Уникальные архитектурные памятники ислама такья и ханака как социальные институты своего времени İslamın unikal memarlıq abidələri təkyələr və xanəgahlar: zəmanələrinin sosial təsisatları kimi Unique architectural monuments of Islam, Takya and Hanagah as the social institutions of their times
Аннотация
Суфийский путь (тарикат) это начало умственной и практической деятельности мурида, чтобы достичь Бога и соединиться с ним, пройдя прямой, долгосрочный, поэтапный путь. Истина, являющаяся заключительной стадией этого пути, это высшая вершина пути познания, конец его содержания, растаять в Боге истинном существе, созерцая и наблюдая за ним. Суфий, который борется обратившись к пути совершенства, покидает все, что заставит забыть Бога, чтобы пройти определенные этапы, и добивается этого, благодаря его чистой морали и высокой учтивости, которую он приобрёл. Именно поэтому некоторые суфийские теоретики не воспринимали обряд молитвы, который выполняют последовательно пять раз в день, как формальный ритуал. Они придавали исполнению этого обряда другое значение и принимали посвящение себя богу как молитва в уединении.
В первые века, когда Ислам был установлен (нап. VIII век H,S), суфийцы, создав оппозицию в обществе, бежали от людей, отдалявшихся от безгрешности Пророка, и во время этого “побега” лучшим способом было объединение с людьми того же убеждения и верования, что и они и в ауре хороших людей быть близкими к Богу, и это возникло от желания восхвалять его, вместе молиться во славу Бога. Хотя эти места сбора вна-
чале были подходящими местами, вдали от чужих глаз, домами некоторых верующих, впоследствии эти святыни стали уникальными жемчужинами исламской архитектуры, такими как Завии, такьи и ханагахи.
Эти места, которые мы сегодня помним как архитектурные памятники прошлых эпох, в свое время были социальными учреждениями, где укрывались также и другие путники и чужеземцы. Вагифы, построенные рядом с такьями, осуществляли свою деятельность за счёт пожертвований государственных чиновников, благожелателей и сторонников тариката, помогали нуждающимся...
Такьи распространились по всему Исламскому миру в основном при поддержке государства, существовавшего во времена их возникновения. Они также широко распространились и в Азербайджане. Основные и важные такьи: ханагах Пир Гусейна возле реки Пирсаат, мавзолеи ханегаха Шейха Джамаладдина в Пансаре в Астаре и Шейха Захида в Шыхакерани в Ленкорани, ханагах Сейида Яхьи Бакуви при Дворце Ширваншахов в Баку и ханагах Шейха Сафи в Ардабиле, ханагах Халветидов в Калахане в Шемахе и ханагах Шейха Юсифа Мискури в Шыхларе в Хачмазе, ханагах Фазлуллаха Хуруфи в Нахчыване, ханагах Пир Хикмет в Гяндже, мавзолей султана Бабы в селе Угах в Давечи, мавзолеи и ханагах Шейха Бадраддина в Хазре в Габале, Шейха Исмаила Ширвани в Кюрдамире, а в Тебризе ханагах Деде Омара Ровшани, ханагах Мир Гамзы Хигари в Джиджимли в Карабахе, ханагах Гаджи Махмуда эфенди в Асланбейли всего лишь некоторые из них. Эти ханаги и такьи, некоторые из которых и сейчас стоят, являются ценными архитектурными памятниками богатого и колоритного прошлого суфийской культуры Азербайджана.
Хочу довести до вашего внимания, что в статье, которую мы изложим с открытием этих тезисов, мы поставили перед собой цель использовать исследования Зумруд Гулузаде, Кенуль Буньядзаде, Матанат Шакихановой, Самиры Мир-багирзаде, Рахибы Алиевой, Раиды Амензаде, Мехмета Рыхтыма, Фариза Халилли, изучающих суфизм с разных аспектов.
В первые века, когда Ислам был установлен (нап. VIII век H,S), суфийцы, создав оппозицию в обществе, бежали от людей, отдалявшихся от безгрешности Пророка, и во время этого “побега” лучшим способом было объединение с людьми того же убеждения и верования, что и они и в ауре хороших людей быть близкими к Богу, и это возникло от желания восхвалять его, вместе молиться во славу Бога. Хотя эти места сбора вна-
чале были подходящими местами, вдали от чужих глаз, домами некоторых верующих, впоследствии эти святыни стали уникальными жемчужинами исламской архитектуры, такими как Завии, такьи и ханагахи.
Эти места, которые мы сегодня помним как архитектурные памятники прошлых эпох, в свое время были социальными учреждениями, где укрывались также и другие путники и чужеземцы. Вагифы, построенные рядом с такьями, осуществляли свою деятельность за счёт пожертвований государственных чиновников, благожелателей и сторонников тариката, помогали нуждающимся...
Такьи распространились по всему Исламскому миру в основном при поддержке государства, существовавшего во времена их возникновения. Они также широко распространились и в Азербайджане. Основные и важные такьи: ханагах Пир Гусейна возле реки Пирсаат, мавзолеи ханегаха Шейха Джамаладдина в Пансаре в Астаре и Шейха Захида в Шыхакерани в Ленкорани, ханагах Сейида Яхьи Бакуви при Дворце Ширваншахов в Баку и ханагах Шейха Сафи в Ардабиле, ханагах Халветидов в Калахане в Шемахе и ханагах Шейха Юсифа Мискури в Шыхларе в Хачмазе, ханагах Фазлуллаха Хуруфи в Нахчыване, ханагах Пир Хикмет в Гяндже, мавзолей султана Бабы в селе Угах в Давечи, мавзолеи и ханагах Шейха Бадраддина в Хазре в Габале, Шейха Исмаила Ширвани в Кюрдамире, а в Тебризе ханагах Деде Омара Ровшани, ханагах Мир Гамзы Хигари в Джиджимли в Карабахе, ханагах Гаджи Махмуда эфенди в Асланбейли всего лишь некоторые из них. Эти ханаги и такьи, некоторые из которых и сейчас стоят, являются ценными архитектурными памятниками богатого и колоритного прошлого суфийской культуры Азербайджана.
Хочу довести до вашего внимания, что в статье, которую мы изложим с открытием этих тезисов, мы поставили перед собой цель использовать исследования Зумруд Гулузаде, Кенуль Буньядзаде, Матанат Шакихановой, Самиры Мир-багирзаде, Рахибы Алиевой, Раиды Амензаде, Мехмета Рыхтыма, Фариза Халилли, изучающих суфизм с разных аспектов.
Sufi yolu (təriqət) müridin birbaşa uzunmüddətli, pilləli yol keçərək Allaha çatmaq və ona qovuşmaq üçün əqli və əməli hərəkətə başlamasıdır. Bu yolun son mərhələsi olan həqiqət idrak yolunun ən yüksək zirvəsi onun məzmununun sonu olub, həqiqi varlığı Allahı seyr və müşahidə edərək onda əriməkdir. Üzünü kamilləşmə yoluna tutaraq mücadilə edən sufi müəyyən mərhələləri keçmək üçün Allahı unutduracaq şeylərin hamısını tərk edir ki, bu da ona saf əxlaqının və qazandığı yüksək mərifətin sayəsində müyəssər olur. Elə buna görə də bəzi sufi nəzəriyyəçiləri ardıcıl şəkildə gündə beş vaxt namaz ayinini formal ritual kimi qəbul etmirdilər. Onlar bu ayinin icrasına başqa məna verərək, özünü Allaha həsr etməyi sakitliyə çəkilərək ibadət etməkdə görürdülər.
İslamın bərqərar olduğu ilk əsrlərdə (məs.: VIII əsrdə H.S.) sufilərin cəmiyyətdə bir müxalifət yaradaraq, Peyğəmbər məsumiyyətindən uzaqlaşan insanlardan qaçması və bu “qaçış” zamanı ən yaxşı yöntəmin özləri əqidədə və imanda olan insanlarla bir yerə toplaşmaq və yaxşı insanların aurasında Allaha yaxın olmaq, ona birlikdə həmd etmək, birlikdə zikrlər etmək istəyindən yaranmışdı. Bu toplaşma yerləri ilk zamanlar gözdənkənar olan münasib yerlər, bəzi iman sahiblərinin evləri olsa da, sonralar bu müqəddəs yerlər zaviyələr, təkyələr və xanəgahlar kimi İslam memarlığının unikal inciləri kimi meydana çıxdı.
Bu gün keçib-getmiş çağların memarlıq abidələri kimi xatırladığımız bu məkanlar zamanında həm də başqa yolçuların və qəriblərin sığındığı sosial müəssisələr halına gəlmişdir. Təkyələrin yanında inşa edilən vəqiflər dövlət adamlarının xeyirxah insanların və təriqət mənsublarının verdikləri ianələr hesabına fəaliyyət göstərər, ehtiyac sahıblərinə yardımlarda bulunardı...
Təkyələr İslam dünyasının hər tərəfində əksəriyyət etibariə yarandıqları zamanın mövcud dövlətinin dəstəyi ilə yayıldı. Geniş yayıldığı yerlərdən biri də Azərbaycan oldu. Əsas və əhəmiyyətli təkyələr Pirsaat çayı yanındakı Pir Hüseyn xanəgahı, Astara Pənsərdə Şeyx Cəmaləddin, Lənkəran Şıxakəranda Şeyx Zahid xanəgahı türbələri, Bakıda Sirvanşahlar sarayı yanında Seyid Yəhya Bakuvi xanəgahı və Ərdəbildə Şeyx Səfi xanəgahı, Şamaxı Kələxanada Xəlvətilər xanəgahı, Xaçmaz Şıxlarda Şeyx Yusif Miskuri xanəgahı, Naxçıvanda Fəzlullah Hürufi xanəgahı, Gəncədə Pir Hikmət xanəgahı, Dəvəçi-Ugah kəndində Soltan Baba türbəsi, Qəbələ-Həzrədə Şeyx Bədrəddin türbə və xanəgahı, Kürdəmir Şeyx İsmayıl Şirvani, Təbrizdə Dədə Ömər Rövşəni xanəgahı, Qarabağ Cicimlidə Mir Həmzə Higari xanəgahı, Aslanbəylidə Hacı Mahmud Əfəndi xanəgahı bunlardan sadəcə bir neçəsidir. Bəzilərinin indi də ayaqda olduğu bu xanəgah və təkyələr Azərbaycan sufi mədəniyyətinin zəngin və koloritli keçmişinin dəyərli memarlıq abidələridir.
Diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, biz bu tezislərin açılışı ilə ərsəyə gətirəcəyimiz məqalədə müxtəlif aspektlərdən sufizmi tədqiq edən Zümrüd Quluzadənin, Könül Bünyadzadənin, Mətanət Şəkixanovanın, Samirə Mir-bağırzadənin, Rahibə Əliyevanın, Raidə Əmənzadənin, Mehmet Rıhtımın, Fariz Xəlillinin tədqiqatlarından istifadə etməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq.
İslamın bərqərar olduğu ilk əsrlərdə (məs.: VIII əsrdə H.S.) sufilərin cəmiyyətdə bir müxalifət yaradaraq, Peyğəmbər məsumiyyətindən uzaqlaşan insanlardan qaçması və bu “qaçış” zamanı ən yaxşı yöntəmin özləri əqidədə və imanda olan insanlarla bir yerə toplaşmaq və yaxşı insanların aurasında Allaha yaxın olmaq, ona birlikdə həmd etmək, birlikdə zikrlər etmək istəyindən yaranmışdı. Bu toplaşma yerləri ilk zamanlar gözdənkənar olan münasib yerlər, bəzi iman sahiblərinin evləri olsa da, sonralar bu müqəddəs yerlər zaviyələr, təkyələr və xanəgahlar kimi İslam memarlığının unikal inciləri kimi meydana çıxdı.
Bu gün keçib-getmiş çağların memarlıq abidələri kimi xatırladığımız bu məkanlar zamanında həm də başqa yolçuların və qəriblərin sığındığı sosial müəssisələr halına gəlmişdir. Təkyələrin yanında inşa edilən vəqiflər dövlət adamlarının xeyirxah insanların və təriqət mənsublarının verdikləri ianələr hesabına fəaliyyət göstərər, ehtiyac sahıblərinə yardımlarda bulunardı...
Təkyələr İslam dünyasının hər tərəfində əksəriyyət etibariə yarandıqları zamanın mövcud dövlətinin dəstəyi ilə yayıldı. Geniş yayıldığı yerlərdən biri də Azərbaycan oldu. Əsas və əhəmiyyətli təkyələr Pirsaat çayı yanındakı Pir Hüseyn xanəgahı, Astara Pənsərdə Şeyx Cəmaləddin, Lənkəran Şıxakəranda Şeyx Zahid xanəgahı türbələri, Bakıda Sirvanşahlar sarayı yanında Seyid Yəhya Bakuvi xanəgahı və Ərdəbildə Şeyx Səfi xanəgahı, Şamaxı Kələxanada Xəlvətilər xanəgahı, Xaçmaz Şıxlarda Şeyx Yusif Miskuri xanəgahı, Naxçıvanda Fəzlullah Hürufi xanəgahı, Gəncədə Pir Hikmət xanəgahı, Dəvəçi-Ugah kəndində Soltan Baba türbəsi, Qəbələ-Həzrədə Şeyx Bədrəddin türbə və xanəgahı, Kürdəmir Şeyx İsmayıl Şirvani, Təbrizdə Dədə Ömər Rövşəni xanəgahı, Qarabağ Cicimlidə Mir Həmzə Higari xanəgahı, Aslanbəylidə Hacı Mahmud Əfəndi xanəgahı bunlardan sadəcə bir neçəsidir. Bəzilərinin indi də ayaqda olduğu bu xanəgah və təkyələr Azərbaycan sufi mədəniyyətinin zəngin və koloritli keçmişinin dəyərli memarlıq abidələridir.
Diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, biz bu tezislərin açılışı ilə ərsəyə gətirəcəyimiz məqalədə müxtəlif aspektlərdən sufizmi tədqiq edən Zümrüd Quluzadənin, Könül Bünyadzadənin, Mətanət Şəkixanovanın, Samirə Mir-bağırzadənin, Rahibə Əliyevanın, Raidə Əmənzadənin, Mehmet Rıhtımın, Fariz Xəlillinin tədqiqatlarından istifadə etməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq.
The Sufi way (tariqat) is the beginning of a murid’s mental and practical activities to reach god and join him by going through a direct, long-term, stepby-step path. The truth, which is the final stage of this path, is the highest peak of the path of knowledge, the end of its content, to melt in god the true being, contemplating and observing him. The Sufi, who struggles by turning to the path of perfection, abandons everything that will make him forget god in order to pass certain stages, and achieves this, thanks to his pure morality and high courtesy, which he acquired. Therefore, some Sufi theorists did not perceive the rite of prayer, which is performed in a sequence five times a day, as a formal ritual. They gave a different meaning to the performance of this rite and accepted the consecration of themselves to god as a prayer in solitude.
In the first centuries when Islam was established (for ex. VIII century H,S), sufis, creating opposition in society, fled from people, estranging from the sanctity of the Prophet, and during this “escape” the best way was to unite with people of the same convictions and beliefs as themselves and to be close to god in the aura of good people, and it arose from the desire to praise him, to pray together for the glory of God. While these gathering places were initially suitable places, away from prying eyes, the homes of some believers, subsequently, these shrines have become unique jewels of Islamic architecture such as Zawiya, takya and hanagah.
These places, that we today remember as the architectural monuments of past ages, at the time, were social institutions, sheltering other wanderers and strangers. The vagifs, built near such takyas, carried out their activities through donations from government officials, well-wishers and supporters of tarigat, helped the needy...
Takyas spread throughout the Islamic world mainly with the support of the state that existed at the time of their emergence. They have also spread widely in Azerbaijan. The main and important takyas: Pir Hussein’s hanagah near the Pirsaat river, the mausoleums of Sheikh Jamaladdin’s hanagah in Pansar, Astara and Sheikh Zahid’s in Shikhakaran, Lankaran, Seyid Yahya Bakuvi’s hanagah in the Palace of the Shirvanshahs in Baku and Sheikh Safi’s hanagahin Ardabil, hanagah of Halvatids in Kalahan in Shemakha, and Sheikh Yusif Miskuri’s hanagah in Shykhlar in Khachmaz, Fazlullah Hurufi’s hanagah in Nakhchivan, Pir Hikmet’s hanagah in Ganja, the mausoleum of Sultan Baba in the village Ugah in Davachi, Sheikh Badraddin’s mausoleums and hanagah in Khazra in Gabala, Sheikh Ismail Shirvani’s in Kurdamir and in Tabriz Dede Omar Rovshani’s hanagah, Mir Hamza Hikari’s hanagah in Jijimli in Karabakh, Haji Mahmud Efendi’s hanagah in Aslanbeyli just to name a few. These hanagahs and takyas, some of which exist even now, are valuable architectural monuments of the rich and colorful past of the Sufi culture of Azerbaijan.
I want to bring to your attention that in the article we will present with the opening of these theses, we have set a goal to use researches of Zumrud Guluzadeh, Konul Bunyadzade, Matanat Shakihanova, Samira Mir-Bagirzade, Rahibe Aliyeva, Raida Amanzadeh, Mehmet Rihtim, Fariz Halilli, who study sufism from various aspects.
In the first centuries when Islam was established (for ex. VIII century H,S), sufis, creating opposition in society, fled from people, estranging from the sanctity of the Prophet, and during this “escape” the best way was to unite with people of the same convictions and beliefs as themselves and to be close to god in the aura of good people, and it arose from the desire to praise him, to pray together for the glory of God. While these gathering places were initially suitable places, away from prying eyes, the homes of some believers, subsequently, these shrines have become unique jewels of Islamic architecture such as Zawiya, takya and hanagah.
These places, that we today remember as the architectural monuments of past ages, at the time, were social institutions, sheltering other wanderers and strangers. The vagifs, built near such takyas, carried out their activities through donations from government officials, well-wishers and supporters of tarigat, helped the needy...
Takyas spread throughout the Islamic world mainly with the support of the state that existed at the time of their emergence. They have also spread widely in Azerbaijan. The main and important takyas: Pir Hussein’s hanagah near the Pirsaat river, the mausoleums of Sheikh Jamaladdin’s hanagah in Pansar, Astara and Sheikh Zahid’s in Shikhakaran, Lankaran, Seyid Yahya Bakuvi’s hanagah in the Palace of the Shirvanshahs in Baku and Sheikh Safi’s hanagahin Ardabil, hanagah of Halvatids in Kalahan in Shemakha, and Sheikh Yusif Miskuri’s hanagah in Shykhlar in Khachmaz, Fazlullah Hurufi’s hanagah in Nakhchivan, Pir Hikmet’s hanagah in Ganja, the mausoleum of Sultan Baba in the village Ugah in Davachi, Sheikh Badraddin’s mausoleums and hanagah in Khazra in Gabala, Sheikh Ismail Shirvani’s in Kurdamir and in Tabriz Dede Omar Rovshani’s hanagah, Mir Hamza Hikari’s hanagah in Jijimli in Karabakh, Haji Mahmud Efendi’s hanagah in Aslanbeyli just to name a few. These hanagahs and takyas, some of which exist even now, are valuable architectural monuments of the rich and colorful past of the Sufi culture of Azerbaijan.
I want to bring to your attention that in the article we will present with the opening of these theses, we have set a goal to use researches of Zumrud Guluzadeh, Konul Bunyadzade, Matanat Shakihanova, Samira Mir-Bagirzade, Rahibe Aliyeva, Raida Amanzadeh, Mehmet Rihtim, Fariz Halilli, who study sufism from various aspects.