Ислам в социокультурной жизни балкарского народа Balkar xalqının sosio-mədəni həyatında İslam Islam in the cultural and social life of the Balkars
Аннотация
Балкарцы – тюркоязычный народ, проживающий на Центральном Кавказе, по вероисповеданию мусульмане-сунниты ханафитского толка. Процесс укрепления ислама в среде балкарцев шел постепенно, приспосабливаясь к местным традициям и обычаям, нормам обычного права (адата), социальному устройству балкарского общества. С проникновением ислама вглубь в Балкарии строятся мечети, к концу XIX во всех селах Балкарии действовали мечети, а в крупных селах наряду с главной мечетью, были построены квартальные. Мечети становятся центром общественной и социальной жизни народа. Ислам способствовал развитию грамотности и формированию собственной письменности, приобщению населения к культуре Востока. Ислам улучшил материальное и правовое положение женщины. По шариату женщина получила право на наследство, которого она по нормам адата была лишена. По мере укрепления позиций ислама смягчались нравы, усиливались факторы, способствующие формированию нравственных качеств, как честность, правдивость, верность слову, долгу. В социальной жизни балкарского общества возросла роль людей, у которых были высоки такие нравственные качества как адамлыкъ (человечность) и иман. Так, при формировании членов Тёре –судебного органа балкарцев, действовавшего вплоть до середины XIX века, большое внимание уделялось нравственным качествам людей, которые бы заседали в Тёре и принимали решения, касающиеся жизни общины в целом и каждого члена общины.
Исламская идеология у балкарцев ассоциировалась с понятиями справедливость и равенство, потому большинство балкарцев восприняли идеи коммунистов, т.к. эти идеи у них ассоциировались с исламскими идеями. Пережить трагические события первой половине XX века – войну и насильственную тотальную депортацию с родной земли в 1944 г. в восточные районы страны удалось благодаря исламской вере. В 1930-ые годы многие исламские деятели были подвергнуты репрессиям, мечети закрылись и прекратилась подготовка кадров. Однако ислам не был вытеснен из социокультурной жизни и многие исламские традиции, обряды продолжали исполняться. В период выселения многие исламские священнослужители, подбадривали людей, которые ехали в вагонах для перевозки скота в неизвестность, словами о том, что куда бы их не занесла судьба, везде они будут под покровительством и защитой Всевышнего и он не оставит их без помощи. Ислам, как система нравственных установок, морально поддерживал людей, придавал им силы для выживания, преодоления навалившихся проблем, стойкости и мужества в сложных жизненных ситуациях. и сохранял веру в торжество справедливости и надежду на возвращения на родную землю. Ислам стал одним из связующих звеньев, способствовавших этнической и межэтнической консолидации с казахами, киргизами, узбеками и представителями других мусульманских народов в местах депортации. В период депортации балкарцы вместе с казахами, киргизами, узбеками ходили в мечеть, делали намаз, отмечали мусульманские праздники Ураза-байрам и Къурбан-байрам, сохраняли исламскую обрядность в проведении тех или иных семейных обрядов.
После возвращения из депортации на Кавказ, в условиях атеистической пропаганды, исламские традиции сохранялись в основном в семейной и похоронной обрядности. После того, как отношение к религии смягчилось, в каждом балкарском селе началось строительство мечетей, в основном на пожертвования жителей, возрос интерес к получению исламского образования. В настоящее время во всех балкарских населенных пунктах, где проживают балкарцы, действуют мечети, при некоторых из них есть воскресные школы, где детей обучают исламской грамоте и чтению Корана. Исламские праздники отмечаются широко и занимают важное место в общественно-культурной жизни балкарского народа. Мечеть стала центром общественной и социальной жизни, возросла роль исламских священнослужителей в социокультурной жизни, в организации и проведении благотворительных мероприятий, милосердия и поддержки беспомощных, повышения нравственности, воспитания молодежи.
Исламская идеология у балкарцев ассоциировалась с понятиями справедливость и равенство, потому большинство балкарцев восприняли идеи коммунистов, т.к. эти идеи у них ассоциировались с исламскими идеями. Пережить трагические события первой половине XX века – войну и насильственную тотальную депортацию с родной земли в 1944 г. в восточные районы страны удалось благодаря исламской вере. В 1930-ые годы многие исламские деятели были подвергнуты репрессиям, мечети закрылись и прекратилась подготовка кадров. Однако ислам не был вытеснен из социокультурной жизни и многие исламские традиции, обряды продолжали исполняться. В период выселения многие исламские священнослужители, подбадривали людей, которые ехали в вагонах для перевозки скота в неизвестность, словами о том, что куда бы их не занесла судьба, везде они будут под покровительством и защитой Всевышнего и он не оставит их без помощи. Ислам, как система нравственных установок, морально поддерживал людей, придавал им силы для выживания, преодоления навалившихся проблем, стойкости и мужества в сложных жизненных ситуациях. и сохранял веру в торжество справедливости и надежду на возвращения на родную землю. Ислам стал одним из связующих звеньев, способствовавших этнической и межэтнической консолидации с казахами, киргизами, узбеками и представителями других мусульманских народов в местах депортации. В период депортации балкарцы вместе с казахами, киргизами, узбеками ходили в мечеть, делали намаз, отмечали мусульманские праздники Ураза-байрам и Къурбан-байрам, сохраняли исламскую обрядность в проведении тех или иных семейных обрядов.
После возвращения из депортации на Кавказ, в условиях атеистической пропаганды, исламские традиции сохранялись в основном в семейной и похоронной обрядности. После того, как отношение к религии смягчилось, в каждом балкарском селе началось строительство мечетей, в основном на пожертвования жителей, возрос интерес к получению исламского образования. В настоящее время во всех балкарских населенных пунктах, где проживают балкарцы, действуют мечети, при некоторых из них есть воскресные школы, где детей обучают исламской грамоте и чтению Корана. Исламские праздники отмечаются широко и занимают важное место в общественно-культурной жизни балкарского народа. Мечеть стала центром общественной и социальной жизни, возросла роль исламских священнослужителей в социокультурной жизни, в организации и проведении благотворительных мероприятий, милосердия и поддержки беспомощных, повышения нравственности, воспитания молодежи.
Balkarlar – Mərkəzi Qafqazda yaşayan, dininə görə hənəfi məzhəbli sünni müsəlman olan türkdilli xalqdır. Balkarların mühitində İslamın gücləndirilmə prosesi tədricən, yerli adət və ənənələrə, adi hüquq (adət) normalarına, Balkar cəmiyyətinin sosial quruluşuna uyğunlaşaraq gedirdi. İslamın dərinliyə nüfuz etməsi ilə Balkariyada məscidlər tikilir, XIX əsrin sonu üçün onun bütün kəndlərində məscidlər fəaliyyət göstərirdi. Böyük kəndlərdə isə əsas məscidlə yanaşı, məhəllə məscidləri də tikilmişdi. Məscidlər xalqın ictimai və sosial həyatının mərkəzinə çevrilmişdi. İslam savadlılığın inkişafına və şəxsi ədəbiyyatın formalaşmasına, əhalinin Şərqin mədəniyyətinə qoşulmasına imkan yaradırdı.
İslam qadının maddi və hüquqi vəziyyətini yaxşılaşdırmışdı. Şəriətə görə, qadın adət normalarına əsasən, məhrum edildiyi varislik hüququnu geri alırdı. İslamın mövqeləri möhkəmləndikcə adətlər yumşalır, dürüstlük, düzgünlük, sözə və vəzifəyə sədaqət kimi əxlaqi keyfiyyətlərin formalaşmasına imkan yaradan amillər güclənirdi. Balkar cəmiyyətinin sosial həyatında adamlıq (insanlıq) və iman kimi əxlaqi keyfiyyətləri yüksək olan insanların rolu artırdı. Beləliklə, XIX əsrin ta ortalarınadək fəaliyyət göstərən Törənin – balkarların məhkəmə orqanı üzvlərinin formalaşması zamanı Törədə iclas edən, bütövlükdə icmanın və icmanın hər bir üzvünün həyatına dair qərarlar verən insanların mənəvi keyfiyyətlərinə diqqət yetirilirdi.
Balkarlarda İslam ideologiyası ədalətlilik və bərabərlik anlayışları ilə assosiasiya olunurdu. Bu səbəbdən, balkarların əksəriyyəti kommunistlərin ideyalarını qəbul edirdi, çünki bu ideyalar onlarda İslam ideyaları ilə assosiasiya olunurdu.
XX əsrin birinci yarısının faciəli hadisələrini – müharibəyə və 1944-cü ildə doğma torpaqlardan ölkənin şərq rayonlarına məcburi total deportasiyaya dözmək İslam dini sayəsində mümkün olmuşdu. 1930-cu illərdə bir çox İslam din xadimləri repressiyalara məruz qoyulmuş, məscidlər bağlanmış və kadrların hazırlanması dayandırılmışdı. İslam dini sosiomədəni həyatdan sıxışdırılıb çıxarılmamışdı və bir çox İslam ənənələri, mərasimləri davam etdirilirdi. Köçürülmə dövründə bir çox din xadimləri mal-qaranın daşınması üçün vaqonlarda naməlum istiqamətlərə yollanan insanları ürəkləndirib deyirdilər ki, tale onları haraya aparırsaaparsın, onlar hər yerdə Uca Allahın himayəsindədirlər və O, heç vaxt onları köməksiz qoymayacaq.
İslam əxlaqi təlimatların sistemi kimi insanları mənəvi dəstəkləyir, həyatda sağ qalmaları, yığılan problemlərin öhdəsindən gəlmələri üçün onlara güc, mürəkkəb həyat şəraitində dözüm və cəsarət verir, ədalətin qalibiyyətinə inamı və öz doğma torpaqlarına qayıtma ümidini aşılayırdı.
İslam qazaxlarla, qırğızlarla, özbəklərlə və deportasiya yerlərindəki başqa müsəlman xalqlarının nümayəndələri ilə etnik və etnikarası birləşməyə imkan yaradan bağlayıcı vasitələrdən biri oldu. Deportasiya dövründə balkarlar qazaxlarla, qırğızlarla, özbəklərlə birlikdə məscidə gedir, namaz qılır, Ramazan və Qurban müsəlman bayramlarını qeyd edir, bu və ya digər ailə mərasimlərinin keçirilməsində İslam ənənələrini davam etdirirdilər.
Deportasiyadan Qafqaza qayıdandan sonra, ateizm təbliğatı şəraitində İslam ənənələri, əsasən, ailə və dəfn mərasimlərində saxlanırdı. Dinə qarşı münasibət yumşalandan sonra, hər bir balkar kəndində, əsasən, sakinlərin ianələri ilə məscidlər tikilməyə başlandı, İslam təhsilinə maraq artdı. Hal-hazırda balkarların yaşadığı bütün yaşayış məntəqələrində məscidlər fəaliyyət göstərir, onların bəzilərinin yanında uşaqlara İslam savadının verildiyi, Quran oxumağın öyrədildiyi bazar günü məktəbləri mövcuddur. İslam bayramları, artıq geniş qeyd olunur və Balkar xalqının ictimai-mədəni həyatında önəmli yer tutur. Məscid isə ictimai və sosial həyatın mərkəzi olmuş, İslam din xadimlərinin sosiomədəni həyatda, xeyriyyə tədbirlərinin təşkilində, keçirilməsində, köməksizlərə mərhəmət, dəstəyin göstərilməsində, gənclərin mənəviyyatının, tərbiyəsinin yüksəldilməsində rolu artmışdır.
İslam qadının maddi və hüquqi vəziyyətini yaxşılaşdırmışdı. Şəriətə görə, qadın adət normalarına əsasən, məhrum edildiyi varislik hüququnu geri alırdı. İslamın mövqeləri möhkəmləndikcə adətlər yumşalır, dürüstlük, düzgünlük, sözə və vəzifəyə sədaqət kimi əxlaqi keyfiyyətlərin formalaşmasına imkan yaradan amillər güclənirdi. Balkar cəmiyyətinin sosial həyatında adamlıq (insanlıq) və iman kimi əxlaqi keyfiyyətləri yüksək olan insanların rolu artırdı. Beləliklə, XIX əsrin ta ortalarınadək fəaliyyət göstərən Törənin – balkarların məhkəmə orqanı üzvlərinin formalaşması zamanı Törədə iclas edən, bütövlükdə icmanın və icmanın hər bir üzvünün həyatına dair qərarlar verən insanların mənəvi keyfiyyətlərinə diqqət yetirilirdi.
Balkarlarda İslam ideologiyası ədalətlilik və bərabərlik anlayışları ilə assosiasiya olunurdu. Bu səbəbdən, balkarların əksəriyyəti kommunistlərin ideyalarını qəbul edirdi, çünki bu ideyalar onlarda İslam ideyaları ilə assosiasiya olunurdu.
XX əsrin birinci yarısının faciəli hadisələrini – müharibəyə və 1944-cü ildə doğma torpaqlardan ölkənin şərq rayonlarına məcburi total deportasiyaya dözmək İslam dini sayəsində mümkün olmuşdu. 1930-cu illərdə bir çox İslam din xadimləri repressiyalara məruz qoyulmuş, məscidlər bağlanmış və kadrların hazırlanması dayandırılmışdı. İslam dini sosiomədəni həyatdan sıxışdırılıb çıxarılmamışdı və bir çox İslam ənənələri, mərasimləri davam etdirilirdi. Köçürülmə dövründə bir çox din xadimləri mal-qaranın daşınması üçün vaqonlarda naməlum istiqamətlərə yollanan insanları ürəkləndirib deyirdilər ki, tale onları haraya aparırsaaparsın, onlar hər yerdə Uca Allahın himayəsindədirlər və O, heç vaxt onları köməksiz qoymayacaq.
İslam əxlaqi təlimatların sistemi kimi insanları mənəvi dəstəkləyir, həyatda sağ qalmaları, yığılan problemlərin öhdəsindən gəlmələri üçün onlara güc, mürəkkəb həyat şəraitində dözüm və cəsarət verir, ədalətin qalibiyyətinə inamı və öz doğma torpaqlarına qayıtma ümidini aşılayırdı.
İslam qazaxlarla, qırğızlarla, özbəklərlə və deportasiya yerlərindəki başqa müsəlman xalqlarının nümayəndələri ilə etnik və etnikarası birləşməyə imkan yaradan bağlayıcı vasitələrdən biri oldu. Deportasiya dövründə balkarlar qazaxlarla, qırğızlarla, özbəklərlə birlikdə məscidə gedir, namaz qılır, Ramazan və Qurban müsəlman bayramlarını qeyd edir, bu və ya digər ailə mərasimlərinin keçirilməsində İslam ənənələrini davam etdirirdilər.
Deportasiyadan Qafqaza qayıdandan sonra, ateizm təbliğatı şəraitində İslam ənənələri, əsasən, ailə və dəfn mərasimlərində saxlanırdı. Dinə qarşı münasibət yumşalandan sonra, hər bir balkar kəndində, əsasən, sakinlərin ianələri ilə məscidlər tikilməyə başlandı, İslam təhsilinə maraq artdı. Hal-hazırda balkarların yaşadığı bütün yaşayış məntəqələrində məscidlər fəaliyyət göstərir, onların bəzilərinin yanında uşaqlara İslam savadının verildiyi, Quran oxumağın öyrədildiyi bazar günü məktəbləri mövcuddur. İslam bayramları, artıq geniş qeyd olunur və Balkar xalqının ictimai-mədəni həyatında önəmli yer tutur. Məscid isə ictimai və sosial həyatın mərkəzi olmuş, İslam din xadimlərinin sosiomədəni həyatda, xeyriyyə tədbirlərinin təşkilində, keçirilməsində, köməksizlərə mərhəmət, dəstəyin göstərilməsində, gənclərin mənəviyyatının, tərbiyəsinin yüksəldilməsində rolu artmışdır.
Balkarians are a Turkic-speaking people living in the Central Caucasus; according to religion, they are Sunni Muslims of the Hanafit persuasion. The process of strengthening Islam among the Balkarians proceeded gradually, adapting to local traditions and customs, to the norms of customary law (adat), and to the social structure of Balkar society. With the penetration of Islam into the depths of Balkaria, mosques were being built, by the end of the 19th century mosques operated in all villages of Balkaria, and along with the main mosque, quarterly ones were built in large villages. Mosques became the centre of public and social life of the people. Islam contributed to development of literacy and formation of own writing, familiarizing the population with the culture of the East. Islam had improved the material and legal status of women. According to Sharia, a woman received the right to inheritance, which she was deprived of, according to the norms of adat. As the position of Islam strengthened, customs became milder and factors contributing to the formation of moral qualities, like honesty, truthfulness, loyalty to the word, duty became prominent. In the social life of Balkar society, the role of people who had such moral qualities as adamlyk (humanity) and iman increased. Thus, when forming members of Töre, a judicial body of Balkarians that operated until the middle of the 19th century, great attention was paid to the moral qualities of people who would sit in Töre and make decisions concerning the life of the community as a whole and each member of the community.
The Islamic ideology of the Balkarians was associated with the concepts of justice and equality, therefore most of the Balkarians accepted the ideas of the communists, since these ideas were associated with Islamic ideas. It was possible to survive the tragic events of the first half of the 20th century, the war and forced total deportation from the native land in 1944 to the eastern regions of the country, thanks to the Islamic faith. In the 1930s, many Islamic leaders were subjected to repression, the mosque closed and training stopped.
However, Islam was not ousted from the socio-cultural life and many Islamic traditions, ceremonies continued to be performed. During the eviction period, many Islamic clerics encouraged people who were travelling in cattle cars to the uncertainty, saying that no matter where they were brought, they would be under the auspices and protection of the Almighty everywhere and He would not leave them without help. Islam, as a system of moral attitudes, supported people morally, gave them the strength to survive, to overcome problems, resilience and courage in difficult life situations and kept faith in the triumph of justice and the hope of returning to the native land. Islam became one of the links that promoted ethnic and interethnic consolidation with the Kazakhs, Kyrgyz, Uzbeks and representatives of other Muslim peoples in places of deportation. During the deportation period, Balkarians, along with Kazakhs, Kyrgyz, Uzbeks, went to the mosque, performed namaz, celebrated the Muslim holidays, the lesser Bairam and Kurban Bayram, kept the Islamic rituals in conducting certain family rites.
After returning from deportation to the Caucasus, under conditions of atheistic propaganda, Islamic traditions were preserved mainly in the family and funeral rites. After the attitude to religion was softened, the construction of mosques began in every Balkarian village, mainly with donations from residents, and interest in receiving Islamic education increased. Currently, in all Balkar settlements where Balkarians live, there are mosques, some of which have Sunday schools, where children are taught Islamic literacy and reading of the Koran. Islamic holidays are celebrated widely and occupy an important place in the social and cultural life of the Balkarian people. The mosque became the centre of public and social life, the role of Islamic clerics in social and cultural life, in organizing and conducting charity events, mercy and support of the helpless, raising morality and educating young people increased.
The Islamic ideology of the Balkarians was associated with the concepts of justice and equality, therefore most of the Balkarians accepted the ideas of the communists, since these ideas were associated with Islamic ideas. It was possible to survive the tragic events of the first half of the 20th century, the war and forced total deportation from the native land in 1944 to the eastern regions of the country, thanks to the Islamic faith. In the 1930s, many Islamic leaders were subjected to repression, the mosque closed and training stopped.
However, Islam was not ousted from the socio-cultural life and many Islamic traditions, ceremonies continued to be performed. During the eviction period, many Islamic clerics encouraged people who were travelling in cattle cars to the uncertainty, saying that no matter where they were brought, they would be under the auspices and protection of the Almighty everywhere and He would not leave them without help. Islam, as a system of moral attitudes, supported people morally, gave them the strength to survive, to overcome problems, resilience and courage in difficult life situations and kept faith in the triumph of justice and the hope of returning to the native land. Islam became one of the links that promoted ethnic and interethnic consolidation with the Kazakhs, Kyrgyz, Uzbeks and representatives of other Muslim peoples in places of deportation. During the deportation period, Balkarians, along with Kazakhs, Kyrgyz, Uzbeks, went to the mosque, performed namaz, celebrated the Muslim holidays, the lesser Bairam and Kurban Bayram, kept the Islamic rituals in conducting certain family rites.
After returning from deportation to the Caucasus, under conditions of atheistic propaganda, Islamic traditions were preserved mainly in the family and funeral rites. After the attitude to religion was softened, the construction of mosques began in every Balkarian village, mainly with donations from residents, and interest in receiving Islamic education increased. Currently, in all Balkar settlements where Balkarians live, there are mosques, some of which have Sunday schools, where children are taught Islamic literacy and reading of the Koran. Islamic holidays are celebrated widely and occupy an important place in the social and cultural life of the Balkarian people. The mosque became the centre of public and social life, the role of Islamic clerics in social and cultural life, in organizing and conducting charity events, mercy and support of the helpless, raising morality and educating young people increased.