Əlyazma Mətininin Bir və ya Bir Neçə Nüsxə Əsasında Tədqiqi Studying the Text of the Manuscript Based on One or Many Copies Исследование рукописного текста на основе одного или нескольких экземпляров
Xülasə
Məqalədə mətnşünaslıq nəyə deyilir, onun yaranma tarixi, bir və ya bir neçə əlyazma üzərində aparılan araşdırma haqqında məlumat verilir. Şərqdə və Avropada mətnşünaslığın yaranma tarixi, Xətib Təbrizinin Azərbaycan mətnşünaslığının banisi olması, AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan, ən qədim yazılı abidələrdən biri hesab edilən görkəmli dilçi İsmail əl-Cövhərinin “əs-Sihah fi-l-luğə” adlı əsərindən, “əs-Sihah fi-l-luğə” abidəsinin AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda qorunan ən qədim nüsxəsi və onun dağıstanlı alim Məhəmməd Şəfiinin kolleksiyasından köçürülmə tarixindən söhbət açılır.
XI əsrin görkəmli ədəbiyyatşünası və dilçisi Xətib Təbrizinin ərəb ədəbiyyatının 300 illik bir dövrünü və yüzlərlə şairin şerini əhatə edən “əl-Həmasə”nin və “əl-Müfəzzəliyyat”ın, eləcə də Əbu Təmmamın (796-843), Əbul-Əla əl-Məərrinin (973-1057), əl-Mütənəbbinin (915-965), İbn Düreydin və b. əsərlərinin düzgün mətnlərini hazırlamaqla İslam mətnşünaslıq fikrini inkişaf etdirməsi və onu yeni mərhələyə yüksəltməsi, bununla da Azərbaycan mətnşünaslığının əsasının qoyulmasından danışılır. Xətib Təbrizi göstərilən аntаlоgiyаnı və məşhur müəlliflərin əsərlərini şərh еtməklə bərаbər, həm də оnlаrın аyrıаyrı əlyаzmа nüsхələri üzərində müqаyisəli аrаşdırmаlаr аpаrаrаq, bu əsərlərin düzgün mətnlərini tərtib еtməsi, mətnşünаslıq fikrinin inkişаfınа böyük təkаn vеrməsi, digər tərəfdən isə klаssik ərəb pоеziyаsının ən dəyərli incilərindən sаyılаn bu əsərlərin düzgün mətnlərinin qоrunub-sахlаnmаsı və оnlаrın gələcək nəsillərə çаtdırılmаsındа ərəb ədəbiyyаtı qаrşısındа əvəzsiz хidmətlər göstərmişdir.
XI əsrin görkəmli ədəbiyyatşünası və dilçisi Xətib Təbrizinin ərəb ədəbiyyatının 300 illik bir dövrünü və yüzlərlə şairin şerini əhatə edən “əl-Həmasə”nin və “əl-Müfəzzəliyyat”ın, eləcə də Əbu Təmmamın (796-843), Əbul-Əla əl-Məərrinin (973-1057), əl-Mütənəbbinin (915-965), İbn Düreydin və b. əsərlərinin düzgün mətnlərini hazırlamaqla İslam mətnşünaslıq fikrini inkişaf etdirməsi və onu yeni mərhələyə yüksəltməsi, bununla da Azərbaycan mətnşünaslığının əsasının qoyulmasından danışılır. Xətib Təbrizi göstərilən аntаlоgiyаnı və məşhur müəlliflərin əsərlərini şərh еtməklə bərаbər, həm də оnlаrın аyrıаyrı əlyаzmа nüsхələri üzərində müqаyisəli аrаşdırmаlаr аpаrаrаq, bu əsərlərin düzgün mətnlərini tərtib еtməsi, mətnşünаslıq fikrinin inkişаfınа böyük təkаn vеrməsi, digər tərəfdən isə klаssik ərəb pоеziyаsının ən dəyərli incilərindən sаyılаn bu əsərlərin düzgün mətnlərinin qоrunub-sахlаnmаsı və оnlаrın gələcək nəsillərə çаtdırılmаsındа ərəb ədəbiyyаtı qаrşısındа əvəzsiz хidmətlər göstərmişdir.
The article provides information on what textual criticism is, its history, research of one or several manuscripts. The history of textual studies in the East and Europe, the fact that Khatib Tabrizi was the founder of Azerbaijani textual criticism, is one of the oldest written monuments stored at the Institute of Manuscripts named after Mohammad Fizuli of ANAS. The oldest copy of the monument “asSihah fi-l-lugha"", kept at the Institute of Manuscripts named after Mohammad Fizuli of ANAS, and the date of its transfer from the collection of the Dagestan scholar Mohammad Shafii. It was also reported that this valuable ancient written monument was compared to a manuscript copied by Abu Sahl al-Haravi and written from a copy revised by Khatib Tabrizi.
“Al-Hamasa” and “al-Mufazzaliyyat”, which cover a 300-year period of Arabic literature and poetry by hundreds of poets, as well as the works of Abu Tammam (796-843) and Abul-Ala al-Maarri (9731057), al-Mutanabbi (915-965), Ibn Dureydi and others. They say that, having developed the correct texts of his works, he developed the idea of Islamic textual criticism and raised it to a new level, thereby laying the foundation of Azerbaijani textual criticism. In addition to commenting on the anthology and works of famous authors, Khatib Tabrizi also conducted a comparative study of their individual manuscripts. He rendered an invaluable service to Arabic literature, preserving the correct texts of works and passing them on to future generations.
“Al-Hamasa” and “al-Mufazzaliyyat”, which cover a 300-year period of Arabic literature and poetry by hundreds of poets, as well as the works of Abu Tammam (796-843) and Abul-Ala al-Maarri (9731057), al-Mutanabbi (915-965), Ibn Dureydi and others. They say that, having developed the correct texts of his works, he developed the idea of Islamic textual criticism and raised it to a new level, thereby laying the foundation of Azerbaijani textual criticism. In addition to commenting on the anthology and works of famous authors, Khatib Tabrizi also conducted a comparative study of their individual manuscripts. He rendered an invaluable service to Arabic literature, preserving the correct texts of works and passing them on to future generations.
Статья посвящена текстоведению, истории его возникновения, исследованию одной или нескольких рукописей. Рассматривается история возникновения текстоведения на Востоке и в Ев-
ропе, становление Хатиба Тебризи основоположником азербайджанского текстоведения, работа выдающегося лингвиста Исмаила аль-Джаухари ""ас-Сихах фи аль-луга"", хранящаяся в Институте рукописей имени Мухаммеда Физули НАНА и считающаяся одним из древнейших письменных памятников, история древнейшей копии ""ас-Сихах фи аль-луга"", хранящейся в Институте рукописей имени Мухаммеда Физули НАНА, и ее передачи из коллекции дагестанского ученого Мухаммеда Шафи. Также была предоставлена информация о том, что этот ценный письменный памятник древности был сравнен Хатибом Тебризи с рукописью, переписанной с подлинной рукописи Абу Сахла аль-Харави, и записан с исправленного экземпляра.
Подготовив правильные тексты ""Аль-хамаса"" (Отвага) и ""Аль-Муфаддалийят"" (Стихи, собранные аль-Муфаддалем), охватывающих 300-летний период арабской литературы и стихотворения сотен поэтов, а также произведений Абу Таммама (796843), Абу-ль-Аля аль-Маарри (973-1057), аль-Мутанабби (915965), Ибн Дурейда и других авторов, выдающийся литературовед и лингвист XI века Хатиб Тебризи развил идею исламского текстоведения и поднял ее на новый уровень, заложив тем самым основы азербайджанского текстоведения. Наряду с комментированием указанных антологий и произведений известных авторов, Хатиб Тебризи внес бесценный вклад, с одной стороны, в арабскую литературу проведением сравнительных исследований их отдельных рукописных экземпляров, составлением правильных текстов этих произведений, стимулированием развития текстоведческой мысли, а с другой стороны, в сохранение правильных текстов этих произведений, считающихся ценнейшими жемчужинами классической арабской поэзии, и в их передаче будущим поколениям.
ропе, становление Хатиба Тебризи основоположником азербайджанского текстоведения, работа выдающегося лингвиста Исмаила аль-Джаухари ""ас-Сихах фи аль-луга"", хранящаяся в Институте рукописей имени Мухаммеда Физули НАНА и считающаяся одним из древнейших письменных памятников, история древнейшей копии ""ас-Сихах фи аль-луга"", хранящейся в Институте рукописей имени Мухаммеда Физули НАНА, и ее передачи из коллекции дагестанского ученого Мухаммеда Шафи. Также была предоставлена информация о том, что этот ценный письменный памятник древности был сравнен Хатибом Тебризи с рукописью, переписанной с подлинной рукописи Абу Сахла аль-Харави, и записан с исправленного экземпляра.
Подготовив правильные тексты ""Аль-хамаса"" (Отвага) и ""Аль-Муфаддалийят"" (Стихи, собранные аль-Муфаддалем), охватывающих 300-летний период арабской литературы и стихотворения сотен поэтов, а также произведений Абу Таммама (796843), Абу-ль-Аля аль-Маарри (973-1057), аль-Мутанабби (915965), Ибн Дурейда и других авторов, выдающийся литературовед и лингвист XI века Хатиб Тебризи развил идею исламского текстоведения и поднял ее на новый уровень, заложив тем самым основы азербайджанского текстоведения. Наряду с комментированием указанных антологий и произведений известных авторов, Хатиб Тебризи внес бесценный вклад, с одной стороны, в арабскую литературу проведением сравнительных исследований их отдельных рукописных экземпляров, составлением правильных текстов этих произведений, стимулированием развития текстоведческой мысли, а с другой стороны, в сохранение правильных текстов этих произведений, считающихся ценнейшими жемчужинами классической арабской поэзии, и в их передаче будущим поколениям.
Açar sözlər
mətnşünaslıq, mətn, əlyazma, Orta əsrlər, kitab
textology, text, manuscript, medieval, book
текст, рукопись, Средневековье, книга, текстоведение
Referanslar
- Mirəhmədov Ə. (1978). “Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti”. Bakı: “Maarif” nəşriyyatı.
- Adilov M. (2003). “Türk mətninin transfonelitersiya problemləri”. Bakı: “Nurlan”.
- Quran. (1992). Ərəb dilindən tərcümə edənlər: Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyev. Azərnəşr.
- Mahmudov M. (1972). Xətib Təbrizinin həyat və yaradıcılığı. Bakı, “Elm” nəşriyyatı.
- Şərifli K. ().20Əsərləri-III. Bakı: “Elm və Təhsil”.
- Əl-Cövhəri İsmail. “Əs-Sihah fi-l-luğa”. M-3AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu.
- Şərifli K. (2011). Mətnşünaslığın nəzəri əsasları. Bakı: “Nurlan”.
- Əlizadə Ə.Ə. (1970). Azərbaycanda mətnşünaslığın inkişafı tarixindən. - Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının xəbərləri (Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası). №Bakı: “Elm”.
- Лихачев Д.С. (1962). Текстология (на материале русской литературы X-XVII вв.). Москва-Ленинград. “Изд-во Академии Наук СССР” (Ленинградское отделение).