Философско-религиозные отношения в видении Муллы Садры Molla Sədra düşüncəsində fəlsəfə-din münasibəti Philosophy and religion relations in Molla Sadra’s thoughts
Аннотация
Философия и религия являются важными факторами, которые долгое время занимают особое место в истории человечества. Даже если они были в форме примитивных верований, отличающихся от современных авраамических религий, люди всегда имели религиозные верования. Хотя VII-VI вв. до н.э. были приняты в качестве начала систематической философии, история мысли стара так же, как человечество. Глядя на историю философской мысли, становится ясно, что предмет философии и религии во все времена и во всех философских школах был предметом дискуссий и противоречий.
В результате переводческой деятельности мусульманский мир познакомился с греческой философией, и после этого философия и религия стали одним из важнейших вопросов в исламском мире. У некоторых было негативное отношение, они утверждали, что философия принадлежит иностранной культуре, и что все потребности мусульман найдены в Коране и Хадисах. Однако многие исламские мыслители не видели подлинного противоречия между философией и религией. По их мнению, источник философской мысли и источник религии одинаковы. Поэтому между философией и религией нет реального противоречия. Основываясь на этой идее, исламские философы пытались устранить якобы противоречие между философией и религией. Эту тенденцию можно наблюдать в работах таких философов, как Ибн Рушд (Аверроэс), Фарабии Ибн Сина (Авиценна).
Попытки исламских мыслителей объединить философию и религию достигли своего апогея в работах философа Сефевидского периода 18-го века муллы Садры. Философ-ширазец, основатель философской школы «Муталиййа» (Трансцендентная философия) стремился создать основу божественной и трансцендентной философии, синтезируя существовавшие до него философские школы и методы их доступа к знаниям. Согласно мулле Садра, мудрость, философия и религия не противоречат друг другу. Философ даже считает, что истинная философия или божественная мудрость должны сочетать философию и религию.
В этой статье рассматривается философия и религиозная концепция Садры, а также их взаимоотношения.
В результате переводческой деятельности мусульманский мир познакомился с греческой философией, и после этого философия и религия стали одним из важнейших вопросов в исламском мире. У некоторых было негативное отношение, они утверждали, что философия принадлежит иностранной культуре, и что все потребности мусульман найдены в Коране и Хадисах. Однако многие исламские мыслители не видели подлинного противоречия между философией и религией. По их мнению, источник философской мысли и источник религии одинаковы. Поэтому между философией и религией нет реального противоречия. Основываясь на этой идее, исламские философы пытались устранить якобы противоречие между философией и религией. Эту тенденцию можно наблюдать в работах таких философов, как Ибн Рушд (Аверроэс), Фарабии Ибн Сина (Авиценна).
Попытки исламских мыслителей объединить философию и религию достигли своего апогея в работах философа Сефевидского периода 18-го века муллы Садры. Философ-ширазец, основатель философской школы «Муталиййа» (Трансцендентная философия) стремился создать основу божественной и трансцендентной философии, синтезируя существовавшие до него философские школы и методы их доступа к знаниям. Согласно мулле Садра, мудрость, философия и религия не противоречат друг другу. Философ даже считает, что истинная философия или божественная мудрость должны сочетать философию и религию.
В этой статье рассматривается философия и религиозная концепция Садры, а также их взаимоотношения.
Fəlsəfə və din uzun zamanlardan bəri insanlıq tarixində xüsusi yerə sahib olan vacib amillərdir. Bu gün mövcud olan səmavi dinlərdən fərqli, ibtidai formada olsa da, insanlar çox qədim dövrlərdən dini inanclara sahib olublar. Sistemli fəlsəfənin başlanğıcı olaraq e.ə. VII-VI əsrlərin qəbul edilməsinə baxmayaraq, düşüncənin tarixi insanlıq qədər qədimdir. Fəlsəfi fikir tarixinə nəzər salındığı zaman, fəlsəfə və din mövzusunun bütün dövrlərdə və bütün fəlsəfi məktəblərdə müzakirə və mübahisə mövzusu olduğu diqqəti cəlb edir.
Tərcümə fəaliyyəti ilə İslam dünyasına nüfuz edən yunan fəlsəfəsi ilə tanışlıqdan sonra, fəlsəfə-din problemi müsəlmanlar arasında da ciddi müzakirə mövzusuna çevrildi. Bəziləri fəlsəfənin yad mədəniyyətə aid olduğu, müsəlmanların ehtiyac duyduğu hər şeyin vəhy məhsulu olan Quranda və hədislərdə mövcud olduğunu iddia edərək, ona qarşı mənfi mövqe tutdular. Əksər İslam mütəfəkkirləri fəlsəfə ilə din arasında həqiqi ziddiyyət görmürdülər. Onların fikrincə, fəlsəfi düşüncənin qaynağı olan ağıl və dinin qaynağı olan vəhy eyni mənbəyə aiddir və bu səbəbdən, bunlar arasında həqiqi ziddiyyət ola bilməzdi. Bu fikrə isnad edərək, İslam filosofları fəlsəfə və din arasında görünən təzadları ortadan qaldırmağa cəhd edirdilər. İbn Rüşd, Farabi, ibn Sina kimi filosofların əsərlərinə nəzər yetirməklə bu meylin şahidi olmaq mümkündür.
İslam düşüncəsində fəlsəfə ilə dini birləşdirmə cəhdləri XVII əsr Səfəvilər dövrü filosofu Molla Sədranın fəlsəfəsində özünün zirvə nöqtəsinə çatmışdır. Mütəaliyə fəlsəfə məktəbinin banisi olan şirazlı filosof özündən əvvəl mövcud fəlsəfi məktəbləri, onların bilik əldəetmə vasitələrini sintez edərək özünün ilahi, transendental fəlsəfəsinin özülünü inşa etməyə çalışmışdır. Filosof işraqi, əqli və vəhymənşəli biliyi özündə birləşdirən bir sistem hazırlayaraq, bu prinsipləri paralel şəkildə istifadə edərək, fəlsəfi məsələləri çözməyə səy göstərirdi. Sədraya görə, ağılla şəriət, fəlsəfə ilə din bir-birinə zidd deyil. Filosofun fikrincə, həqiqi fəlsəfə, yaxud ilahi hikmət fəlsəfə və dinin birləşdirilməsindən ibarət idi.
Bu məqalədə Molla Sədranın fəlsəfə və din anlayışı, həmçinin onlar arasındakı münasibət araşdırılmışdır.
Tərcümə fəaliyyəti ilə İslam dünyasına nüfuz edən yunan fəlsəfəsi ilə tanışlıqdan sonra, fəlsəfə-din problemi müsəlmanlar arasında da ciddi müzakirə mövzusuna çevrildi. Bəziləri fəlsəfənin yad mədəniyyətə aid olduğu, müsəlmanların ehtiyac duyduğu hər şeyin vəhy məhsulu olan Quranda və hədislərdə mövcud olduğunu iddia edərək, ona qarşı mənfi mövqe tutdular. Əksər İslam mütəfəkkirləri fəlsəfə ilə din arasında həqiqi ziddiyyət görmürdülər. Onların fikrincə, fəlsəfi düşüncənin qaynağı olan ağıl və dinin qaynağı olan vəhy eyni mənbəyə aiddir və bu səbəbdən, bunlar arasında həqiqi ziddiyyət ola bilməzdi. Bu fikrə isnad edərək, İslam filosofları fəlsəfə və din arasında görünən təzadları ortadan qaldırmağa cəhd edirdilər. İbn Rüşd, Farabi, ibn Sina kimi filosofların əsərlərinə nəzər yetirməklə bu meylin şahidi olmaq mümkündür.
İslam düşüncəsində fəlsəfə ilə dini birləşdirmə cəhdləri XVII əsr Səfəvilər dövrü filosofu Molla Sədranın fəlsəfəsində özünün zirvə nöqtəsinə çatmışdır. Mütəaliyə fəlsəfə məktəbinin banisi olan şirazlı filosof özündən əvvəl mövcud fəlsəfi məktəbləri, onların bilik əldəetmə vasitələrini sintez edərək özünün ilahi, transendental fəlsəfəsinin özülünü inşa etməyə çalışmışdır. Filosof işraqi, əqli və vəhymənşəli biliyi özündə birləşdirən bir sistem hazırlayaraq, bu prinsipləri paralel şəkildə istifadə edərək, fəlsəfi məsələləri çözməyə səy göstərirdi. Sədraya görə, ağılla şəriət, fəlsəfə ilə din bir-birinə zidd deyil. Filosofun fikrincə, həqiqi fəlsəfə, yaxud ilahi hikmət fəlsəfə və dinin birləşdirilməsindən ibarət idi.
Bu məqalədə Molla Sədranın fəlsəfə və din anlayışı, həmçinin onlar arasındakı münasibət araşdırılmışdır.
Philosophy and religion are important factors occupying central place in the history of humanity from ancient times. Humans have always had religious beliefs since the earliest times though they were unsophisticated compared to heavenly religions. The systematic study of philosophy dates back to the 7th and 6th centuries BC, yet the history of thought is as ancient as humanity itself. History of philosophy reveal that philosophy and religion had always been a matter of dispute almost in all philosophical schools.
After Muslims familiarized themselves with Greek philosophy through translations, the problem of philosophy and religion became a question of debate for them. Some scholars displayed negative attitude towards it claiming that philosophy belongs to an alien culture and that Muslims can find the answer of every question in the Quran and hadiths. However, majority of the Islamic thinkers did not see contradiction between philosophy and religion. According to them, philosophy and religion are of the same origin, therefore, there would not be a true discrepancy between the two. Based on this idea, Islamic philosophers attempted to eliminate the ostensible discrepancy between philosophy and religion. Studying the works of Islamic philosophers such as Ibn Rushd, Al-Farabi, Ibn Sina one can easily notice this tendency.
The attempts to combine philosophy with religion reached the highest point in the 17th century Safavid philosopher Mulla Sadra’s thought. The founder of the school of Al-hikmat al-mutaaliyah (transcendent philosophy/ theosophy) Shirazi was trying to synthesize earlier philosophical schools and their methods of learning and laid the foundations of his new school. He sought to solve philosophical issues by preparing a system which was utilizing the knowledge received through vahy (revelation), burhan (demonstration) and irfan (contemplation) in a parallel form. According to Mulla Sadra, there were not any real difference between philosophy and religion. Furthermore, Sadra was claiming that the real philosophy is the unification of philosophy and religion, indeed.
The main purpose of this paper is to analyze Mulla Sadra’s view with regard to philosophy, religion and their relationship.
After Muslims familiarized themselves with Greek philosophy through translations, the problem of philosophy and religion became a question of debate for them. Some scholars displayed negative attitude towards it claiming that philosophy belongs to an alien culture and that Muslims can find the answer of every question in the Quran and hadiths. However, majority of the Islamic thinkers did not see contradiction between philosophy and religion. According to them, philosophy and religion are of the same origin, therefore, there would not be a true discrepancy between the two. Based on this idea, Islamic philosophers attempted to eliminate the ostensible discrepancy between philosophy and religion. Studying the works of Islamic philosophers such as Ibn Rushd, Al-Farabi, Ibn Sina one can easily notice this tendency.
The attempts to combine philosophy with religion reached the highest point in the 17th century Safavid philosopher Mulla Sadra’s thought. The founder of the school of Al-hikmat al-mutaaliyah (transcendent philosophy/ theosophy) Shirazi was trying to synthesize earlier philosophical schools and their methods of learning and laid the foundations of his new school. He sought to solve philosophical issues by preparing a system which was utilizing the knowledge received through vahy (revelation), burhan (demonstration) and irfan (contemplation) in a parallel form. According to Mulla Sadra, there were not any real difference between philosophy and religion. Furthermore, Sadra was claiming that the real philosophy is the unification of philosophy and religion, indeed.
The main purpose of this paper is to analyze Mulla Sadra’s view with regard to philosophy, religion and their relationship.