İslam Dininin Ahmet Ağaoğlu’nun Düşünce Sistemindeki Özel Yeri İslam Dininin Ahmet Ağaoğlu’nun Düşünce Sistemindeki Özel Yeri
Abstract
Ahmet Ağaoğlu İslam tarihi ve İslam dinin muhtevası üzerine değerli ilmi eser yazan ilk Azrebaycan düşünürüdür. Onun 1891-1893-de La Nouvelle Revue dergisinde yayınlanan “La Societe Persane” (“Fars toplumu”) isimli ilk ilmi araştırmasından başlayarak 20. yy.ın başlarında Bakü’de yayınlanan “Kaspi” gazetesinde, ardınca “İrşad” ve “Tarakki” gazetelerinde, sonrakı dönemlerde kendi editörlüğünde yayınlanan “Füyuzat” dergisində yazılan makalelerinde bu konuda değerli görüşlerini sunmuştur. İslamın türk tarihinde yeri, özellikle tarikat ve mezhepciliğin toplum üzerinde etkileri konusunda önemli tesbitleri mevcuttur. İslamcı ideoloji konusunda Avrupa’daki bilim insanları ile gerçekleştirdiği polemikler de onun bu yönde düşüncelerinin farklı özelliklerde olduğunu göstermektedir. Azerbaycan toplumunun yaşadığı İslamın moderiniteye karşı sakıncalı yönlerini izah ederek, gelecek devlet kuruluşunda İslamcılığın hangi sorunlar yaratabileceğinin istikametlerini belirlemiş ve pratik davranış yollarını açıklamıştır. Arap ve Fars İslamı ile Türk İslamı kavramlarının farklı yönlerden izahını vermiş, türklerin İslam anlayışındakı değişim sürecini tarihi geleişmeler ışığında aydınlatmıştır. Azerbaycanın ünlü yazarı, aynı zamanda Ahmet Ağaoğlu’nun yakın akrabası Yusuf Vezir Çemenzeminli haklı olarak şöyle yazıyordu; “Ahmet bey İslam ve Türk tarihine her kesten daha fazla vakıftır...” (37, 90) Bu sebebten İslam dini ve İttihadi-İslam ideolojisi alanında Ahmet Ağaoğlu’nun bilimsel görüşleri günümüzde de önemini korumaktadır.
Ahmet Ağaoğlu İslam tarihi ve İslam dinin muhtevası üzerine değerli ilmi eser yazan ilk Azrebaycan düşünürüdür. Onun 1891-1893-de La Nouvelle Revue dergisinde yayınlanan “La Societe Persane” (“Fars toplumu”) isimli ilk ilmi araştırmasından başlayarak 20. yy.ın başlarında Bakü’de yayınlanan “Kaspi” gazetesinde, ardınca “İrşad” ve “Tarakki” gazetelerinde, sonrakı dönemlerde kendi editörlüğünde yayınlanan “Füyuzat” dergisində yazılan makalelerinde bu konuda değerli görüşlerini sunmuştur. İslamın türk tarihinde yeri, özellikle tarikat ve mezhepciliğin toplum üzerinde etkileri konusunda önemli tesbitleri mevcuttur. İslamcı ideoloji konusunda Avrupa’daki bilim insanları ile gerçekleştirdiği polemikler de onun bu yönde düşüncelerinin farklı özelliklerde olduğunu göstermektedir. Azerbaycan toplumunun yaşadığı İslamın moderiniteye karşı sakıncalı yönlerini izah ederek, gelecek devlet kuruluşunda İslamcılığın hangi sorunlar yaratabileceğinin istikametlerini belirlemiş ve pratik davranış yollarını açıklamıştır. Arap ve Fars İslamı ile Türk İslamı kavramlarının farklı yönlerden izahını vermiş, türklerin İslam anlayışındakı değişim sürecini tarihi geleişmeler ışığında aydınlatmıştır. Azerbaycanın ünlü yazarı, aynı zamanda Ahmet Ağaoğlu’nun yakın akrabası Yusuf Vezir Çemenzeminli haklı olarak şöyle yazıyordu; “Ahmet bey İslam ve Türk tarihine her kesten daha fazla vakıftır...” (37, 90) Bu sebebten İslam dini ve İttihadi-İslam ideolojisi alanında Ahmet Ağaoğlu’nun bilimsel görüşleri günümüzde de önemini korumaktadır.
References
- “Kaspiy”. 16 Mart 1899, sayı 59.
- “Kaspiy”. 14 Nisan 1900, sayı 81.
- “Kaspiy”. 21 Nisan 1900, sayı 87.
- “Kaspiy” 9 Mayıs 1901, sayı 102.
- “Kaspiy”. 22 Mart 1902, sayı 66.
- “Kaspiy”. 27 Mart 1902, sayı 69.
- “Kaspiy”. 29 Mart 1902, sayı 70.
- “Kaspiy”. 1 Kasım 1903, sayı 235.
- “Kaspiy”. 14 Kasım 1903, sayı 264.
- “Kaspiy”. 21 Kasım 1903, sayı 251.
- “Kaspiy”. 29 Kasım 1903, sayı 256.
- “Kaspiy”. 13 Aralık 1903, sayı 259.
- “Kaspiy”. 24 Aralık 1903, sayı 276.
- “Kaspiy”. 12 Kasım 1904, sayı 253.
- “Kaspiy”. 30 Mart 1905, sayı 57.
- “Kaspiy”. 29 Kasım 1905, sayı 231.
- “Hayat”. 7 Haziran 1905, sayı 1.
- “Hayat”. 17 Ekim 1905, sayı 51.
- “İrşad”. 10 Nisan 1906, sayı 86.
- “İrşad”. 22 Haziran 1906, sayı 144.
- “İrşad”. 4 Ağustos 1906, sayı 157.
- “İrşad”. 5 Temmuz 1906, sayı 183.
- “İrşad”. 17 Kasım 1907, sayı 116.
- “Tarakki”. 29 Ocak 1909, sayı 22.
- “Tarakki”. 8 Şubat 1909, sayı 30.
- Abdulhamid, Siyasi hatıralarım, (ter. S. Can), İstanbul, 1984.
- Agaeff Ahmed Bey. La Sosiete persane: le theatre et ses fetes // Nouvelle revue. 18№ P. 524-538.
- Agaeff Ahmed-Bey. Les Croyances mazdeennes dans la religion chiite // Transactions of the Ninth International Congress of Orientalists. London, 1892/ Vol. II. Kraus Reprint, 19P. 505-514.
- Ağaoğlu, Əhməd bəy. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2007, 392 səh.
- Ağayef Ahmet “İslamda dava-yı milliyet”. “Türk Yurdu” dergisi. Yıl 3, cild VI. Sayı 10, s. 20-23.
- Ağayef Ahmet “Şeyx Cemaleddin Efgani” “Türk Yurdu” dergisi. 12 Haziran 1330.
- Akçura, Yusuf. Türcülük. “Türkcülüğün tarihi gelişimi”, İstanbul 1978.
- Azerbaycan Demokratik Respublikası. Tarih, İctimai-Siyasi ve Edebi-Medeni Hayat. (Makaleler toplusu) Bakü 1992.
- Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi. 3 ciltte, cilt, Az.SSR EA Neşriyatı, Bakü 1960 s. 410.
- Баберовски Йорг. Враг есть везде. Сталинизм на Кавказе. М., 20.
- Балаев Айдын. Патриарх тюркизма. Ахмед бек Агаоглу (1869- 1939). Баку: ТЕАS Press, 2018.- 508 стр.
- Çemenzeminli Y. V. Hayatımın 20 ili. Bir cavanın defteri. Bakı 1966.
- Georgeon François. Azerbaycanlı Bir Entellektüalin Ortaya Çıkışı. Ahmet Ağaoğlunun Fransa yılları 1888-1894 //Toplumsal Tarih. Ağustos 19Sayı: S. 6-12.
- Kuran Ercüment. “Türkiyenin batılaşması ve milli meseleler”, Ankara 1994.
- Mirahmedov Aziz. Ahmet Bey Ağayev // Fikrin kervanı. Bakı, 19.
- Mustafayev Gadim. XX esrin evvellerinde Azerbaycanda İslam ideologiyası ve onun tenkidi. “Maarif” Neşriyatı, Bakü 19295 s.
- Özcan, Azmi. “Pan-İslamizm, Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1914). İstanbul 1992.
- Renan E. Nutuklar ve Konferanslar. Millet Nedir? Ankara 1946.
- Shissler A. Holly. İki İmparatorluk Arasında. Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye. Istanbul: Istanbul Bilgi Universitesi Yayınları, 2005.
- Süleymanlı M. Ahmet Ağaoğlunun “İslama göre ve İslamiyyetde kadın” eserine elmi-tenkiti yanaşmalar. Bakı, 2007.
- Türköne Mümtaz`er. “Siyasi ideoloji olarak İslamcılığın Doğuşu”. İletişim Yayıncılık A.Ş. Ekim 19350 s.
- Türköne M. “Cemaleddin Afgani”. TDV Yayınları, İstanbul 1994 “Türk yurdu” dergisi, hicri 1327, sayı 7.