Vasim Məmmədəliyevin Elmi-Dini Tədqiqatlarında Mehdiçilik Məsəsi The Issue of Mahdi in the Scientific and Religious Research of Vasim Mammadaliyev Вопрос мессианства в научно-религиозных исследованиях Васима Мамедалиева
Xülasə
Məqalədə görkəmli şərqşünas, AMEA-nın həqiqi üzvü, akademik Vasim Məmmədəliyevin elmi-dini fəaliyyəti, həmçinin ərəb dilçiliyi, dinşünaslıq və digər sahələrdə yazdığı kitablar və elmi məqalələr haqqında məlumatlar verilmişdir. Məqalədə akademik Vasim Məmmədəliyevin müstəqillikdən sonra Azərbaycanda İslam dininin elmi əsaslarla öyrənilməsində rolu, müqəddəs Qurani-Kərimi tərcümə etməsi və görkəmli alimin elmi yaradıcılığı ilə bağlı digər məsələlərə toxunulmuşdur. Vasim Məmmədəliyev ölkəmizdə dinşünaslıq, ilahiyyat və dilçilik sahəsində peşəkar kadrların, gənc alim və tədqiqatçıların yetişməsində xüsusi yer tutur. Belə ki, uzun illər BDU İlahiyyat fakültəsinin dekanı olmuş və bu təhsil müəssisəsinin inkişafında böyük rol oynamışdır.
Məqalədə V.Məmmədəliyevin elmi-dini tədqiqatlarından bəhs edilmiş, xüsusilə elmi yaradıcılığında alimin Mehdilik inancı ilə bağlı elmi-nəzəri yanaşmaları qeyd edilmişdir. Belə ki, V.Məmmədəliyev Mehdilik məsələsinə bir neçə prizmadan yanaşmış, dinşünaslıq və ilahiyyat elmlərinin metodlarından istifadə etməklə bu problemi şərh etmişdir. Bununla yanaşı, akademik V. Məmmədəliyev xilaskarlıqla bağlı inancları həm ibrahimi dinlər kontekstindən, həm də İslam məzhəblərinin bu məsələ ilə bağlı rəyləri əsasında izah etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi din və ideoloji cərəyanlarda Mehdilik inancına səthi yanaşılsa da, bəzi dinlərdə bu inanc çox güclüdür. Başqa bir ifadə ilə desək, Mehdilik inancı bəzi dinlərin əsas prinsiplərindən birinə çevrilmiş və həmin dinlərin enerji mənbəyi kimi büruzə vermişdir. Təbii ki, dinlərin xilaskarla bağlı yanaşmaları birmənalı deyildir, ortaq və fərqli cəhətlər vardır. Ortaq cəhət ümumi olaraq xilaskara inamda, fərqli cəhətlər isə daha çox təfərrüatlarda özünü göstərir. Belə ki, bir xilaskarın gələcəyi inancı əksər dinlərdə ortaq cəhət olaraq mövcuddur. Dünyanı xilas edəcək xilaskarın kimliyi, şəxsiyyəti və sahib olduğu xüsusiyyətlər kimi mövzular dinlərə görə dəyişən problemlərdir.
Məqalədə V.Məmmədəliyevin elmi-dini tədqiqatlarından bəhs edilmiş, xüsusilə elmi yaradıcılığında alimin Mehdilik inancı ilə bağlı elmi-nəzəri yanaşmaları qeyd edilmişdir. Belə ki, V.Məmmədəliyev Mehdilik məsələsinə bir neçə prizmadan yanaşmış, dinşünaslıq və ilahiyyat elmlərinin metodlarından istifadə etməklə bu problemi şərh etmişdir. Bununla yanaşı, akademik V. Məmmədəliyev xilaskarlıqla bağlı inancları həm ibrahimi dinlər kontekstindən, həm də İslam məzhəblərinin bu məsələ ilə bağlı rəyləri əsasında izah etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi din və ideoloji cərəyanlarda Mehdilik inancına səthi yanaşılsa da, bəzi dinlərdə bu inanc çox güclüdür. Başqa bir ifadə ilə desək, Mehdilik inancı bəzi dinlərin əsas prinsiplərindən birinə çevrilmiş və həmin dinlərin enerji mənbəyi kimi büruzə vermişdir. Təbii ki, dinlərin xilaskarla bağlı yanaşmaları birmənalı deyildir, ortaq və fərqli cəhətlər vardır. Ortaq cəhət ümumi olaraq xilaskara inamda, fərqli cəhətlər isə daha çox təfərrüatlarda özünü göstərir. Belə ki, bir xilaskarın gələcəyi inancı əksər dinlərdə ortaq cəhət olaraq mövcuddur. Dünyanı xilas edəcək xilaskarın kimliyi, şəxsiyyəti və sahib olduğu xüsusiyyətlər kimi mövzular dinlərə görə dəyişən problemlərdir.
The article gives information on the scientific and religious activities of the outstanding orientalist, full member of ANAS, academician Vasim Mammadaliyev, as well as books and scientific articles written by him in the field of Arabic linguistics, theology and other fields. The article touches upon the role of academician Vasim Mammadaliyev in the study of Islam on a scientific basis in Azerbaijan after gaining independence, his translation of the Holy Qur’an and other issues related to the scientific workflows of the outstanding scientist. Vasim Mammadaliev has a great merit in training specialists, young scientists and researchers in the field of religion, theology and linguistics in our country. So, for many years he was the dean of the faculty of theology of the Baku State University and played an important role in the development of this educational institution.
The article examines the scientific and religious studies of V. Mammadaliev, especially the scientific and theoretical approaches of the scientist to the faith of Mahdi in his scientific activities. Thus, V. Mammadaliev approached the Mahdi issue from several points of view and commented on this problem using religion and theology methods. Along with this, V. Mammadaliev explained his beliefs aboutsalvation both in the context of the Abrahamic religions and on the basis of the opinions of Islamic madhhabs on this matter. It should be noted that, although in some religions and ideological currents they treat the faith in the Mahdi superficially, in some religions this faith is very strong. In other words, belief in the coming of the Mahdi has become one of the basic principles of some religions and has shown itself as a source of energy of these religions. Naturally, the approaches of religions in connection with the savior are ambiguous, and they have many common and distinctive features. The common feature is faith in the Savior in general, and the differences are more apparent in the details. Thus, belief in the coming of a savior is a common feature of most religions. Issues such as identity, personality, and characteristics of the Savior who will save our world are issues that vary according to religion.
The article examines the scientific and religious studies of V. Mammadaliev, especially the scientific and theoretical approaches of the scientist to the faith of Mahdi in his scientific activities. Thus, V. Mammadaliev approached the Mahdi issue from several points of view and commented on this problem using religion and theology methods. Along with this, V. Mammadaliev explained his beliefs aboutsalvation both in the context of the Abrahamic religions and on the basis of the opinions of Islamic madhhabs on this matter. It should be noted that, although in some religions and ideological currents they treat the faith in the Mahdi superficially, in some religions this faith is very strong. In other words, belief in the coming of the Mahdi has become one of the basic principles of some religions and has shown itself as a source of energy of these religions. Naturally, the approaches of religions in connection with the savior are ambiguous, and they have many common and distinctive features. The common feature is faith in the Savior in general, and the differences are more apparent in the details. Thus, belief in the coming of a savior is a common feature of most religions. Issues such as identity, personality, and characteristics of the Savior who will save our world are issues that vary according to religion.
Статья посвящена научно-религиозной деятельности выдающегося востоковеда, действительного члена НАНА, академика Васима Мамедалиева, а также его книгам и научным статьям в области арабского языкознания, религиоведения и других областях. Также была затронута роль академика Васима Мамедалиева в изучении ислама на научной основе в Азербайджане после обретения им независимости, перевод Священного Корана и прочие вопросы, связанные с научной деятельностью видного ученого. Васим Мамедалиев занимает особое место в подготовке профессиональных кадров, молодых ученых и исследователей в области религиоведения, теологии и лингвистики. Так, долгие годы он был деканом теологического факультета БГУ и сыграл большую роль в развитии учебного заведения.
В статье упоминаются научно-религиозные исследования В.Мамедалиева, в частности, в его научном творчестве отмечаются научно-теоретические подходы ученого в отношении веры в мессианство (махдавият). Так, В.Мамедалиев взглянул на вопрос о мессианстве через несколько призм, и прокомментировал эту проблему, используя методы религиоведения и теологии. Наряду с этим академик В. Мамедалиев разъяснил свои убеждения относительно идеи спасения как в контексте авраамических религий, так и взяв за основу мнения исламских конфессий по этому вопросу. Следует отметить, что, хотя в некоторых религиях и идеологических течениях к вере в мессианство относятся поверхностно, в прочих эта вера чрезвычайно сильна. Другими
словами, для некоторых религий вера в мессианство превратилась в один из основных принципов и стала источником энергии для них. Естественно, подходы религий к идее пришествия спасителя неоднозначны, они имеют общие и отличительные черты. Общий аспект проявляется в вере в спасителя в целом, различия же, по большей части, в деталях. Таким образом, вера в пришествие спасителя существует как общая черта в большинстве религий. Детали вроде личности спасителя и его особенностей меняются в зависимости от религий.
В статье упоминаются научно-религиозные исследования В.Мамедалиева, в частности, в его научном творчестве отмечаются научно-теоретические подходы ученого в отношении веры в мессианство (махдавият). Так, В.Мамедалиев взглянул на вопрос о мессианстве через несколько призм, и прокомментировал эту проблему, используя методы религиоведения и теологии. Наряду с этим академик В. Мамедалиев разъяснил свои убеждения относительно идеи спасения как в контексте авраамических религий, так и взяв за основу мнения исламских конфессий по этому вопросу. Следует отметить, что, хотя в некоторых религиях и идеологических течениях к вере в мессианство относятся поверхностно, в прочих эта вера чрезвычайно сильна. Другими
словами, для некоторых религий вера в мессианство превратилась в один из основных принципов и стала источником энергии для них. Естественно, подходы религий к идее пришествия спасителя неоднозначны, они имеют общие и отличительные черты. Общий аспект проявляется в вере в спасителя в целом, различия же, по большей части, в деталях. Таким образом, вера в пришествие спасителя существует как общая черта в большинстве религий. Детали вроде личности спасителя и его особенностей меняются в зависимости от религий.
Açar sözlər
din, xilaskarlıq, Mehdi, inanc, Qurani-Kərim
religion, salvation, Mahdi, belief, the Holy Qur’an
религия, спасение, Махди, вера, Коран
Referanslar
- Araslı Həmid. (1973). “İmadəddin Nəsiminin əsərlər”. Bakı: Elm nəşriyyatı.
- Baxşəliyeva Gövhər. (2012). “Azərbaycan şərqşünaslığının ağsaqqalı”. akad. Vasim Məmmədəliyevin 70 illik yubleyinə həsr olunmuş “Şərqşünaslığın aktual problemləri” mövzusunda Respublika elmi konfransının materialları. Bakı: “Bakı Universiteti” nəşriyyatı. (səh 7-8).
- ət-Tureyhi Fəxrəddin. (2008). “Məcmə-ul-bəhreyn”. Beyrut.
- Əmini Əbdül-hüsüyn ibn Əhməd Təbrizi. (2009). “əl-Ğədir fil-kitab vəs-sünnə vəl-ədəb”. Tehran.
- Ğalayyini Mustafa. (2011). “Camiud-durusil-arabiyyə”. Beyrut.
- Təbərsi Fəzl ibn Həsən. (2010). “Məcməul-Bəyan”. Tehran.
- Müfid Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Nöman. (2009). “əl-İrşad fi mərifəti hucəcilləhi aləl-ibad”. Tehran.
- Məmmədəliyev Vasim. (2012). “Təsəvvüfdə qeyb ərənləri”, akad. Vasim Məmmədəliyevin 70 illik yubleyinə həsr olunmuş “Şərq- şünaslığın aktual problemləri” mövzusunda Respublika elmi konfransının materialları. Bakı: “Bakı Universiteti” nəşriyyatı; (səh 351-352).
- Мустафаев Эльнур. (2018). “Проявление махдистских верований в творчестве Имададдина Насими”, Проблемы Восточ- ной Философии, Баку. №22 (ст. 102 – 122).
- Mustafayev Elnur. (2020). “Mehdilik inancının mənşəyi ilə bağlı elmi nəzəriyyələr”; Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu “Din Araşdır- malar Jurnalı”. Bakı: Nurlar. №1 (4), (səh. 93-105).
- Nurullayev Fuad. (2017). “Akademik Vasim Məmmədəliyev İrsi”. Bakı: Nurlar.