Corci Zeydanın Həyatı, Əsərləri və Tərcümələri Haqqında About the Life, Works, and Translations of Jurji Zaydan О жизни, творчестве и переводах Джирджи Зейдана
Xülasə
Məqalədə görkəmli ərəb yazıçısı Corci Zeydanın (1861-1914) həyat və yaradıcılığı, onun əsərlərinin türk və Azərbaycan dillərinə olan tərcümələri haqqında məlumat verilmişdir. Corci Zeydanın XX əsrin əvvəlində türk və Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş bir sıra əsərləri var. Corci Zeydan xristian olsa da, öz əsərləri ilə İslam mədəniyyətinin və tarixinin tədqiqinə böyük töhfə vermişdir. Bu baxımdan, onun “İslam mədəniyyəti tarixi əsəri” və İslam tarixindən bəhs edən bir sıra romanları əhəmiyyətlidir. Bu əsərlərin tərcüməsi Osmanlı ziyalısı Zəki Müğamizə, Azərbaycan ziyalıları olan Bakı qazısı Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə əl-Bakuviyə, Mirabbas Mirbağırov və Əliabbas Müznibə məxsusdur. Onlar Corci Zeydanın əsərlərinin tərcüməsi və təbliği ilə məşğul olublar. Bakı qazısı Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə əlBakuvi Quranın Azərbaycan dilinə təfsiri olan “Kəşfül-həqayiq” əsərinin də müəllifidir. Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə əl-Bakuvi və digər tərcüməçilər Corci Zeydanın əsərlərini tərcümə etməklə ərəbcə bilməyən türk və azərbaycanlıların İslam tarixini öz qaynağından öyrənməsinə kömək etmişlər. Bu tərcümələr XX əsrin əvvəllərində dini təhsil, tarixi elm və İslam mədəniyyəti baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. Məqalədə Corci Zeydanın əsərlərinə olan tənqidlərdən, bu əsərlərin Azərbaycanın İslam mədəniyyətinə, tarixşünaslığına və elminə verdiyi töhfələrdən, həmçinin bu nümunələri tərcümə edən ziyalılardan bəhs olunur. Məqalədə sovet işğalının acı nəticələri haqqında da məlumat verilmiş, Corci Zeydanın “İslam mədəniyyəti tarixi” və s. əsərlərinin tərcümə və tədqiq edilməsinin Azərbaycan xalqının öz dini qaynaqlarını öyrənməsinə və maariflənməsinə fayda verdiyi göstərilmişdir.
The article gives information on the life and work of the famous Arab writer Jurji Zaydan (1861-1914), translations of his works into Turkish and Azerbaijani languages. Jurji Zaydan has a number of works translated into Turkish and Azerbaijani at the beginning of the
20th century. Although Jurji Zaydan was a Christian, his writings contributed greatly to the study of Islamic culture and history. In this respect, his “Historical Works of Islamic Culture” and a number of novels on the history of Islam are important. The translations of these works belong to the Ottoman intellectual Zaki Mughamiz, the Azerbaijani intellectuals Mir Mohammad Karim Mirjafarzade alBakuvi, Mirabbas Mirbaghirov and Aliabbas Muzniba. They translatedand promoted the works of Jurji Zaydan. Baku judge Mir Mohammad Karim Mirjafarzade al-Bakuvi is also the author of “Kashful-Hagayig”, a translation of the Qur’an into Azerbaijani. Mir Mohammad Karim Mirjafarzade al-Bakuvi and other translators translated the works of Jurji Zaydan and helped Turks and Azerbaijanis who didn’t know the Arabic language to learn the history of Islam from their own sources. These translations are of great importance in terms of religious education, historical science and Islamic culture of the beginning of the 20th century. The article deals with criticism of the works of Jurji Zaydan, the contribution of these works to Islamic culture, historiography and science of Azerbaijan, as well as the intellectuals who translated these examples. The article also provides information on the bitter aftermath of the Soviet occupation and notes that the translation and research of Jurji Zaydan’s “History of Islamic Culture” and his other works helped the Azerbaijani people to study their religious sources and enlighten themselves.
20th century. Although Jurji Zaydan was a Christian, his writings contributed greatly to the study of Islamic culture and history. In this respect, his “Historical Works of Islamic Culture” and a number of novels on the history of Islam are important. The translations of these works belong to the Ottoman intellectual Zaki Mughamiz, the Azerbaijani intellectuals Mir Mohammad Karim Mirjafarzade alBakuvi, Mirabbas Mirbaghirov and Aliabbas Muzniba. They translatedand promoted the works of Jurji Zaydan. Baku judge Mir Mohammad Karim Mirjafarzade al-Bakuvi is also the author of “Kashful-Hagayig”, a translation of the Qur’an into Azerbaijani. Mir Mohammad Karim Mirjafarzade al-Bakuvi and other translators translated the works of Jurji Zaydan and helped Turks and Azerbaijanis who didn’t know the Arabic language to learn the history of Islam from their own sources. These translations are of great importance in terms of religious education, historical science and Islamic culture of the beginning of the 20th century. The article deals with criticism of the works of Jurji Zaydan, the contribution of these works to Islamic culture, historiography and science of Azerbaijan, as well as the intellectuals who translated these examples. The article also provides information on the bitter aftermath of the Soviet occupation and notes that the translation and research of Jurji Zaydan’s “History of Islamic Culture” and his other works helped the Azerbaijani people to study their religious sources and enlighten themselves.
Статья посвящена жизни и творчеству выдающегося арабского писателя Джирджи Зейдана (1861-1914), а также переводам его произведений на турецкий и азербайджанский языки. Ряд его произведений был переведен на турецкий и азербайджанский языки еще в начале XX века. Несмотря на то, что Джирджи Зейдан был христианином, его работы внесли ощутимый вклад в изучение исламской культуры и истории. Среди них ""Исторический труд по исламской культуре"" и ряд романов, повествующих об истории ислама. Их переводы принадлежат перу интеллектуала времен Османской империи Зеки Мугамиза, а также таких представителей азербайджанской интеллигенции, как кадий Мир Мухаммед Керим Ага Мирджафарзаде аль-Бакуви, Мир Аббас Мирбагиров и Алиаббас Музниб. Они не только переводили, но и продвигали произведения Джирджи Зейдана в
массы. Кадий Бакинской губернии Мир Мухаммед Керим Ага Мирджафарзаде аль-Бакуви является также автором перевода Корана на азербайджанском языке, известного под названием ""Кашфуль-хагаиг"". Переводы произведений Джирджи Зейдана, выполненные аль-Бакуви и другими переводчиками, помогли туркам и азербайджанцам, не владеющим арабским языком, в изучении истории ислама из понятного им источника. Они сыграли большую роль для религиозного образования, исторической науки и исламской культуры в начале XX века. В статье повествуется о критике произведений Джирджи Зейдана, о вкладе его произведений в исламскую культуру, историографию и науку Азербайджана, а также о представителях интеллигенции, переводивших его работы. Также упоминаются горькие последствия советской оккупации и польза от перевода и исследования ""Истории исламской культуры"" Джирджи Зейдана и прочих его работ для азербайджанского народа в изучении собственных религиозных истоков и просвещении.
массы. Кадий Бакинской губернии Мир Мухаммед Керим Ага Мирджафарзаде аль-Бакуви является также автором перевода Корана на азербайджанском языке, известного под названием ""Кашфуль-хагаиг"". Переводы произведений Джирджи Зейдана, выполненные аль-Бакуви и другими переводчиками, помогли туркам и азербайджанцам, не владеющим арабским языком, в изучении истории ислама из понятного им источника. Они сыграли большую роль для религиозного образования, исторической науки и исламской культуры в начале XX века. В статье повествуется о критике произведений Джирджи Зейдана, о вкладе его произведений в исламскую культуру, историографию и науку Азербайджана, а также о представителях интеллигенции, переводивших его работы. Также упоминаются горькие последствия советской оккупации и польза от перевода и исследования ""Истории исламской культуры"" Джирджи Зейдана и прочих его работ для азербайджанского народа в изучении собственных религиозных истоков и просвещении.
Açar sözlər
Corci Zeydan, Azərbaycan, İslam mədəniyyəti, tərcümə
Jurji Zaydan, Azerbaijan, Islamic Culture, translation
Джирджи Зейдан, Азербайджан, ислам- ская культура, перевод
Referanslar
- Bünyadov Ziya. (1993). Qırmızı terror. Bakı: Azərnəşr, (331 s.).
- əl-Bakuvi Mir Məhəmməd Kərim. (1904/1). Kəşfül-həqayiq. 3 cilddə. I cild. Tiflis, Kaspi qəzetinin mətbəəsi, (745 s.).
- əl-Bakuvi Mir Məhəmməd Kərim. (1904/2). Kəşfül-həqayiq. 3 cilddə. II cild. Tiflis, Kaspi qəzetinin mətbəəsi, (791 s.).
- əl-Bakuvi Mir Məhəmməd Kərim. (1906). Kəşfül-həqayiq. 3 cilddə. III cild, Tiflis, Kaspi qəzetinin mətbəəsi, (961 s.).
- əl-Bakuvi Mir Məhəmməd Kərim. (1913). Səlib müharibəsi. 2 cilddə. I cild, Bakı: Orucov qardaşları nəşriyyatı, (462 s.).
- Zeydan Corci. (1912). Ərmənusətül-Misriyyə. Mütərcim: Axund Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə. Bakı: Orucov qardaşları mətbəəsi, (471 səh.).
- Zeydan Corci. (1908). Əzrayi-Qüreyş (İslam tarixi). Mütərcim: Axund Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə. Bakı: “Kaspi” qəzetinin mətbəəsi, (534 səh.).
- Zeydan Corci. (1913). İslamın mədəniyyət tarixi. I cild. Qafqaz türkcəsinə təbdil edən. M. Mirbağırov; naşir. M. Ə. Ələkbərov. Bakı, (256 s.).
- Zeydan Corci. (1911/1). Kərbəla yanğısı. Mütərcim: Axund Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə. Bakı: Orucov qardaşları mətbəəsi, (537 səh.).
- Zeydan Corci. (h.1328). Medeniyet-i İslamiye tarihi, tərc. Z.Müğamiz, I cild, Dər-səadət İstanbul: İqdam mətbəəsi.
- Zeydan Corci. (h.1329). Medeniyet-i İslamiye tarihi, tərc. Z.Müğamiz, II cild, Dər-səadət İstanbul: İqdam mətbəəsi.
- Zeydan Corci. (h.1330). Medeniyet-i İslamiye tarihi, tərc. Z.Müğamiz, V cild, Dər-səadət İstanbul.
- Zeydan Corc.i (1911/2). On yeddi ramazan. Mütərcim: Axund Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə. Bakı: Orucov qardaşları mətbəəsi, (374 səh.).
- Zeydan Corci. (1914). Osmanlı inqilabı. Ərəbcədən farscaya Qəvimüssəltənət, farscadan tərcümə. Ə.Müznib. Bakı: Orucov qardaşları mətbəəsi, (293 s.).
- Zeydan Corci. (2012). İslam uygarlıkları tarihi. I cild. Osmanlıcadan terc: N.Gök. İstanbul: İletişim nəşr, (760 s.).
- Azimli Mehmet. (2005). Corci Zeydanın “İslam Medeniyeti Tarihi” adlı eserine karşı yazılmış bir tenkit yazısı”, 223-243 // İstem, Yıl: 3.
- Çelebi Muharrem. (1993). “Corci Zeydan”, 69-71 // TDV İslâm Ansiklopedisi. VIII cild. İstanbul, TDV.
- Yavuz Yusuf Şevki. (2011). “Tekfir”, 450-456 // TDV İslâm Ansiklopedisi. 40-cı cild. İstanbul, TDV.
- Ay Zivər. (2013). “Mirzə Cəlilin təhqir etdiyi nasir, repressiya qurbanı”, 30.X. // https://kulis.az/news/65.
- Azimli Mehmet. (2014/1). Şibli Numani’nin Corci Zeydan’in tarihine reddiyesi-1, 14.XII. // http://www.cevaplar.org/index.php?content_view=5919&ctgr_id=104
- Azimli Mehmet. (2014/2). Şibli Numani’nin Corci Zeydan’in tarihine reddiyesi-2, 21.XII. // http://www.cevaplar.org/index.php?content_view=5930&ctgr_id=104
- Azimli Mehmet. (2014/3). Şibli Numani’nin Corci Zeydan’in tarihine reddiyesi-3, 31.XII. // http://www.cevaplar.org/index.php?content_view=5939&ctgr_id=104
- Azimli Mehmet. (2015). Şibli Numani’nin Corci Zeydan’in tarihine reddiyesi-7, 01.// http://www.cevaplar.org/index.php?content_view=5979&ctgr_id=104
- Azimli Mehmet. (2014/4). Şibli Numani’nin Corci Zeydan’in tarihine reddiyesi-7 // http://www.cevaplar.org/index.php?content_view=5979&ctgr_id=104
- Mustafa Nazim. (2013). “Tanınmış irəvanlı ziyalılar” // http://www.iravan.info/irevan_ziyalilari.html
- Nervana. (2011). “Roots of Egyptian Sectarianism through a 100 year old novel” // https://nervana1.org/2011/11/10/roots-of-egyptian-sectarianism-through-a-100-year-old-novel.