Yazılış Amacı Açısından Türk Dilli Makteller (XIV-XIX Yüzyıllar) Turkic Maktels in Terms of the Writing Purpose (The 14th – 19th Centuries) Тюркоязычный Мактеллер с точки зрения письменности (XIV XIX вв.) Yazılış Amacı Açısından Türk Dilli Makteller (XIV-XIX Yüzyıllar)
Xülasə
İslam tarihinin ilk dönemlerinde meşhur şahıslarının siyasî amaçlarla katledilmesi, VIII. yüzyılda ilk örnekleri görülen Arapça bağımsız “maktel” türünü ortaya çıkarmıştır. Maktel türü içerisinde en geniş yayılmış olanlar ise, Hz. Peygamber’in torunu Hz. Hüseyin’in 680 yılında Kerbelâ’da amansızca katledilmesi üzerine yazılmış “Maktel-i Hüseyin”lerdir. Dini, sosyal ve politik nedenlerle sayıları giderek artan “Maktel-i Hüseyin”ler, zamanla “maktel” türü ile aynı anlama gelmiştir. VIII.-X. yüzyıllara ait Arapça “Maktel-i Hüseyin”ler, rivayet zinciri ve kaynakların zikrolunması açısından tarihî kaynak değeri taşısalar da, zamanla bu özelliklerini kaybederek tarihî-edebî türe çevrilmişlerdir. İlk örnekleri Arapça yazılmakla birlikte, Farsça ve Türkçe başta olmak üzere, diğer müslüman toplumların edebiyatında gelişmiş “Maktel-i Hüseyin”ler de genellikle tarihî-edebî eser özelliğini taşımışlardır.
Bu araştırmada XIV.-XIX. yüzyıllarda farklı siyasî yönetimler altında, fakat Azerbaycan ve Anadolu sahası gibi ortak Türk kültür çevrelerinde kaleme alınmış Türkdilli maktellerin yazılış amacıyla ilgili veriler, içerik analizi metodu uygulanarak niteliksel yöntemle değerlendirilecektir. Türkçe kendi türünün en meşhuru olan Füzûlî’nin makteli başta olmak üzere, Kastamonulu Şazi’nin, Yahya b. Bahşi’nin, Nureddîn Efendi’nin, Lâmiî Çelebi’nin, Câmî-i Rûmî’nin, Âşık b. Ali Nattaî’nin, Neşâtî’nin ve Abbaskulu Ağa Bakühanlı’nın maktelleri araştırmanın başlıca kaynaklarını oluşturacaktır.
Bu araştırmada XIV.-XIX. yüzyıllarda farklı siyasî yönetimler altında, fakat Azerbaycan ve Anadolu sahası gibi ortak Türk kültür çevrelerinde kaleme alınmış Türkdilli maktellerin yazılış amacıyla ilgili veriler, içerik analizi metodu uygulanarak niteliksel yöntemle değerlendirilecektir. Türkçe kendi türünün en meşhuru olan Füzûlî’nin makteli başta olmak üzere, Kastamonulu Şazi’nin, Yahya b. Bahşi’nin, Nureddîn Efendi’nin, Lâmiî Çelebi’nin, Câmî-i Rûmî’nin, Âşık b. Ali Nattaî’nin, Neşâtî’nin ve Abbaskulu Ağa Bakühanlı’nın maktelleri araştırmanın başlıca kaynaklarını oluşturacaktır.
Murder of famous people in the early periods of Islamic history for political purposes led to the appearance of the Arabic independent ‘Maktel’ type, of which early examples were observed in the 8th century. The widest spread ones among the works written in the Maktel type are Maktel-i Husseins written about the brutal murder of His Holiness Prophet’s grandson Hussein in Karbala in 680. The Maktel-i Husseins with their gradually increasing number due to religious, social and political reasons over time gained the same meaning with the Maktel type. Although the Maktel-i Husseins in Arabic, belonging to the 8-10th centuries are valuable as historical sources in terms of the story chain and mentioning of sources, over time they lost this characteristic and became a historical-literary type. Their early examples were written in Arabic. However, the Maktel-i Husseins developed in the literatures of other Moslem societies, in particular those in Persian and Turkish were also generally historical-literary works. In this study, the data related to the purpose of writing of the maktels in Tukish, written during different political reigns between the 14-19th centuries, but in common Turkic cultural contexts, such as Azerbaijan and Anatolia are evaluated through the qualitative method by applying the content analysis method. In particular Fuzuli’s maktel which is the most famous among the maktels in Turkish and also the maktels of Kastamonulu Shazi, Yahya bin Bahshi, Nuraddin Afandi, Lamii Chalabi, Jami Rumi, Ashig bin Ali Nattayi, Nashati and Abbasgulu Aga Bakhihanli are the key sources of the study.
Вследствие убийства известных людей в политических целях в первые времена исламской истории в VIII веке появились первые экземпляры арабского независимого вида “мактель”. Наиболее широко распространенными в виде мактель были “Мактел-и Хусейн”ы, написанные в связи с беспощадным убийством пророка Хусейна, внука пророка в Кербеле в 680-ом году. “Мактел-и Хусейн”ы, количество которых по религиозным, социальным и политическим причинам становилось всё больше и больше, со временем стали употреблятся в том же значении, что и вид “мактеля”. “Мактел-и Хусейн”ы на арабском языке, относящиеся к VIII-X векам, несмотря на то, что являются ценными историческими источниками с точки зрения цепочки рассказов и упоминания источников, они со временем превратились в историко-литературный жанр, потеряв эти свойства. “Мактел-и Хусейн”ы, развившиеся в литературе других мусульманских обществ главным образом на персидском и турецком, хотя первые примеры были на арабском языке, как правило, несут в себе свойства произведения историко-литературного жанра.
В этом исследовании будут оцениваться данные, связанные с целью написания тюркоязычных мактелей, написанных во времена разных правлений в XIV-XIX веках, но в общих турецких культурных кругах, таких как азербайджанская и Анатолийская область, путем применения характерного метода анализа содержания. Основными источниками исследования станут мактели Кастамонулу Шази, Яхьи б. Бахши, Нуреддина Эфенди, Ламии Челеби, Джами-и Руми, Ашыка б. Али Наттаи, Нэшати и Аббаскулу Аги Бакуханлы и самое главное Мактель Физули на турецком, являющийся самым известным в своем роде.
В этом исследовании будут оцениваться данные, связанные с целью написания тюркоязычных мактелей, написанных во времена разных правлений в XIV-XIX веках, но в общих турецких культурных кругах, таких как азербайджанская и Анатолийская область, путем применения характерного метода анализа содержания. Основными источниками исследования станут мактели Кастамонулу Шази, Яхьи б. Бахши, Нуреддина Эфенди, Ламии Челеби, Джами-и Руми, Ашыка б. Али Наттаи, Нэшати и Аббаскулу Аги Бакуханлы и самое главное Мактель Физули на турецком, являющийся самым известным в своем роде.