Pearls of the Islamic numismatics – Azerbaijani coins belonging to the Sajid period İslam numizmatikasının inciləri – Sacilər dövrünə aid Azərbaycan sikkələri Жемчужины исламской нумизматики – азербайджанские монеты периода Саджидов
Abstract
Though the history, culture and economy of the state of Sajid, a Muslim dynasty that held power on the territory of the historical Azerbaijan in 889929, were investigated in some research works, its numismatics is still arousing interest.
The first leader of the Sajids which were mentioned as Turks in some sources, the experienced military man Muhammad, son of Abu Saj Diwdad, was appointed as the governor of Azerbaijan and Dabil in 889. The silver dirham (NF 5374) protected in the Numismatic Fund of the National Azerbaijan Historical Museum of Azerbaijan National Academy of Sciences (ANAS NAHM NF) was minted on behalf of Muhammad ibn Abi’l-Saj in Barda in 285-898 (d = 22 mm, th. = 1 mm, w = 3.4 g). The findings prove that minting of the silver dirhams on behalf of this ruler in Azerbaijan was continued from 287 till 900.
After Muhammad ibn Abi’l-Saj died in 901, his son’s short-term power as the governor of the Dabil emirate ended with the intervention of his uncle Yusif. One of the gold dinars engraved with the name of Yusif protected in the ANAS NAHM Special Fund, was minted in Ardabil in the 293 / 905 (SF 575; 4.5g) The other one was minted in “Irminiyya” in 300 / 912 (SF 576; 5.2 g).
During the reign of Yusif Ibn Diwdad the qualified politician, experienced military man and gifted poet (901 928), the Sajid dynasty became stronger and Azerbaijan became independent again. In dirham minted in Ardabil in 902, the names of both Mutazid and Yusif were minted there (NAHMNF 48205, 1.5g). The name of Yusif Ibn Abi-l Saj was engraved in Barda, Maragha and Ardabil silver dirhams belonging to 906-925 which are protected in the State Hermitage Museum.
The throne of Amir Yusif who was defeated in the battle with the Garmatis in 928, fell to the lot of his relative Abu’l-Musafir al-Fath (928-929) and then to Ghulam Muflih al-Yusifiyya and to Amir Deysam ibn Ibrahim in 932.
The coins minted on behalf of Muflih in Barda in 319-931 and 320-932, are protected in the State Hermitage Museum. The Ardabil dirham dating back to 320/932 years (NF 27282, 2.8g) and the silver dirhams minted on behalf of Deysam Ibn Ibrahim dating back to 341 / 952 years (NF 27284, 3.43g; NF 27283, 4.75g), are kept in the Numismatic Fund of the ANAS NAHM.
Typical characteristics of the Islamic numismatics were that Hijri calendar was applied in the Sajid coins which reflected the Quranic verses, the names and titles of the caliphs, governors and names of the cities-mints and in some cases, the names of general administrative areas. The scarcity of the findings in the territory of Azerbaijan belonging to the mentioned period can be explained with the fact that these coins were used in the large-scale trade relations of the Caliphate and were transported to the northern countries.
The first leader of the Sajids which were mentioned as Turks in some sources, the experienced military man Muhammad, son of Abu Saj Diwdad, was appointed as the governor of Azerbaijan and Dabil in 889. The silver dirham (NF 5374) protected in the Numismatic Fund of the National Azerbaijan Historical Museum of Azerbaijan National Academy of Sciences (ANAS NAHM NF) was minted on behalf of Muhammad ibn Abi’l-Saj in Barda in 285-898 (d = 22 mm, th. = 1 mm, w = 3.4 g). The findings prove that minting of the silver dirhams on behalf of this ruler in Azerbaijan was continued from 287 till 900.
After Muhammad ibn Abi’l-Saj died in 901, his son’s short-term power as the governor of the Dabil emirate ended with the intervention of his uncle Yusif. One of the gold dinars engraved with the name of Yusif protected in the ANAS NAHM Special Fund, was minted in Ardabil in the 293 / 905 (SF 575; 4.5g) The other one was minted in “Irminiyya” in 300 / 912 (SF 576; 5.2 g).
During the reign of Yusif Ibn Diwdad the qualified politician, experienced military man and gifted poet (901 928), the Sajid dynasty became stronger and Azerbaijan became independent again. In dirham minted in Ardabil in 902, the names of both Mutazid and Yusif were minted there (NAHMNF 48205, 1.5g). The name of Yusif Ibn Abi-l Saj was engraved in Barda, Maragha and Ardabil silver dirhams belonging to 906-925 which are protected in the State Hermitage Museum.
The throne of Amir Yusif who was defeated in the battle with the Garmatis in 928, fell to the lot of his relative Abu’l-Musafir al-Fath (928-929) and then to Ghulam Muflih al-Yusifiyya and to Amir Deysam ibn Ibrahim in 932.
The coins minted on behalf of Muflih in Barda in 319-931 and 320-932, are protected in the State Hermitage Museum. The Ardabil dirham dating back to 320/932 years (NF 27282, 2.8g) and the silver dirhams minted on behalf of Deysam Ibn Ibrahim dating back to 341 / 952 years (NF 27284, 3.43g; NF 27283, 4.75g), are kept in the Numismatic Fund of the ANAS NAHM.
Typical characteristics of the Islamic numismatics were that Hijri calendar was applied in the Sajid coins which reflected the Quranic verses, the names and titles of the caliphs, governors and names of the cities-mints and in some cases, the names of general administrative areas. The scarcity of the findings in the territory of Azerbaijan belonging to the mentioned period can be explained with the fact that these coins were used in the large-scale trade relations of the Caliphate and were transported to the northern countries.
Tarixi Azərbaycan ərazisində 889-929-cu illərdə hakimiyyətdə olmuş İslam sülaləsi – Sacilər dövlətinin tarixi, mədəniyyəti, iqtisadiyyatı bir sıra tədqiqatlarda araşdırılsa da, numizmatikası daim maraq kəsb edir.
Bəzi mənbələrdə türklər olaraq qeyd edilən sacilərin ilk rəhbəri təcrübəli hərbçi Əbu Sac Divdadın oğlu Muhəmməd 889-cu ildə Azərbaycan və Dəbilə canişin təyin edilmişdir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi Numizmatika Fondunda (AMEA MATM NF) qorunan gümüş dirhəm (NF 5374) Bərdədə hicri 285 = 898-ci ildə Muhəmməd ibn Divdad adından zərb edilmişdir (d = 22 mm, q = 1 mm, ç = 3,4 q). Bu hökmdarın adından Azərbaycanda gümüş dirhəmlərin zərbinin 287 = 900-cü ildə davam etdiyi tapıntılarla təsdiqini tapır.
Muhəmməd ibn Əbu Sac 901-ci ildə dünyasını dəyişdikdən sonra oğlu, Dəbil əmirliyinin canişini Divdadın qısamüddətli hakimiyyəti əmisi Yusifin müdaxiləsi ilə sona çatır. AMEA MATM Xüsusi Fondunda qorunan Yusifin adı həkk edilmiş qızıl dinarlardan biri Ərdəbildə hicri 293/905-ci ildə ((XF 575; 4,5 q), digəri isə hicri 300/912-ci ildə Ərminiyyədə zərb edilmişdir (XF 576; 5,2 q).
Səriştəli siyasətçi, təcrübəli hərbçi və istedadlı şair olan Yusif ibn Divdadın hakimiyyəti dövründə (901-928) Sacilər sülaləsi daha da gücləndi və Azərbaycan yenidən müstəqil oldu. Ərdəbildə 902-ci ildə zərb edilmiş dirhəmdə həm xəlifə Mütəzidin, həm də Yusifin adları zərb edilmişdi (MATM NF 48205, 1,5 q). Dövlət Ermitajında qorunan 906-925-ci illərə aid Bərdə, Marağa və Ərdəbil gümüş dirhəmlərinə Yusif ibn Əbu Sacın adı həkk edilmişdir.
928-ci ildə Qərmətilərlə döyüşdə məğlub olan Əmir Yusifin taxtı onun qohumu Əb ul-Musafir əl-Fəthə (928-929), daha sonra qulam Müflix əl-Yusufiyə, 932-ci ildə isə Əmir Deysəm ibn İbrahimə qismət oldu.
Dövlət Ermitajında Müflix adından Bərdədə 319=931 və Ərdəbildə 320=932-ci illərdə zərb edilən sikkələr qorunur. AMEA MATM Numizmatika Fondunda hicri 320/932-ci ilə dair Ərdəbil dirhəmi (NF27282, 2,8 q) və Dəysəm ibn İbrahimin adı həkk edilmiş hicri 341/952-ci ilə aid gümüş dirhəmlər saxlanılır (NF27284, 3,43 q; NF 27283, 4,75 q).
İslam numizmatikasının səciyyəvi cəhətləri – Quran ayələrinin əks edildiyi Saci sikkələrində hicri təqvimi tətbiq edilmiş, xəlifə, canişin adları və titulları, bəzi hallarda şəhər-zərbxana, digər hallarda isə ümumi inzibati ərazi adları zərb edilmişdir. Uyğun dövrə aid tapıntıların Azərbaycanda nadir halda rastlanması, belə sikkələrin Xilafətin genişmiqyaslı ticarət əlaqələrində iştirak etməsi və şimal ölkələrinə daşınması ilə izah oluna bilər.
Bəzi mənbələrdə türklər olaraq qeyd edilən sacilərin ilk rəhbəri təcrübəli hərbçi Əbu Sac Divdadın oğlu Muhəmməd 889-cu ildə Azərbaycan və Dəbilə canişin təyin edilmişdir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi Numizmatika Fondunda (AMEA MATM NF) qorunan gümüş dirhəm (NF 5374) Bərdədə hicri 285 = 898-ci ildə Muhəmməd ibn Divdad adından zərb edilmişdir (d = 22 mm, q = 1 mm, ç = 3,4 q). Bu hökmdarın adından Azərbaycanda gümüş dirhəmlərin zərbinin 287 = 900-cü ildə davam etdiyi tapıntılarla təsdiqini tapır.
Muhəmməd ibn Əbu Sac 901-ci ildə dünyasını dəyişdikdən sonra oğlu, Dəbil əmirliyinin canişini Divdadın qısamüddətli hakimiyyəti əmisi Yusifin müdaxiləsi ilə sona çatır. AMEA MATM Xüsusi Fondunda qorunan Yusifin adı həkk edilmiş qızıl dinarlardan biri Ərdəbildə hicri 293/905-ci ildə ((XF 575; 4,5 q), digəri isə hicri 300/912-ci ildə Ərminiyyədə zərb edilmişdir (XF 576; 5,2 q).
Səriştəli siyasətçi, təcrübəli hərbçi və istedadlı şair olan Yusif ibn Divdadın hakimiyyəti dövründə (901-928) Sacilər sülaləsi daha da gücləndi və Azərbaycan yenidən müstəqil oldu. Ərdəbildə 902-ci ildə zərb edilmiş dirhəmdə həm xəlifə Mütəzidin, həm də Yusifin adları zərb edilmişdi (MATM NF 48205, 1,5 q). Dövlət Ermitajında qorunan 906-925-ci illərə aid Bərdə, Marağa və Ərdəbil gümüş dirhəmlərinə Yusif ibn Əbu Sacın adı həkk edilmişdir.
928-ci ildə Qərmətilərlə döyüşdə məğlub olan Əmir Yusifin taxtı onun qohumu Əb ul-Musafir əl-Fəthə (928-929), daha sonra qulam Müflix əl-Yusufiyə, 932-ci ildə isə Əmir Deysəm ibn İbrahimə qismət oldu.
Dövlət Ermitajında Müflix adından Bərdədə 319=931 və Ərdəbildə 320=932-ci illərdə zərb edilən sikkələr qorunur. AMEA MATM Numizmatika Fondunda hicri 320/932-ci ilə dair Ərdəbil dirhəmi (NF27282, 2,8 q) və Dəysəm ibn İbrahimin adı həkk edilmiş hicri 341/952-ci ilə aid gümüş dirhəmlər saxlanılır (NF27284, 3,43 q; NF 27283, 4,75 q).
İslam numizmatikasının səciyyəvi cəhətləri – Quran ayələrinin əks edildiyi Saci sikkələrində hicri təqvimi tətbiq edilmiş, xəlifə, canişin adları və titulları, bəzi hallarda şəhər-zərbxana, digər hallarda isə ümumi inzibati ərazi adları zərb edilmişdir. Uyğun dövrə aid tapıntıların Azərbaycanda nadir halda rastlanması, belə sikkələrin Xilafətin genişmiqyaslı ticarət əlaqələrində iştirak etməsi və şimal ölkələrinə daşınması ilə izah oluna bilər.
История, культура, экономика исламской династии государства Саджидов (889-929), просуществовавшего на исторической территории Азербайджана, была изучена различными исследованиями. По сей день нумизматика данного государства привлекает особый интерес.
Сын первого предводителя династии Саджидов, которые указываются в некоторых источниках как тюрки, опытного военного Абу Саджа Дивдада Мухаммад в 889 году был назначен наместником Азербайджана и Дебиля. В Нумизматическом Фонде Национального Музея Истории Азербайджана (НФ НМИА) хранится серебряный дирхем, отчеканенный в 285 году по хиджре 898 году в Барде от имени Мухаммеда бин Дивдада (NF 5374; диаметр = 22 мм, толщина = 1 мм, вес = 3,4 q). В результате находок выяснено, что чеканка дирхемов с именем этого правителя продолжалась до 287 = 900 года.
После смерти Мухаммеда бин Абу Саджа в 901 году, кратковременное правление его сына, наместника Дабиля Дивдада, было завершено в результате вмешательства его дяди Йусифа. Один из золотых динаров, хранящихся в Особом Фонде НМИА НАНА, на котором выгравировано имя Юсифа, был отчеканен в Ардебиле в 293 году по хиджре = 905-м года (XF 575; 4,5 г), в другой в 300 году по хиджре = 902 году в «Арминиййи» (XF 576; 5,2 г).
В период правления опытного политика, способного полководца и талантливого поэта Йусифа ибн Дивдада (901-928) династия Саджидов
усилилась и Азербайджан вновь приобрел независимость. На дирхеме, отчеканенного в 902 году в Ардебиле, были выгравированы одновременно имена халифа Мутазида и Йусифа (MATM NF 48205, 1,5 г). В Государственном Эрмитаже хранятся серебряные дирхемы 906-925-х годов, отчеканенные в городах Барда, Марага и Ардебиль, на которых выгравировано имя Юсифа ибн Саджа.
В 928 году после битвы с Гарматидами амир Юсиф потерпел поражение, его престол унаследовал его племянник Абу-л-Мусафир (928 929), после него власть перешла сначала к гуляму Муфлиху ал-Юсифи, а в 932 г. к эмиру Дейсаму ибн Ибрагиму.
В Государственном Эрмитаже хранятся монеты с именем Муфлиха, отчеканенные в 319 году по хиджре = 931 в Барде и в 320 году по хиджре = 932 году в Ардебиле. В Нумизматическом Фонде НМИА НАНА хранятся ардебильские дирхемы 320 года по хиджре / 932 года и серебряные дирхемы, отчеканенные в 341 году по хиджре = 952 году, на котором выгравировано имя Дейсама ибн Ибрагима (NF 27284, 3,43 г; NF 27283, 4,75 г).
На монетах Саджидов с отображением аятов из Корана, что является характерной особенностью исламской нумизматики, применен календарь по хиджре, а также выгравированы имена и титулы халифа и наместника, а в некоторых случаях городе, где монета отчеканена, а иногда названия общих административных территорий. Малочисленность находок в Азербайджане, относящихся к этому периоду, объясняется участием этих монет в широкомасштабных торговых отношениях Халифата и их вывозом в северные страны.
Сын первого предводителя династии Саджидов, которые указываются в некоторых источниках как тюрки, опытного военного Абу Саджа Дивдада Мухаммад в 889 году был назначен наместником Азербайджана и Дебиля. В Нумизматическом Фонде Национального Музея Истории Азербайджана (НФ НМИА) хранится серебряный дирхем, отчеканенный в 285 году по хиджре 898 году в Барде от имени Мухаммеда бин Дивдада (NF 5374; диаметр = 22 мм, толщина = 1 мм, вес = 3,4 q). В результате находок выяснено, что чеканка дирхемов с именем этого правителя продолжалась до 287 = 900 года.
После смерти Мухаммеда бин Абу Саджа в 901 году, кратковременное правление его сына, наместника Дабиля Дивдада, было завершено в результате вмешательства его дяди Йусифа. Один из золотых динаров, хранящихся в Особом Фонде НМИА НАНА, на котором выгравировано имя Юсифа, был отчеканен в Ардебиле в 293 году по хиджре = 905-м года (XF 575; 4,5 г), в другой в 300 году по хиджре = 902 году в «Арминиййи» (XF 576; 5,2 г).
В период правления опытного политика, способного полководца и талантливого поэта Йусифа ибн Дивдада (901-928) династия Саджидов
усилилась и Азербайджан вновь приобрел независимость. На дирхеме, отчеканенного в 902 году в Ардебиле, были выгравированы одновременно имена халифа Мутазида и Йусифа (MATM NF 48205, 1,5 г). В Государственном Эрмитаже хранятся серебряные дирхемы 906-925-х годов, отчеканенные в городах Барда, Марага и Ардебиль, на которых выгравировано имя Юсифа ибн Саджа.
В 928 году после битвы с Гарматидами амир Юсиф потерпел поражение, его престол унаследовал его племянник Абу-л-Мусафир (928 929), после него власть перешла сначала к гуляму Муфлиху ал-Юсифи, а в 932 г. к эмиру Дейсаму ибн Ибрагиму.
В Государственном Эрмитаже хранятся монеты с именем Муфлиха, отчеканенные в 319 году по хиджре = 931 в Барде и в 320 году по хиджре = 932 году в Ардебиле. В Нумизматическом Фонде НМИА НАНА хранятся ардебильские дирхемы 320 года по хиджре / 932 года и серебряные дирхемы, отчеканенные в 341 году по хиджре = 952 году, на котором выгравировано имя Дейсама ибн Ибрагима (NF 27284, 3,43 г; NF 27283, 4,75 г).
На монетах Саджидов с отображением аятов из Корана, что является характерной особенностью исламской нумизматики, применен календарь по хиджре, а также выгравированы имена и титулы халифа и наместника, а в некоторых случаях городе, где монета отчеканена, а иногда названия общих административных территорий. Малочисленность находок в Азербайджане, относящихся к этому периоду, объясняется участием этих монет в широкомасштабных торговых отношениях Халифата и их вывозом в северные страны.