abidələri olmuşdur.
Belə ki, hərbi təcavüz nəticəsində işğal olunmuş ərazilərdə Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Xocalı, Ağdam, Ağdərə, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarındakı kitabxanalar və orada saxlanılan unukal və nadir kitab kolleksiyaları talan edilmiş və yandırılmışdır. Qarabağın mədəniyyət və təhsil mərkəzi Şuşa Tarix Memarlıq Qoruğunun ərazisində yerləşən Pənah xanın tarixi kitabxanası, rəssam, görkəmli alim Mir Mövsüm Nəvvabın şəxsi kitabxanası, Aşağı və Yuxarı Gövhərağa, Köçərli, Mərdinli, Cümə məscidlərini, dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun, professional vokal sənətinin banisi Bülbülün ev-muzeylərində saxlanılan dəyərli kitablar erməni vandalları tərəfindən məhv edilmişdir. Onların çoxu Ermənistana aparılmışdır. İşğal zonalarında maddi mədəniyyət yadigarlarımızın dağıdılması prosesi indi də davam edir. Erməni terrorçuları tərəfindən zəbt olunmuş qədim Azərbaycan torpaqları olan Dağlıq Qarabağ və ona bitişik rayonlarda 9 Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi, 927 kitabxana və orada saxlanılan 4,6 milyon nüsxə kitab talan və məhv edilmişdir. Bundan başqa, 13 dünya əhəmiyyətli (6 memarlıq və 7 arxeoloji), 292 ölkə əhəmiyyətli (119 memarlıq və 173 arxeoloji) və 330 yerli əhəmiyyətli (270 memarlıq, 22 arxeoloji, 23 bağ, park, momumental və xatirə abidələri, 15 dekorativ sənət nümunəsi) tarix və mədəniyyət abidələri işğal zonasında qalmışdır. Bunlarla yanaşı, işğal olunmuş ərazilərdə 40 mindən artıq əşyanın toplandığı 22 muzey, 808 klub, 4 teatr və 2 konsert müəssisəsi, 8 mədəniyyət və istirahət parkı, 4 rəsm qalereyası, 85 musiqi məktəbi işğal zonasında qalmışdır. Təqribi hesablamalara görə, Azərbaycanın kitabxana-informasiya sahəsinə 20 milyon 815 min ABŞ dolları həcmində maddi ziyan dəymişdir. Keçmiş SSRİ-də yeganə olan Ağdam Çörək
Muzeyi şəhərin bombardmanı zamanı yerlə-yeksan edilmiş, dünyaşöhrətli Kəlbəcər Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin 13 minədək, Laçın Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin 5 mindən çox qiymətli və nadir əşyası Ermənistana daşınmışdır. Şuşanın zəbt edilməsi nəticəsində mənəviyyatımıza olduqca ağır zərbə endirilmişdir. Təkcə Şuşa şəhərində 32 kitabxana, 5 muzey, 17 klub, 8 Mədəniyyət evi dağıdılmış, viran edilmişdir.
Bütün bu qeyri-hüquqi davranışların və qeyri-insani vəhşiliklərin baş verməsi beynəlxalq hüquq normalarına ziddir. Çünki Azərbaycanın işğal edilmiş torpaqlarındakı maddi irsin talanması, qarət edilməsi, yoxa çıxarılması, qəsdən məhv edilməsi aşağıdakı beynəlxalq qanunların kobud şəkildə pozulması deməkdir:
– “Silahlı münaqişə baş verdikdə mədəni dəyərlərin qorunması haqqında” 1954-cü il Haaqa Konvensiyası;
– “Arxeoloji irsin mühafizəsi haqqında” 1992-ci il Avropa Konvensiyası;
– “Ümumdünya mədəni və təbii irsin mühafizəsi haqqında” YUNESKO-nun 1972-ci il Konvensiyası və s.
Ümid edirik, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdikdən sonra, Ermənistana aparılmış və qeyri-qanuni yollarla dünya kitabxana və muzeylərinə saxta erməni abidələri kimi daxil edilmiş irsimiz yenidən öz sahibinə qaytarılacaqdır.
Belə ki, hərbi təcavüz nəticəsində işğal olunmuş ərazilərdə Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Xocalı, Ağdam, Ağdərə, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarındakı kitabxanalar və orada saxlanılan unukal və nadir kitab kolleksiyaları talan edilmiş və yandırılmışdır. Qarabağın mədəniyyət və təhsil mərkəzi Şuşa Tarix Memarlıq Qoruğunun ərazisində yerləşən Pənah xanın tarixi kitabxanası, rəssam, görkəmli alim Mir Mövsüm Nəvvabın şəxsi kitabxanası, Aşağı və Yuxarı Gövhərağa, Köçərli, Mərdinli, Cümə məscidlərini, dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun, professional vokal sənətinin banisi Bülbülün ev-muzeylərində saxlanılan dəyərli kitablar erməni vandalları tərəfindən məhv edilmişdir. Onların çoxu Ermənistana aparılmışdır. İşğal zonalarında maddi mədəniyyət yadigarlarımızın dağıdılması prosesi indi də davam edir. Erməni terrorçuları tərəfindən zəbt olunmuş qədim Azərbaycan torpaqları olan Dağlıq Qarabağ və ona bitişik rayonlarda 9 Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi, 927 kitabxana və orada saxlanılan 4,6 milyon nüsxə kitab talan və məhv edilmişdir. Bundan başqa, 13 dünya əhəmiyyətli (6 memarlıq və 7 arxeoloji), 292 ölkə əhəmiyyətli (119 memarlıq və 173 arxeoloji) və 330 yerli əhəmiyyətli (270 memarlıq, 22 arxeoloji, 23 bağ, park, momumental və xatirə abidələri, 15 dekorativ sənət nümunəsi) tarix və mədəniyyət abidələri işğal zonasında qalmışdır. Bunlarla yanaşı, işğal olunmuş ərazilərdə 40 mindən artıq əşyanın toplandığı 22 muzey, 808 klub, 4 teatr və 2 konsert müəssisəsi, 8 mədəniyyət və istirahət parkı, 4 rəsm qalereyası, 85 musiqi məktəbi işğal zonasında qalmışdır. Təqribi hesablamalara görə, Azərbaycanın kitabxana-informasiya sahəsinə 20 milyon 815 min ABŞ dolları həcmində maddi ziyan dəymişdir. Keçmiş SSRİ-də yeganə olan Ağdam Çörək
Muzeyi şəhərin bombardmanı zamanı yerlə-yeksan edilmiş, dünyaşöhrətli Kəlbəcər Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin 13 minədək, Laçın Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin 5 mindən çox qiymətli və nadir əşyası Ermənistana daşınmışdır. Şuşanın zəbt edilməsi nəticəsində mənəviyyatımıza olduqca ağır zərbə endirilmişdir. Təkcə Şuşa şəhərində 32 kitabxana, 5 muzey, 17 klub, 8 Mədəniyyət evi dağıdılmış, viran edilmişdir.
Bütün bu qeyri-hüquqi davranışların və qeyri-insani vəhşiliklərin baş verməsi beynəlxalq hüquq normalarına ziddir. Çünki Azərbaycanın işğal edilmiş torpaqlarındakı maddi irsin talanması, qarət edilməsi, yoxa çıxarılması, qəsdən məhv edilməsi aşağıdakı beynəlxalq qanunların kobud şəkildə pozulması deməkdir:
– “Silahlı münaqişə baş verdikdə mədəni dəyərlərin qorunması haqqında” 1954-cü il Haaqa Konvensiyası;
– “Arxeoloji irsin mühafizəsi haqqında” 1992-ci il Avropa Konvensiyası;
– “Ümumdünya mədəni və təbii irsin mühafizəsi haqqında” YUNESKO-nun 1972-ci il Konvensiyası və s.
Ümid edirik, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdikdən sonra, Ermənistana aparılmış və qeyri-qanuni yollarla dünya kitabxana və muzeylərinə saxta erməni abidələri kimi daxil edilmiş irsimiz yenidən öz sahibinə qaytarılacaqdır.
Since 1988, systematic deportation of Azerbaijanis from the historical territory of Azerbaijan, genocides, occupation and plunder in NagornoKarabakh and adjacent territories of Azerbaijan had become widespread. Using political chaos in the country, Armenia occupied 20% of Azerbaijan’s territory. One of the major damaged areas due to the occupation was rich material and cultural monuments.
As a result of the military aggression, libraries in Shusha, Lachin, Kalbajar, Gubadli, Khojaly, Agdam, Agdere, Fuzuli, Jabrayil regions and the unusual and rare book collections kept there were burned. Historical library of Panah Khan, located in the territory of Shusha Historical Architecture Reserve, prominent scientist Mir Movsum Navvab’s personal library, Lower and Upper Govheraga, Köçerli, Mardin, Juma Mosques, valuable books kept in the home museums of the genius composer Uzeyir Hajibeyov, the founder of professional vocal art Bulbul were destroyed by Armenian vandals. Many of them were taken to Armenia. The destruction of material culture in the occupied territories is still going on. 9 Centralized Library Systems, 927 libraries and 4,6 million copies of books kept in Nagorno-Karabakh and adjacent districts of ancient Azerbaijan, occupied by Armenian terrorists were plundered and destroyed. In addition, 13 world-wide (6 architectural and 7 archeological), 292 country-significant (119 architectural and 173 archeological) and 330 local significant (270 architecture, 22 archeology, 23 gardens, parks, momumental and memorial monuments, 15 decorative art samples) historical and cultural monuments remained in the occupied zone. In addition, there were 22 museums, 808 clubs, 4 theaters and 2 concert centres, 8 cultural and recreational parks, 4 paintings and 85 musical schools remained in the occupied zone where more than 40,000 items were collected. According to the estimated calculations, Azerbaijan’s libraryinformation area was damaged in the amount of 20 mln 815 thousand US dollars. Aghdam Bread Museum, the only one in the former Soviet Union, was wiped off the dace of the earth while city bombing, more than 13,000 specimens of the world-renowned Kelbajar history and ethnography museum, and more than 5,000 valuable and rare items from the Lachin History and Ethnography Museum were moved to Armenia. As a result of the seizure of Shusha, ourspirituality had been heavily damaged. Only in Shusha, 32 libraries, 5 museums, 17 clubs and 8 culture houses have been devastated and destroyed.
All these illegal acts and inhumane atrocities are contrary to international law. Because the plunder, extortion, deliberate destruction of material heritage of the occupied territories of Azerbaijan means a gross violation of the following international laws:
– The Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict;
– Convention for the Protection of the Archaeological Heritage of Europe; – 1972 UNESCO Convention concerning the Protection of the World
Cultural and Natural Heritage and etc.
We hope that after restoring its territorial integrity to Azerbaijan, our heritage, which was taken to Armenia and illegally imported into world libraries and museums as fake Armenian monuments, will be returned to its owner again.
As a result of the military aggression, libraries in Shusha, Lachin, Kalbajar, Gubadli, Khojaly, Agdam, Agdere, Fuzuli, Jabrayil regions and the unusual and rare book collections kept there were burned. Historical library of Panah Khan, located in the territory of Shusha Historical Architecture Reserve, prominent scientist Mir Movsum Navvab’s personal library, Lower and Upper Govheraga, Köçerli, Mardin, Juma Mosques, valuable books kept in the home museums of the genius composer Uzeyir Hajibeyov, the founder of professional vocal art Bulbul were destroyed by Armenian vandals. Many of them were taken to Armenia. The destruction of material culture in the occupied territories is still going on. 9 Centralized Library Systems, 927 libraries and 4,6 million copies of books kept in Nagorno-Karabakh and adjacent districts of ancient Azerbaijan, occupied by Armenian terrorists were plundered and destroyed. In addition, 13 world-wide (6 architectural and 7 archeological), 292 country-significant (119 architectural and 173 archeological) and 330 local significant (270 architecture, 22 archeology, 23 gardens, parks, momumental and memorial monuments, 15 decorative art samples) historical and cultural monuments remained in the occupied zone. In addition, there were 22 museums, 808 clubs, 4 theaters and 2 concert centres, 8 cultural and recreational parks, 4 paintings and 85 musical schools remained in the occupied zone where more than 40,000 items were collected. According to the estimated calculations, Azerbaijan’s libraryinformation area was damaged in the amount of 20 mln 815 thousand US dollars. Aghdam Bread Museum, the only one in the former Soviet Union, was wiped off the dace of the earth while city bombing, more than 13,000 specimens of the world-renowned Kelbajar history and ethnography museum, and more than 5,000 valuable and rare items from the Lachin History and Ethnography Museum were moved to Armenia. As a result of the seizure of Shusha, ourspirituality had been heavily damaged. Only in Shusha, 32 libraries, 5 museums, 17 clubs and 8 culture houses have been devastated and destroyed.
All these illegal acts and inhumane atrocities are contrary to international law. Because the plunder, extortion, deliberate destruction of material heritage of the occupied territories of Azerbaijan means a gross violation of the following international laws:
– The Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict;
– Convention for the Protection of the Archaeological Heritage of Europe; – 1972 UNESCO Convention concerning the Protection of the World
Cultural and Natural Heritage and etc.
We hope that after restoring its territorial integrity to Azerbaijan, our heritage, which was taken to Armenia and illegally imported into world libraries and museums as fake Armenian monuments, will be returned to its owner again.