Birgəyaşayış Ənənəsini Formalaşdıran Mənəvi Dəyərlər: İslam Əxlaq Fəlsəfəsi Müstəvisində Birgəyaşayış Ənənəsini Formalaşdıran Mənəvi Dəyərlər: İslam Əxlaq Fəlsəfəsi Müstəvisində
Аннотация
Qloballaşma prosesi nəticəsində cəmiyyətlər üçün mədəni müxtəliflik labüddür. Bu proses lokal dəyərlərə dair məlumatların bölüşülməsi və onların qlobal müstəviyə transformasiyası baxımından gözəl bir fürsət olsa da, bu proses sayəsində cəmiyyətlərdə dil, rəng, etiqad, adət-ənənə, mədəniyyət, məzhəb, təriqət və iqtisadi aspektlərdən meydana gələn müxtəliflik sosial vəhdəti pozacaq və həll edilməsi bir o qədər də asan olmayan bəzi təhlükəli məqamlar daşıyır. Belə ki, özünü gerçəkləşdirmək və dünyanı yenidən inşa etmək qayəsi ilə yola çıxan insan, bir tərəfdən ağlının elmi kəşf və ixtiraları ilə əşyanı dəyişdirərək bəşəriyyətin həyat tərzini asanlaşdırmağı bacarsa da, digər tərəfdən elmi-texniki kəşflər sayəsində güc əldə edib dövr keçdikcə metafizik aləmlə olan əlaqəsini kəsdi və hədsiz dərəcədə dünyəviləşdi. Nəticə etibarilə, “mən”in mənəvi inşasının yerini eqonun inşası, bizmərkəzli həyat fəlsəfəsinin yeirni “mənmərkəzli” həyat fəlsəfəsi, əsasını həqiqət və bəşəri dəyərlərin təşkil etdiyi dünyagörüşün yerini “əşyamərkəzli” dünyagörüş zəbt etdi. Beləcə, bəşər övladının özünə yadlaşma prosesinin təzahürü olan “mənmərkəzli” həyat fəlsəfəsi nəhayət kapitaliz deyilən sistemi ortaya çıxardı.
Mahiyyət etibarilə əşyamərkəzli həyat fəlsəfəsini ehtiva edən kapitalist zehniyyət əşayaya, yəni kapitala sahib olmaq üçün özlüyündə bir dəyər ifadə edən və hədəf olan insanı ketdikcə vasitə halına gətirdi. Bu hadisə sosial münasibətlərə və ictimai vəhdəti tənzimləyən mənəvi dəyərlərə də təsirtsiz ötüşmədi. Bügün bir tərəfdən cəmiyyətlərin identikliyini müəyyənləşdirən dəyərlərin aşındığı, digər tərəfdən ictimai vəhdəti və sosial nizamı pozacaq əsas amillərdən biri olan “mən” və “özgəsi” probleminin ortaya çıxdığı müşahidə olunur. Bununla yanaşı müasir dövrdə cəmiyyətlərdə ailədaxili və daha geniş sferalı sosial münasibətlər şəbəkəsi şiddət, zülm, ədalətsizlik, etnik və dini zəmində özgələşdirmə, ayrıseçkilik, bərabərsizlik və marjinallaşdırma kimi, getdikcə geniş vüsət alan dramatik hadisələrin səhnəsinə çevrilmişdir.
Cəmiyyətlərdə birgəyaşayış ənənəsi üçün təhlükəli olan bu və ya digər qəbildən hadisələr sosial münasibətlərin və vəhdətin əsasını təşkil edən mənəvi dəyərlərin və prinsiplərin müzakirə obyektinə çevrilməsini aktual hala gətirir.
Tədqiqat çərçivəsində müasir dövrdə ictimai nizam və vəhdətə dair dəyərlər bazında hansı problemlərin olduğu və bu problemlərə səbəb olan amillər, birgəyaşayışı təmin edən prinsiplərin əsaslanması vacib olan dəyərlər və bu istiqamətdə fəlsəfi və dini dünyagörüşün yeri və əhəmiyyəti kimi məsələlər İslam əxlaq fəlsəfəsi müstəvisində müzakirə edilir.
Tədqiqatda tətbiq etdiyimiz metoda əsasən, İslam mütəfəkkirlərinin birgəyaşayışı təmin edəcək dəyərlərə dair görüşlərini və bu məzmundakı dini mətnləri fəlsəfi və teoloji zəmində analiz və sintez edərək, əldə olunan nəzəri nəticələri praktiki olaraq İslam mədəniyyəti tarixindəki təcrübələrlə əsaslandırmağa çalışmışıq.
Mahiyyət etibarilə əşyamərkəzli həyat fəlsəfəsini ehtiva edən kapitalist zehniyyət əşayaya, yəni kapitala sahib olmaq üçün özlüyündə bir dəyər ifadə edən və hədəf olan insanı ketdikcə vasitə halına gətirdi. Bu hadisə sosial münasibətlərə və ictimai vəhdəti tənzimləyən mənəvi dəyərlərə də təsirtsiz ötüşmədi. Bügün bir tərəfdən cəmiyyətlərin identikliyini müəyyənləşdirən dəyərlərin aşındığı, digər tərəfdən ictimai vəhdəti və sosial nizamı pozacaq əsas amillərdən biri olan “mən” və “özgəsi” probleminin ortaya çıxdığı müşahidə olunur. Bununla yanaşı müasir dövrdə cəmiyyətlərdə ailədaxili və daha geniş sferalı sosial münasibətlər şəbəkəsi şiddət, zülm, ədalətsizlik, etnik və dini zəmində özgələşdirmə, ayrıseçkilik, bərabərsizlik və marjinallaşdırma kimi, getdikcə geniş vüsət alan dramatik hadisələrin səhnəsinə çevrilmişdir.
Cəmiyyətlərdə birgəyaşayış ənənəsi üçün təhlükəli olan bu və ya digər qəbildən hadisələr sosial münasibətlərin və vəhdətin əsasını təşkil edən mənəvi dəyərlərin və prinsiplərin müzakirə obyektinə çevrilməsini aktual hala gətirir.
Tədqiqat çərçivəsində müasir dövrdə ictimai nizam və vəhdətə dair dəyərlər bazında hansı problemlərin olduğu və bu problemlərə səbəb olan amillər, birgəyaşayışı təmin edən prinsiplərin əsaslanması vacib olan dəyərlər və bu istiqamətdə fəlsəfi və dini dünyagörüşün yeri və əhəmiyyəti kimi məsələlər İslam əxlaq fəlsəfəsi müstəvisində müzakirə edilir.
Tədqiqatda tətbiq etdiyimiz metoda əsasən, İslam mütəfəkkirlərinin birgəyaşayışı təmin edəcək dəyərlərə dair görüşlərini və bu məzmundakı dini mətnləri fəlsəfi və teoloji zəmində analiz və sintez edərək, əldə olunan nəzəri nəticələri praktiki olaraq İslam mədəniyyəti tarixindəki təcrübələrlə əsaslandırmağa çalışmışıq.
Qloballaşma prosesi nəticəsində cəmiyyətlər üçün mədəni müxtəliflik labüddür. Bu proses lokal dəyərlərə dair məlumatların bölüşülməsi və onların qlobal müstəviyə transformasiyası baxımından gözəl bir fürsət olsa da, bu proses sayəsində cəmiyyətlərdə dil, rəng, etiqad, adət-ənənə, mədəniyyət, məzhəb, təriqət və iqtisadi aspektlərdən meydana gələn müxtəliflik sosial vəhdəti pozacaq və həll edilməsi bir o qədər də asan olmayan bəzi təhlükəli məqamlar daşıyır. Belə ki, özünü gerçəkləşdirmək və dünyanı yenidən inşa etmək qayəsi ilə yola çıxan insan, bir tərəfdən ağlının elmi kəşf və ixtiraları ilə əşyanı dəyişdirərək bəşəriyyətin həyat tərzini asanlaşdırmağı bacarsa da, digər tərəfdən elmi-texniki kəşflər sayəsində güc əldə edib dövr keçdikcə metafizik aləmlə olan əlaqəsini kəsdi və hədsiz dərəcədə dünyəviləşdi. Nəticə etibarilə, “mən”in mənəvi inşasının yerini eqonun inşası, bizmərkəzli həyat fəlsəfəsinin yeirni “mənmərkəzli” həyat fəlsəfəsi, əsasını həqiqət və bəşəri dəyərlərin təşkil etdiyi dünyagörüşün yerini “əşyamərkəzli” dünyagörüş zəbt etdi. Beləcə, bəşər övladının özünə yadlaşma prosesinin təzahürü olan “mənmərkəzli” həyat fəlsəfəsi nəhayət kapitaliz deyilən sistemi ortaya çıxardı.
Mahiyyət etibarilə əşyamərkəzli həyat fəlsəfəsini ehtiva edən kapitalist zehniyyət əşayaya, yəni kapitala sahib olmaq üçün özlüyündə bir dəyər ifadə edən və hədəf olan insanı ketdikcə vasitə halına gətirdi. Bu hadisə sosial münasibətlərə və ictimai vəhdəti tənzimləyən mənəvi dəyərlərə də təsirtsiz ötüşmədi. Bügün bir tərəfdən cəmiyyətlərin identikliyini müəyyənləşdirən dəyərlərin aşındığı, digər tərəfdən ictimai vəhdəti və sosial nizamı pozacaq əsas amillərdən biri olan “mən” və “özgəsi” probleminin ortaya çıxdığı müşahidə olunur. Bununla yanaşı müasir dövrdə cəmiyyətlərdə ailədaxili və daha geniş sferalı sosial münasibətlər şəbəkəsi şiddət, zülm, ədalətsizlik, etnik və dini zəmində özgələşdirmə, ayrıseçkilik, bərabərsizlik və marjinallaşdırma kimi, getdikcə geniş vüsət alan dramatik hadisələrin səhnəsinə çevrilmişdir.
Cəmiyyətlərdə birgəyaşayış ənənəsi üçün təhlükəli olan bu və ya digər qəbildən hadisələr sosial münasibətlərin və vəhdətin əsasını təşkil edən mənəvi dəyərlərin və prinsiplərin müzakirə obyektinə çevrilməsini aktual hala gətirir.
Tədqiqat çərçivəsində müasir dövrdə ictimai nizam və vəhdətə dair dəyərlər bazında hansı problemlərin olduğu və bu problemlərə səbəb olan amillər, birgəyaşayışı təmin edən prinsiplərin əsaslanması vacib olan dəyərlər və bu istiqamətdə fəlsəfi və dini dünyagörüşün yeri və əhəmiyyəti kimi məsələlər İslam əxlaq fəlsəfəsi müstəvisində müzakirə edilir.
Tədqiqatda tətbiq etdiyimiz metoda əsasən, İslam mütəfəkkirlərinin birgəyaşayışı təmin edəcək dəyərlərə dair görüşlərini və bu məzmundakı dini mətnləri fəlsəfi və teoloji zəmində analiz və sintez edərək, əldə olunan nəzəri nəticələri praktiki olaraq İslam mədəniyyəti tarixindəki təcrübələrlə əsaslandırmağa çalışmışıq.
Mahiyyət etibarilə əşyamərkəzli həyat fəlsəfəsini ehtiva edən kapitalist zehniyyət əşayaya, yəni kapitala sahib olmaq üçün özlüyündə bir dəyər ifadə edən və hədəf olan insanı ketdikcə vasitə halına gətirdi. Bu hadisə sosial münasibətlərə və ictimai vəhdəti tənzimləyən mənəvi dəyərlərə də təsirtsiz ötüşmədi. Bügün bir tərəfdən cəmiyyətlərin identikliyini müəyyənləşdirən dəyərlərin aşındığı, digər tərəfdən ictimai vəhdəti və sosial nizamı pozacaq əsas amillərdən biri olan “mən” və “özgəsi” probleminin ortaya çıxdığı müşahidə olunur. Bununla yanaşı müasir dövrdə cəmiyyətlərdə ailədaxili və daha geniş sferalı sosial münasibətlər şəbəkəsi şiddət, zülm, ədalətsizlik, etnik və dini zəmində özgələşdirmə, ayrıseçkilik, bərabərsizlik və marjinallaşdırma kimi, getdikcə geniş vüsət alan dramatik hadisələrin səhnəsinə çevrilmişdir.
Cəmiyyətlərdə birgəyaşayış ənənəsi üçün təhlükəli olan bu və ya digər qəbildən hadisələr sosial münasibətlərin və vəhdətin əsasını təşkil edən mənəvi dəyərlərin və prinsiplərin müzakirə obyektinə çevrilməsini aktual hala gətirir.
Tədqiqat çərçivəsində müasir dövrdə ictimai nizam və vəhdətə dair dəyərlər bazında hansı problemlərin olduğu və bu problemlərə səbəb olan amillər, birgəyaşayışı təmin edən prinsiplərin əsaslanması vacib olan dəyərlər və bu istiqamətdə fəlsəfi və dini dünyagörüşün yeri və əhəmiyyəti kimi məsələlər İslam əxlaq fəlsəfəsi müstəvisində müzakirə edilir.
Tədqiqatda tətbiq etdiyimiz metoda əsasən, İslam mütəfəkkirlərinin birgəyaşayışı təmin edəcək dəyərlərə dair görüşlərini və bu məzmundakı dini mətnləri fəlsəfi və teoloji zəmində analiz və sintez edərək, əldə olunan nəzəri nəticələri praktiki olaraq İslam mədəniyyəti tarixindəki təcrübələrlə əsaslandırmağa çalışmışıq.