Gəncədə multikulturalizm ənənələrinin tədqiqində İslam dövrü tarixi-memarlıq abidələrinin əhəmiyyəti Importance of historical-architectural monuments of Islamic period in the study of multiculturalism traditions in Ganja Значение историко-архитектурных памятников исламского периода в изучении традиций мультикультурализма в Гяндже
Xülasə
Çoxəsrlik milli-mənəvi dəyərlərin, tarixi ənənələrin mühafizə edildiyi Gəncə şəhəri ölkəmizdə bir sıra mühüm sosial-mədəni islahatların «hərəkətverici qüvvəsi» hesab edilmişdir. Əsas tarixi dəyişikliklərin baş verdiyi bu qədim şəhər həm də Vətənimizə hücum etmiş düşmən qoşunlarına qarşı mühüm üsyanların olduğu mərkəz kimi tanınmışdır.
Miladdan əvvəl birinci minillikdə cəsarətli qadın sərkərdə Tomris Xatun hiylə ilə döyüşdən əvvəl gənc döyüşçü oğlunu aldadaraq öldürmüş Əhəməni (Fars) hökmdarı II Kirosun başını qədim Gəncə qalası yaxınlığında baş vermiş döyüşdə kəsmişdir. Gəncə şəhərində bu günə qədər də ailələrdə qız övladlarını Tomris (Tumruz) adlandırırlar. Almaniyada Drezden şəhərində isə bu cəsarətli qadın hökmdarın şərəfinə bir abidə ucaldılmışdır [5].
Müsəlman Şərqinin İntibah dövrünün böyük mütəfəkkiri və şairi Nizami Gəncəvinin (1141-1209), ilk filosof, şahmatçı və bəstəkar qadınlardan hesab edilən Məhsəti Gəncəvinin (1096-1160) yurdu olan Gəncə şəhərində 1231-ci ildə dulusçu sənətkar usta Bəndərin başçılığı ilə monqollara və Xarəzmşahlara qarşı üsyan baş vermiş, 1804-cü ildə isə Gəncənin sonuncu xanı Cavad xan oğulları ilə birlikdə Çar Rusiyasına qarşı son damla qanına qədər mübarizə aparmış və şəhid olmuşdur. Cavad xan söz verdiyi kimi, işğalçılar yalnız onun şəhid olmasından sonra Gəncə torpağına ayaq qoya bildilər [2].
Ölkənin qərb bölgəsindəki ən qədim pravoslav kilsələrdən biri Gəncə şəhərində yerləşir və indiyədək xristian möminlər burada dini ayinlərini yerinə yetirir, mühüm tarixi tarixləri və bayramlarını qeyd edirlər. Bu qədim məbəd mühüm tarixi və memarlıq abidəsi kimi qorunur, şəhər sakinləri pravoslav möminlərə hörmət və ehtiramla yanaşırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizdə ən böyük və eyni zamanda, qədim alman lüteran kilsələrindən biri də Gəncə şəhərindədir və mühüm tarixi-memarlıq abidəsi kimi mühafizə edilir. Şəhərin əksər əhalisinin müsəlman olmasına baxmayaraq, Gəncə sakinləri əsrlərdən bəri qədim alban xristian məbədlərinə, həmçinin gürcü kilsəsinə və digər abidələrə xüsusi hörmətlə yanaşırlar.
Tədqiqat materialı və üsulları
Gəncə «Yəhudilər küçəsi», «Ləzgilər məhəlləsi», «Lahıc məhəlləsi» kimi yaşayış məskənlərinin olduğu, fərqli millətlərin və milli azlıqların sülh şəraitində əsrlər boyu yaşadıqları azsaylı şəhərlərdən biridir. Səbəb isə bu şəhərdə, ümumiyyətlə, ölkəmizdə birgəyaşayış mədəniyyətinin qorunması, multikultural, tolerant dəyərlərə sadiqliyin mövcudluğudur.
«İmamzadə» sözü «imamın övladı» mənasını ifadə edir və «imam nəslindən olan» deməkdir. İmamzadə xalqın müqəddəs ibadət yeri və ziyarətgahı hesab olunur. Ümumiyyətlə, Əməvilər sülaləsi dövründə (661-750) zülm və təqiblərdən qaçan «Əhli Beyt»in bir çox üzvü xilafətin ucqarlarında sığınacaq tapmışdır. Həzrəti İbrahim (ə) İslam mədəniyyətinin mərkəzlərindən birinə Gəncə şəhərinə pənah gətirdi. O, bu torpaqda yerli əhali tərəfindən qorunsa da, Ərəbistandan göndərilmiş şəxslər tərəfindən şəhid edildi. Mövlanə İbrahimin qəbri üzərində türbə tikildi və məzarı ziyarətgaha çevrildi [8].
VIII əsrdə tikilmiş məqbərənin ərazisi XIV və XVI əsrlərdə genişlənmiş və onun ətrafında inşa edilmiş binalar, əsasən, XVII və XVIII əsrlərdə tikilmişdir. Türbə İmamzadə kompleksinin ən qiymətli tarixi abidəsidir. Onun hündürlüyü 12 m, qübbənin hündürlüyü 2,7 m, diametri 4,4 m-dir, kənarda isə qübbə mavikaşılı üzlüklə örtülmüşdür [9].
XX əsrdə görkəmli tədqiqatçılar – arxeoloq, professor İsaq Cəfərzadə və epiqrafika sahəsində görkəmli alim, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Məşədixanım Nemətovanın tədqiq etdiyi qədim kitabə İmamzadədə türbənin daxili divarları üzərində tapılıb və aşağıdakı kimi oxunub: «O, Allah, əbədidir. Bu, İmam Məhəmməd Baqir oğlu Mövlanə İbrahimin gözəl cənnət bağçasıdır. O, müqəddəs babasının (ona salam olsun) dünyadan köçməsindən 120 il sonra vəfat etmişdir». Bu tarixi kitabənin sayəsində elmi araşdırmaların nəticəsi olaraq İmam oğlu – Mövlanə İbrahimin məzarı üzərində türbənin 739-cu ildə inşa edildiyi məlum oldu.
İmamzadə ziyarətgahının ərazisi böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi şəcərəsənin nümayəndələri – Şeyxzamanlıların istifadəsində olmuşdur. Əsrlər boyu Mövlanə İbrahimin türbəsi müqəddəs ibadət yeri olmuşdur. Əfsanəvi şəxsiyyət, Azərbaycanın qəhrəmanlıq tarixində adını əbədiləşdirmiş sərkərdə Cavad xan Ziyadoğlunun (1748-1804) göstərişi ilə İmamzadədə geniş bərpa işləri aparılmışdır.
1878-1879-cu illərdə general-mayor İsrafil bəy Yadigarzadənin təşəbbüsü ilə və XX əsrin əvvəllərində Gəncə ziyalılarrının təşəbbüsü ilə kompleksdə əsaslı təmir aparılmışdır [5].
Bu müqəddəs məkanda Şeyxzamanlılar, Pişnamazzadələr şəcərələrinin nümayəndələri, Mirzə Mehdi Naci, Seyid Mir Abbas Ağa, general-mayor İsrafil bəy Yadigarzadə və digər görkəmli şəxslər dəfn olunmuşlar. Əsrlər boyu Gəncə İmamzadə ziyarətgahı xeyriyyəçiliyin və ehtiyacı olanlara təmənnasız köməyin ünvanı kimi tanınmışdır.
1930-cu ildən 1944-cü ilə qədər İmamzadə kompleksinin bəzi yardımçı binaları (hücrələri) kimsəsiz uşaqlar üçün sığınacaq kimi istifadə edilib. Bu müqəddəs məkanda Böyük Vətən müharibəsi illərində müxtəlif millətlərin nümayəndələri olan yeniyetmə və gənclər təmənnasız olaraq yaşamış, onlara müxtəlif peşələr tədris edilmişdir. Bu gün müqəddəs İmamzadə ziyarətgahına hələ də müxtəlif dini inancın tərəfdarları olan və artıq yaşa dolmuş ahıl insanlar minnətdarlıq hissi ilə ziyarətə gəlirlər [6].
Azərbaycan Respublikasında tolerantlıq və multikulturalizm qədim tarixi köklərə, çoxəsrlik ənənələrə malikdir və xalqın həyat tərzidir. Müxtəlif dini, mədəni və tarixi abidələrin qorunması Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulmuş dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biridir. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə həyata keçirilən layihələr, həmçinin dini, tarixi və memarlıq abidələrinin bərpası ilə bağlı ulu öndər Heydər Əliyevin müdrik siyasətini uğurla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin çoxsaylı fərman və sərəncamları Azərbaycanın Dövlətinin zəngin milli-mədəni irsimizin qorunmasına dövlət qayğısının parlaq nümunəsidir. Dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin 2010-2015-ci illərdə imzaladığı 7 Sərəncam əsasında Gəncə İmamzadə Kompleksi yenidən qurulmuş, ənənəvi Gəncə memarlıq üslubunda tikinti işləri yüksək səviyyədə həyata keçirilmişdir. Burada 40 metr hündürlüyü olan iki minarə tikilmiş, kişilər və qadınlar üçün ayrı-ayrı ibadət zalları inşa edilmişdir. Kompleksdə 90 yataqlı otağı olan qonaqlar üçün mehmanxana inşa edilmişdir. Möhtəşəm İmamzadə kompleksi İslam dünyasının müqəddəs ziyarətgahlarından biridir və Şərqin yalnız yerli əhali üçün deyil, eyni zamanda, xarici ölkələrdən gələn bir çox zəvvarların ziyarət etdikləri müqəddəs məkandır.
Gəncə sakinləri qürurlu, lakin humanist, sadə insanlardır. Onlar haqsızlığa qarşı mübarizə aparmışlar, amma hər zaman ehtiyacı olan insanları müdafiə etmişlər. Bu gün şəhərdə milli-mənəvi dəyərlər minilliklər əvvəl olduğu kimi qorunub saxlanılır. Gəncə sakinləri dövlətçiliyin qorunması, ölkənin hərtərəfli inkişaf strategiyasını, Vətənin bütövlüyünü, işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsini və ölkədə sabitliyin qorunub saxlanılmasının tərəfdarlarıdır.
Gəncə daim mühüm mədəniyyət, elm və sənaye mərkəzi, əsrlər boyu tolerant dəyərlərin qorunduğu şəhər mövqeyini qoruyub saxlamışdır.
Ölkəmizin qədim elm və mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Gəncə şəhərində, Dövlət Tarix-Mədəni Qoruğu ərazisində yerləşən İmamzadə abidəsi 739-cu ildə Məhəmməd Peyğəmbərin nəticəsi olan Beşinci İmam Məhəmməd Bağırın oğlu Movlanə İbrahimin məzarı üzərində ucaldılmışdır. Bu abidə şəhərin əsas simvollarından biridir [12].
Kiçik Qafqaz dağlarının (qədim Gəncə dağları) şimal-şərq yamaclarını Kür-Araz ovalığı ilə birləşdirən Gəncə Şərqin ən qədim şəhərlərindən biri olmaqla yanaşı, Azərbaycanın gözəl mənzərəsi, zəngin su mənbələri, mülayim iqlimi, məhsuldar torpaqları ilə seçilən ərazisində yerləşir. Tarixən Gəncə daim əlverişli coğrafi mövqeyə malik olmuş və Azərbaycanın mədəni-iqtisadi həyatında mühüm rol oynamışdır. Bu şəhər Asiya ilə Avropanı birləşdirən qədim İpək Yolu üzərində yerləşmişdir. Beləliklə, Gəncə müxtəlif sivilizasiyalar arasında mənəvi körpüdür.
Miladdan əvvəl birinci minillikdə cəsarətli qadın sərkərdə Tomris Xatun hiylə ilə döyüşdən əvvəl gənc döyüşçü oğlunu aldadaraq öldürmüş Əhəməni (Fars) hökmdarı II Kirosun başını qədim Gəncə qalası yaxınlığında baş vermiş döyüşdə kəsmişdir. Gəncə şəhərində bu günə qədər də ailələrdə qız övladlarını Tomris (Tumruz) adlandırırlar. Almaniyada Drezden şəhərində isə bu cəsarətli qadın hökmdarın şərəfinə bir abidə ucaldılmışdır [5].
Müsəlman Şərqinin İntibah dövrünün böyük mütəfəkkiri və şairi Nizami Gəncəvinin (1141-1209), ilk filosof, şahmatçı və bəstəkar qadınlardan hesab edilən Məhsəti Gəncəvinin (1096-1160) yurdu olan Gəncə şəhərində 1231-ci ildə dulusçu sənətkar usta Bəndərin başçılığı ilə monqollara və Xarəzmşahlara qarşı üsyan baş vermiş, 1804-cü ildə isə Gəncənin sonuncu xanı Cavad xan oğulları ilə birlikdə Çar Rusiyasına qarşı son damla qanına qədər mübarizə aparmış və şəhid olmuşdur. Cavad xan söz verdiyi kimi, işğalçılar yalnız onun şəhid olmasından sonra Gəncə torpağına ayaq qoya bildilər [2].
Ölkənin qərb bölgəsindəki ən qədim pravoslav kilsələrdən biri Gəncə şəhərində yerləşir və indiyədək xristian möminlər burada dini ayinlərini yerinə yetirir, mühüm tarixi tarixləri və bayramlarını qeyd edirlər. Bu qədim məbəd mühüm tarixi və memarlıq abidəsi kimi qorunur, şəhər sakinləri pravoslav möminlərə hörmət və ehtiramla yanaşırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizdə ən böyük və eyni zamanda, qədim alman lüteran kilsələrindən biri də Gəncə şəhərindədir və mühüm tarixi-memarlıq abidəsi kimi mühafizə edilir. Şəhərin əksər əhalisinin müsəlman olmasına baxmayaraq, Gəncə sakinləri əsrlərdən bəri qədim alban xristian məbədlərinə, həmçinin gürcü kilsəsinə və digər abidələrə xüsusi hörmətlə yanaşırlar.
Tədqiqat materialı və üsulları
Gəncə «Yəhudilər küçəsi», «Ləzgilər məhəlləsi», «Lahıc məhəlləsi» kimi yaşayış məskənlərinin olduğu, fərqli millətlərin və milli azlıqların sülh şəraitində əsrlər boyu yaşadıqları azsaylı şəhərlərdən biridir. Səbəb isə bu şəhərdə, ümumiyyətlə, ölkəmizdə birgəyaşayış mədəniyyətinin qorunması, multikultural, tolerant dəyərlərə sadiqliyin mövcudluğudur.
«İmamzadə» sözü «imamın övladı» mənasını ifadə edir və «imam nəslindən olan» deməkdir. İmamzadə xalqın müqəddəs ibadət yeri və ziyarətgahı hesab olunur. Ümumiyyətlə, Əməvilər sülaləsi dövründə (661-750) zülm və təqiblərdən qaçan «Əhli Beyt»in bir çox üzvü xilafətin ucqarlarında sığınacaq tapmışdır. Həzrəti İbrahim (ə) İslam mədəniyyətinin mərkəzlərindən birinə Gəncə şəhərinə pənah gətirdi. O, bu torpaqda yerli əhali tərəfindən qorunsa da, Ərəbistandan göndərilmiş şəxslər tərəfindən şəhid edildi. Mövlanə İbrahimin qəbri üzərində türbə tikildi və məzarı ziyarətgaha çevrildi [8].
VIII əsrdə tikilmiş məqbərənin ərazisi XIV və XVI əsrlərdə genişlənmiş və onun ətrafında inşa edilmiş binalar, əsasən, XVII və XVIII əsrlərdə tikilmişdir. Türbə İmamzadə kompleksinin ən qiymətli tarixi abidəsidir. Onun hündürlüyü 12 m, qübbənin hündürlüyü 2,7 m, diametri 4,4 m-dir, kənarda isə qübbə mavikaşılı üzlüklə örtülmüşdür [9].
XX əsrdə görkəmli tədqiqatçılar – arxeoloq, professor İsaq Cəfərzadə və epiqrafika sahəsində görkəmli alim, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Məşədixanım Nemətovanın tədqiq etdiyi qədim kitabə İmamzadədə türbənin daxili divarları üzərində tapılıb və aşağıdakı kimi oxunub: «O, Allah, əbədidir. Bu, İmam Məhəmməd Baqir oğlu Mövlanə İbrahimin gözəl cənnət bağçasıdır. O, müqəddəs babasının (ona salam olsun) dünyadan köçməsindən 120 il sonra vəfat etmişdir». Bu tarixi kitabənin sayəsində elmi araşdırmaların nəticəsi olaraq İmam oğlu – Mövlanə İbrahimin məzarı üzərində türbənin 739-cu ildə inşa edildiyi məlum oldu.
İmamzadə ziyarətgahının ərazisi böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi şəcərəsənin nümayəndələri – Şeyxzamanlıların istifadəsində olmuşdur. Əsrlər boyu Mövlanə İbrahimin türbəsi müqəddəs ibadət yeri olmuşdur. Əfsanəvi şəxsiyyət, Azərbaycanın qəhrəmanlıq tarixində adını əbədiləşdirmiş sərkərdə Cavad xan Ziyadoğlunun (1748-1804) göstərişi ilə İmamzadədə geniş bərpa işləri aparılmışdır.
1878-1879-cu illərdə general-mayor İsrafil bəy Yadigarzadənin təşəbbüsü ilə və XX əsrin əvvəllərində Gəncə ziyalılarrının təşəbbüsü ilə kompleksdə əsaslı təmir aparılmışdır [5].
Bu müqəddəs məkanda Şeyxzamanlılar, Pişnamazzadələr şəcərələrinin nümayəndələri, Mirzə Mehdi Naci, Seyid Mir Abbas Ağa, general-mayor İsrafil bəy Yadigarzadə və digər görkəmli şəxslər dəfn olunmuşlar. Əsrlər boyu Gəncə İmamzadə ziyarətgahı xeyriyyəçiliyin və ehtiyacı olanlara təmənnasız köməyin ünvanı kimi tanınmışdır.
1930-cu ildən 1944-cü ilə qədər İmamzadə kompleksinin bəzi yardımçı binaları (hücrələri) kimsəsiz uşaqlar üçün sığınacaq kimi istifadə edilib. Bu müqəddəs məkanda Böyük Vətən müharibəsi illərində müxtəlif millətlərin nümayəndələri olan yeniyetmə və gənclər təmənnasız olaraq yaşamış, onlara müxtəlif peşələr tədris edilmişdir. Bu gün müqəddəs İmamzadə ziyarətgahına hələ də müxtəlif dini inancın tərəfdarları olan və artıq yaşa dolmuş ahıl insanlar minnətdarlıq hissi ilə ziyarətə gəlirlər [6].
Azərbaycan Respublikasında tolerantlıq və multikulturalizm qədim tarixi köklərə, çoxəsrlik ənənələrə malikdir və xalqın həyat tərzidir. Müxtəlif dini, mədəni və tarixi abidələrin qorunması Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulmuş dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biridir. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə həyata keçirilən layihələr, həmçinin dini, tarixi və memarlıq abidələrinin bərpası ilə bağlı ulu öndər Heydər Əliyevin müdrik siyasətini uğurla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin çoxsaylı fərman və sərəncamları Azərbaycanın Dövlətinin zəngin milli-mədəni irsimizin qorunmasına dövlət qayğısının parlaq nümunəsidir. Dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin 2010-2015-ci illərdə imzaladığı 7 Sərəncam əsasında Gəncə İmamzadə Kompleksi yenidən qurulmuş, ənənəvi Gəncə memarlıq üslubunda tikinti işləri yüksək səviyyədə həyata keçirilmişdir. Burada 40 metr hündürlüyü olan iki minarə tikilmiş, kişilər və qadınlar üçün ayrı-ayrı ibadət zalları inşa edilmişdir. Kompleksdə 90 yataqlı otağı olan qonaqlar üçün mehmanxana inşa edilmişdir. Möhtəşəm İmamzadə kompleksi İslam dünyasının müqəddəs ziyarətgahlarından biridir və Şərqin yalnız yerli əhali üçün deyil, eyni zamanda, xarici ölkələrdən gələn bir çox zəvvarların ziyarət etdikləri müqəddəs məkandır.
Gəncə sakinləri qürurlu, lakin humanist, sadə insanlardır. Onlar haqsızlığa qarşı mübarizə aparmışlar, amma hər zaman ehtiyacı olan insanları müdafiə etmişlər. Bu gün şəhərdə milli-mənəvi dəyərlər minilliklər əvvəl olduğu kimi qorunub saxlanılır. Gəncə sakinləri dövlətçiliyin qorunması, ölkənin hərtərəfli inkişaf strategiyasını, Vətənin bütövlüyünü, işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsini və ölkədə sabitliyin qorunub saxlanılmasının tərəfdarlarıdır.
Gəncə daim mühüm mədəniyyət, elm və sənaye mərkəzi, əsrlər boyu tolerant dəyərlərin qorunduğu şəhər mövqeyini qoruyub saxlamışdır.
Ölkəmizin qədim elm və mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Gəncə şəhərində, Dövlət Tarix-Mədəni Qoruğu ərazisində yerləşən İmamzadə abidəsi 739-cu ildə Məhəmməd Peyğəmbərin nəticəsi olan Beşinci İmam Məhəmməd Bağırın oğlu Movlanə İbrahimin məzarı üzərində ucaldılmışdır. Bu abidə şəhərin əsas simvollarından biridir [12].
Kiçik Qafqaz dağlarının (qədim Gəncə dağları) şimal-şərq yamaclarını Kür-Araz ovalığı ilə birləşdirən Gəncə Şərqin ən qədim şəhərlərindən biri olmaqla yanaşı, Azərbaycanın gözəl mənzərəsi, zəngin su mənbələri, mülayim iqlimi, məhsuldar torpaqları ilə seçilən ərazisində yerləşir. Tarixən Gəncə daim əlverişli coğrafi mövqeyə malik olmuş və Azərbaycanın mədəni-iqtisadi həyatında mühüm rol oynamışdır. Bu şəhər Asiya ilə Avropanı birləşdirən qədim İpək Yolu üzərində yerləşmişdir. Beləliklə, Gəncə müxtəlif sivilizasiyalar arasında mənəvi körpüdür.
Due to centuries-old national and moral values, Ganja city has been considered as a kind of “indicator” of the socio-cultural and political-social system for many centuries. Since it was this city that was the main centre of the main historical reforms, important national uprisings against the enemy troops advancing on our homeland.
Back in the first millennium BC, the brave woman leader Tomris Khatun defeated the enemy Ahamenid (Persian) troops and cut off the head of Cyrus II of Persia, who deceived and killed Tomris Khatun’s son, a young commander a year before this battle. Until now, in Ganja, the most courageous, beautiful daughters in the families are called Tomris or Tumruz. The monument to Tomris Khatun was erected in Dresden (in Germany) [5].
In 1231, in Ganja, in the birthplace of the great thinker and poet of the Renaissance East, Nizami Ganjavi (1141-1209), the first woman of the philosopher, chess player and composer Mahsati Ganjavi (1096-1160), the artisan-potter Bender led the national liberation movement against the Mongols and Kharemsmshah. In 1804, the great commander, the last ruler of Ganja Khanate Javad Khan, along with his sons, was fighting to the last for his homeland, keeping his promise that the conquering tsarist troops would enter Ganja only after his death [2].
One of the most ancient Orthodox churches in the Western region of the country is located in Ganja, and until now, believers perform their religious rites, celebrate important historical dates and holidays here. And this ancient temple is protected as an important historical and architectural monument and the residents of the city respect the Orthodox believers. One of the largest and at the same time ancient German Lutheran churches is also preserved in our ancient city and is declared a historical and architectural monument. Despite the fact that the main part of the faithful population of the city is Muslim, the inhabitants of the city for centuries protected with special respect the ancient Albanian Christian churches, as well as the Georgian church and other monuments.
Materials and methods
Ganja is one of the few cities where such residential neighbourhoods as “Jewish Street”, “Lezghy Quarter”, and “Lagich (Lahydzh) Quarter, etc. existed, where representatives of other nations lived in peace and quiet.
The word “Imamzade” comes from the concept of “child of imam” and means “a descendant of the kind of imams.” Among the people, the name Imamzade is considered a sacred place of worship and pilgrimage. Many members of the “Ahli Beit” who fled from oppression and persecution during the rule of the Umayyad dynasty (661-750), found refuge on the outskirts of the caliphate. Hazrat Ibrahim (a) moved to one of the centres of Islamic culture the city of Ganja. Hazrat Ibrahim (a) lived on this land until the end of his life, where he was buried. A mausoleum (turbe) was erected over the grave of Movlan Ibrahim, and the tomb itself became a sacred place of pilgrimage [8].
The territory of the mausoleum, built in the 8th century, was expanded in the 14th and 16th centuries, and the buildings around it were erected mainly in the seventeenth and eighteenth centuries. The mausoleum is the most valuable historical monument of the Imamzade complex. Its height is 12 m, the height of the dome is 2.7 m, the diameter is 4.4 m. Outside the dome is covered with blue facing [9].
In the 20th century, a significant historical epigraphic pattern was discovered on the inner walls of the tomb an ancient scripture that was studied by prominent historians and researchers archaeologist, professor Isag Jafarzade, and a prominent epigraphy scientist, member of the National Academy of Sciences of Azerbaijan Meshadikhanum Neymatova, and read as follows: He, Allah, is eternal. This is the son of Imam Mohammed Bagheer Movlan Ibrahim’s (bless him) glorious (paradise) garden. He died 120 years after his grandfather may Allah bless him!” As a result of scientific research of this historical scripture, it became known that the mausoleum of Imam’s son was erected in 739.
The territory of the pilgrimage site Imamzade was in the possession of the representatives of the kind of the great Azerbaijani poet and thinker Nizami Ganjavi Sheikhzamanov. For centuries, the tomb of Movlan Ibrahim was holy guarded and was a place of worship. At the direction of the legendary commander, the last Khan Ganja Javadkhan Ziyadoglu (1748-1804), who entered his name in the heroic history of Azerbaijan, large-scale restoration work was carried out in Imamzade. In 1878-1879, at the initiative of General Major Israfil bey Yadigarzade, and at the beginning of the XX century at the initiative of the Ganja intellectuals a major overhaul underwent in the Imamzadeh complex [5].
Representatives of the famous Sheikhzamanov clans, the Pishnamazzadeh, Mirza Mehdi Naji, the representative of the Seidov clan Mir Abbas Aga, Major
General Israfil bey Yadigarzade and other prominent personalities are buried in this holy place. For centuries, the Ganja complex Imamzadeh was a hotbed of charity, providing disinterested help to the needy and defenceless.
In the period from 1930 to 1944 the buildings of the complex were adapted for an orphanage. This sacred corner sheltered young children of different nationalities who suffered during the war. And today, adherents of different religious beliefs come here to pay homage to this holy place with a sense of gratitude [6].
Tolerance and multiculturalism in the Republic of Azerbaijan have deep historical roots and are a way of life of the people. Preservation of various religious, cultural and historical monuments is one of the main priorities of the state policy set by the national leader of the Azerbaijani people, Heydar Aliyev.
Numerous decrees and orders of the President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev, the successor of the wise policy of the great leader Heydar Aliyev, on the restoration and protection of religious and historical and architectural monuments, as well as projects implemented under the leadership of the Heydar Aliyev Foundation Mehriban Aliyeva is a vivid example of our state’s concern for the rich national and cultural heritage of Azerbaijan.
On the basis of seven decrees signed by the head of state Ilham Aliyev in 2010-2015, the Imamzadeh complex in Ganja was reconstructed anew, construction work in the traditional Ganja architectural style was carried out at a high level. Two minarets with a height of 40 meters were erected in the main sanctuary, separate prayer halls for men and women were built. The complex has built rooms for guests with 90 beds and rooms for namaz.
The renewed majestic complex Imamzadeh is one of the sacred places of the Islamic world, the pearl of the shrines of the East, and today is a place of pilgrimage not only for the local population, but also for many pilgrims from foreign countries.
Ganja residents are proud, but humane, simple people. They fought against evil to the end, but always defended the weak, needy people. Today, these spiritual values are preserved and respected, as many thousands of years ago. Ganja residents are in favour of preserving statehood, strengthening the country’s comprehensive development strategy, the integrity of the motherland, the liberation of the occupied territories and the maintenance of stability in the country. Our city has always been and today maintains the status of an important cultural, scientific and industrial centre, a city with centuries-old tolerant values.
The Imamzade complex, located on the territory of the State Historical and Cultural Reserve of one of the ancient centres of science and culture the city of Ganja, was erected in 739 over the grave of Movlan Ibrahim the son of the fifthimam Mohammed Bagir, the great-grandson of Huseyn ibn Ali grandson of the Prophet Mohammed. This monument is one of the main symbols of the city [12].
Ganja, one of the oldest cities of the East with a centuries-old history, connecting the north-eastern slopes of the Lesser Caucasus Mountains (ancient Ganja Mountains) with the expanses of the Kura-Araz Lowland, is located in a picturesque corner of Azerbaijan with a temperate climate, fertile lands rich in water resources. Historically, Ganja has always had a favourable geopolitical location and played an important role in the cultural and economic life of Azerbaijan. This city was built on the Great Silk Road, which connects Asia with Europe. Thus, Ganja was the spiritual bridge between different civilizations.
Back in the first millennium BC, the brave woman leader Tomris Khatun defeated the enemy Ahamenid (Persian) troops and cut off the head of Cyrus II of Persia, who deceived and killed Tomris Khatun’s son, a young commander a year before this battle. Until now, in Ganja, the most courageous, beautiful daughters in the families are called Tomris or Tumruz. The monument to Tomris Khatun was erected in Dresden (in Germany) [5].
In 1231, in Ganja, in the birthplace of the great thinker and poet of the Renaissance East, Nizami Ganjavi (1141-1209), the first woman of the philosopher, chess player and composer Mahsati Ganjavi (1096-1160), the artisan-potter Bender led the national liberation movement against the Mongols and Kharemsmshah. In 1804, the great commander, the last ruler of Ganja Khanate Javad Khan, along with his sons, was fighting to the last for his homeland, keeping his promise that the conquering tsarist troops would enter Ganja only after his death [2].
One of the most ancient Orthodox churches in the Western region of the country is located in Ganja, and until now, believers perform their religious rites, celebrate important historical dates and holidays here. And this ancient temple is protected as an important historical and architectural monument and the residents of the city respect the Orthodox believers. One of the largest and at the same time ancient German Lutheran churches is also preserved in our ancient city and is declared a historical and architectural monument. Despite the fact that the main part of the faithful population of the city is Muslim, the inhabitants of the city for centuries protected with special respect the ancient Albanian Christian churches, as well as the Georgian church and other monuments.
Materials and methods
Ganja is one of the few cities where such residential neighbourhoods as “Jewish Street”, “Lezghy Quarter”, and “Lagich (Lahydzh) Quarter, etc. existed, where representatives of other nations lived in peace and quiet.
The word “Imamzade” comes from the concept of “child of imam” and means “a descendant of the kind of imams.” Among the people, the name Imamzade is considered a sacred place of worship and pilgrimage. Many members of the “Ahli Beit” who fled from oppression and persecution during the rule of the Umayyad dynasty (661-750), found refuge on the outskirts of the caliphate. Hazrat Ibrahim (a) moved to one of the centres of Islamic culture the city of Ganja. Hazrat Ibrahim (a) lived on this land until the end of his life, where he was buried. A mausoleum (turbe) was erected over the grave of Movlan Ibrahim, and the tomb itself became a sacred place of pilgrimage [8].
The territory of the mausoleum, built in the 8th century, was expanded in the 14th and 16th centuries, and the buildings around it were erected mainly in the seventeenth and eighteenth centuries. The mausoleum is the most valuable historical monument of the Imamzade complex. Its height is 12 m, the height of the dome is 2.7 m, the diameter is 4.4 m. Outside the dome is covered with blue facing [9].
In the 20th century, a significant historical epigraphic pattern was discovered on the inner walls of the tomb an ancient scripture that was studied by prominent historians and researchers archaeologist, professor Isag Jafarzade, and a prominent epigraphy scientist, member of the National Academy of Sciences of Azerbaijan Meshadikhanum Neymatova, and read as follows: He, Allah, is eternal. This is the son of Imam Mohammed Bagheer Movlan Ibrahim’s (bless him) glorious (paradise) garden. He died 120 years after his grandfather may Allah bless him!” As a result of scientific research of this historical scripture, it became known that the mausoleum of Imam’s son was erected in 739.
The territory of the pilgrimage site Imamzade was in the possession of the representatives of the kind of the great Azerbaijani poet and thinker Nizami Ganjavi Sheikhzamanov. For centuries, the tomb of Movlan Ibrahim was holy guarded and was a place of worship. At the direction of the legendary commander, the last Khan Ganja Javadkhan Ziyadoglu (1748-1804), who entered his name in the heroic history of Azerbaijan, large-scale restoration work was carried out in Imamzade. In 1878-1879, at the initiative of General Major Israfil bey Yadigarzade, and at the beginning of the XX century at the initiative of the Ganja intellectuals a major overhaul underwent in the Imamzadeh complex [5].
Representatives of the famous Sheikhzamanov clans, the Pishnamazzadeh, Mirza Mehdi Naji, the representative of the Seidov clan Mir Abbas Aga, Major
General Israfil bey Yadigarzade and other prominent personalities are buried in this holy place. For centuries, the Ganja complex Imamzadeh was a hotbed of charity, providing disinterested help to the needy and defenceless.
In the period from 1930 to 1944 the buildings of the complex were adapted for an orphanage. This sacred corner sheltered young children of different nationalities who suffered during the war. And today, adherents of different religious beliefs come here to pay homage to this holy place with a sense of gratitude [6].
Tolerance and multiculturalism in the Republic of Azerbaijan have deep historical roots and are a way of life of the people. Preservation of various religious, cultural and historical monuments is one of the main priorities of the state policy set by the national leader of the Azerbaijani people, Heydar Aliyev.
Numerous decrees and orders of the President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev, the successor of the wise policy of the great leader Heydar Aliyev, on the restoration and protection of religious and historical and architectural monuments, as well as projects implemented under the leadership of the Heydar Aliyev Foundation Mehriban Aliyeva is a vivid example of our state’s concern for the rich national and cultural heritage of Azerbaijan.
On the basis of seven decrees signed by the head of state Ilham Aliyev in 2010-2015, the Imamzadeh complex in Ganja was reconstructed anew, construction work in the traditional Ganja architectural style was carried out at a high level. Two minarets with a height of 40 meters were erected in the main sanctuary, separate prayer halls for men and women were built. The complex has built rooms for guests with 90 beds and rooms for namaz.
The renewed majestic complex Imamzadeh is one of the sacred places of the Islamic world, the pearl of the shrines of the East, and today is a place of pilgrimage not only for the local population, but also for many pilgrims from foreign countries.
Ganja residents are proud, but humane, simple people. They fought against evil to the end, but always defended the weak, needy people. Today, these spiritual values are preserved and respected, as many thousands of years ago. Ganja residents are in favour of preserving statehood, strengthening the country’s comprehensive development strategy, the integrity of the motherland, the liberation of the occupied territories and the maintenance of stability in the country. Our city has always been and today maintains the status of an important cultural, scientific and industrial centre, a city with centuries-old tolerant values.
The Imamzade complex, located on the territory of the State Historical and Cultural Reserve of one of the ancient centres of science and culture the city of Ganja, was erected in 739 over the grave of Movlan Ibrahim the son of the fifthimam Mohammed Bagir, the great-grandson of Huseyn ibn Ali grandson of the Prophet Mohammed. This monument is one of the main symbols of the city [12].
Ganja, one of the oldest cities of the East with a centuries-old history, connecting the north-eastern slopes of the Lesser Caucasus Mountains (ancient Ganja Mountains) with the expanses of the Kura-Araz Lowland, is located in a picturesque corner of Azerbaijan with a temperate climate, fertile lands rich in water resources. Historically, Ganja has always had a favourable geopolitical location and played an important role in the cultural and economic life of Azerbaijan. This city was built on the Great Silk Road, which connects Asia with Europe. Thus, Ganja was the spiritual bridge between different civilizations.
Благодаря многовековым национально-моральным ценностям город Гянджа в течение многих веков считался своеобразным «индикатором» социально-культурного и политико-общественного строя. Так как именно данный город был основным центром главных исторических реформ, важных национальных восстаний против вражеских войск, наступавших на нашу родину.
В первом тысячелетие до нашей эры отважная женщина-полководец Томрис хатун отрубила голову Ахеменидскому (Фарсидскому) царю Киросу Второму за то, что перед боем он, хитростью обманув, убил ее сына молодого вождя. И по сей день в Гяндже самых отважных, красивых девушек в семьях принято называть именем «Томрис (Тумруз)». В немецком городе Дрезден возведен памятник этой великой и отважной женщине [5].
В 1231 году именно в Гяндже – на родине великого мыслителя Востока и поэта Ренессанскогоренессанского периода Низами Гянджеви (11411209), первой женщины -философа, шахматистки и композитора Мехсети Гянджеви (1096-1160) ремесленник-гончар Бендер возглавил национально-освободительное движение против монголов и Харезмшахов. В 1804 году великий полководец, последний правитель Гянджинского ханства Джавад-хан вместе с сыновьями сражался до последнего за родину, сдер-
жав свое обещание того, что захватнические царские войска смогут войти в Гянджу только после его смерти [2].
Одна из самых древних православных церквей в западном регионе страны находится в Гяндже, и до сих пор верующие выполняют здесь свои религиозные обряды, отмечают важные исторические даты, праздники. Этот древний храм охраняется как важный историко-архитектурный памятник, и жители города с уважением относятся к православным верующим. Один из самых крупных и в тоже время древних немецких лютеранских храмов тоже сохранился в нашем древнем городе и объявлен историко-архитектурным памятником. Несмотря на то, что основная часть верующего населения города мусульмани, но жители города в течение веков с особым уважением охраняли древние албанские христианские храмы, а также грузинскую церковь и прочие памятники.
Материалы и методы исследования
Гянджа один из немногих городов, где существовали такие жилые
кварталы как «Улица евреев», «Лезгинский квартал», «Квартал лагич (лахыдж)» и др., где представители других наций жили в мире и покое.
Слово «Имамзаде» происходит от понятия «дитя имама» и означает «потомок рода имамов». В народе название Имамзаде считается священным местом поклонения и паломничества. Многие члены «Ахли-бейта», бежавшие от преследований и гонений в период правления династии Омейядов (661-750), нашли пристанище на окраинах халифата. Хазрат Ибрагим (а) переселился в один из центров исламской культуры – город Гянджу. Хазрат Ибрагим (а) до конца жизни прожил на этой земле, где и был похоронен. Над могилой Мовлана Ибрагима был возведен мавзолей (тюрбе), а сама гробница стала священным местом паломничества [8].
Территория мавзолея, построенного в VIII веке, была расширена в ХIV-ХVI веках, а постройки вокруг него были воздвигнуты в основном в ХVII-ХVIII веках. Мавзолей – это самый ценный исторический памятник комплекса Имамзаде. Его высота составляет 12 м, высота купола – 2.7 м, диаметр равен 4.4 м. Снаружи купол покрыт голубой облицовкой [9].
В XX веке на внутренних стенах гробницы был обнаружен значимый историко-эпиграфический образец – древнее писание, которое было исследовано видными исследователями – археологом, профессором Исагом Джафарзаде, а также видным ученым в области эпиграфики, членом Национальной академии наук Азербайджана Мешадиханум Нейматовой, и читалось следующим образом: «Он, Аллах, вечен. Это славный (райский) сад сына имама Мухаммеда Багира Мовлана Ибрагима (благословение
ему). Он скончался спустя 120 лет после своего деда, – да благословит его Аллах!» В результате научного исследования этого исторического писания стало известно, что мавзолей сыну Имама был воздвигнут в 739 г.
Территория места паломничества Имамзаде входила во владения представителей рода великого азербайджанского поэта и мыслителя Низами Гяджеви – Шейхзамановых. На протяжении веков гробница Мовлана Ибрагима свято оберегалась и была местом поклонения. По указанию легендарного полководца, последнего хана Гянджи Джавадхана Зиядоглу (1748-1804 гг.), вписавшего свое имя в героическую историю Азербайджана, в Имамзаде были проведены широкомасштабные реставрационные работы. В 1878-1879 годах по инициативе генерал-майора Исрафил бека Ядигярзаде, а в начале XX века – гянджинской интеллигенции в комплексе Имамзаде был проведен капитальный ремонт [5].
В этом святом месте похоронены представители известных родов Шейхзамановых, Пишнамаззаде, Мирзы Мехди Наджи, представитель рода сеидов Мир Аббас Ага, генерал-майор Исрафил бек Ядигярзаде и другие видные личности. На протяжении веков Гянджинский комплекс Имамзаде был очагом благотворительности, оказывающим бескорыстную помощь нуждающимся и беззащитным.
В период с 1930 по 1944 год постройки комплекса были приспособлены под детский дом. Этот священный уголок приютил пострадавших во время войны малолетних детей разных национальностей. И сегодня приверженцы разных религиозных верований с чувством благодарности приезжают сюда, чтобы отдать дань почтения этому святому месту [6].
В Азербайджанской Республике толерантность и мультикультурализм имеют глубокие исторические корни и являются образом жизни народа. Сохранение различных религиозных, культурных и исторических памятников – один из основных приоритетов государственной политики, заложенной общенациональным лидером азербайджанского народа Гейдаром Алиевым. Многочисленные указы и распоряжения Президента Азербайджанской Республики Ильхама Алиева, преемника мудрой политики великого лидера Гейдара Алиева, по восстановлению и реставрации религиозных и историко-архитектурных памятников, а также проекты, претворяемые в жизнь под руководством президента Фонда Гейдара Алиева, посла доброй воли UNESCO и ISESCO Мехрибан Алиевой, являются ярким примером заботы нашего государства о богатом национально культурном наследии Азербайджана. На основе семи указов, подписанных главой государства Ильхамом Алиевым в 2010-2015 гг., комплекс Имамзаде в городе Гяндже был заново реконструирован, на высоком уровне проведены строительные работы в тра-
диционном гянджинском архитектурном стиле. В главном святилище воздвигнуты 2 минарета высотой 40 метров, построены отдельные молельные залы для мужчин и женщин. В комплексе построены помещения для гостей на 90 мест и комнаты для намаза. Обновленный величественный комплекс Имамзаде – одно из священных мест исламского мира, жемчужина святынь Востока, и сегодня является местом паломничества не только местного населения, но и многочисленных паломников из зарубежных стран.
Гянджинцы гордые, но гуманные, простые люди. Они до конца боролись до конца против зла, но и всегда защищали слабых, нуждающихся в помощи людей. Сегодня эти духовные ценности сохраняются и соблюдаются, как и много тысячелетий назад. Гянджинцы за сохранение государственности, укрепление стратегии всестороннего развития страны, за целостность родины, освобождение оккупированных территорий и соблюдение стабильности в стране. Наш город всегда являлся и сегодня сохраняет статус важного культурно-научного и промышленного центра, города с многовековыми толерантными ценностями толерантности.
Комплекс Имамзаде, расположенный на территории Государственного историко-культурного заповедника одного из древних центров науки и культуры – города Гянджи, был воздвигнут в 739 году над могилой Мовлана Ибрагима – сына пятого имама Мухаммед Багира, правнука Гусейна ибн Али – внука пророка Мухаммеда. Этот памятник является одним из основных символов города [12].
Гянджа, один из древнейших городов Востока с многовековой историей, соединяющий северо-восточные склоны гор Малого Кавказа (древних Гянджинских гор) с просторами Кура-АракскойАраксинской низменности, расположен в живописном уголке Азербайджана с умеренным климатом, плодородными землями, богатыми водными ресурсами. Исторически Гянджа всегда имела выгодное геополитическое расположение и играла важную роль в культурной и экономической жизни Азербайджана. Этот город был построен на Великом Шелковом Пути, который соединяет Азию с Европой. Таким образом, Гянджа являлась духовным мостом между разными цивилизациями.
В первом тысячелетие до нашей эры отважная женщина-полководец Томрис хатун отрубила голову Ахеменидскому (Фарсидскому) царю Киросу Второму за то, что перед боем он, хитростью обманув, убил ее сына молодого вождя. И по сей день в Гяндже самых отважных, красивых девушек в семьях принято называть именем «Томрис (Тумруз)». В немецком городе Дрезден возведен памятник этой великой и отважной женщине [5].
В 1231 году именно в Гяндже – на родине великого мыслителя Востока и поэта Ренессанскогоренессанского периода Низами Гянджеви (11411209), первой женщины -философа, шахматистки и композитора Мехсети Гянджеви (1096-1160) ремесленник-гончар Бендер возглавил национально-освободительное движение против монголов и Харезмшахов. В 1804 году великий полководец, последний правитель Гянджинского ханства Джавад-хан вместе с сыновьями сражался до последнего за родину, сдер-
жав свое обещание того, что захватнические царские войска смогут войти в Гянджу только после его смерти [2].
Одна из самых древних православных церквей в западном регионе страны находится в Гяндже, и до сих пор верующие выполняют здесь свои религиозные обряды, отмечают важные исторические даты, праздники. Этот древний храм охраняется как важный историко-архитектурный памятник, и жители города с уважением относятся к православным верующим. Один из самых крупных и в тоже время древних немецких лютеранских храмов тоже сохранился в нашем древнем городе и объявлен историко-архитектурным памятником. Несмотря на то, что основная часть верующего населения города мусульмани, но жители города в течение веков с особым уважением охраняли древние албанские христианские храмы, а также грузинскую церковь и прочие памятники.
Материалы и методы исследования
Гянджа один из немногих городов, где существовали такие жилые
кварталы как «Улица евреев», «Лезгинский квартал», «Квартал лагич (лахыдж)» и др., где представители других наций жили в мире и покое.
Слово «Имамзаде» происходит от понятия «дитя имама» и означает «потомок рода имамов». В народе название Имамзаде считается священным местом поклонения и паломничества. Многие члены «Ахли-бейта», бежавшие от преследований и гонений в период правления династии Омейядов (661-750), нашли пристанище на окраинах халифата. Хазрат Ибрагим (а) переселился в один из центров исламской культуры – город Гянджу. Хазрат Ибрагим (а) до конца жизни прожил на этой земле, где и был похоронен. Над могилой Мовлана Ибрагима был возведен мавзолей (тюрбе), а сама гробница стала священным местом паломничества [8].
Территория мавзолея, построенного в VIII веке, была расширена в ХIV-ХVI веках, а постройки вокруг него были воздвигнуты в основном в ХVII-ХVIII веках. Мавзолей – это самый ценный исторический памятник комплекса Имамзаде. Его высота составляет 12 м, высота купола – 2.7 м, диаметр равен 4.4 м. Снаружи купол покрыт голубой облицовкой [9].
В XX веке на внутренних стенах гробницы был обнаружен значимый историко-эпиграфический образец – древнее писание, которое было исследовано видными исследователями – археологом, профессором Исагом Джафарзаде, а также видным ученым в области эпиграфики, членом Национальной академии наук Азербайджана Мешадиханум Нейматовой, и читалось следующим образом: «Он, Аллах, вечен. Это славный (райский) сад сына имама Мухаммеда Багира Мовлана Ибрагима (благословение
ему). Он скончался спустя 120 лет после своего деда, – да благословит его Аллах!» В результате научного исследования этого исторического писания стало известно, что мавзолей сыну Имама был воздвигнут в 739 г.
Территория места паломничества Имамзаде входила во владения представителей рода великого азербайджанского поэта и мыслителя Низами Гяджеви – Шейхзамановых. На протяжении веков гробница Мовлана Ибрагима свято оберегалась и была местом поклонения. По указанию легендарного полководца, последнего хана Гянджи Джавадхана Зиядоглу (1748-1804 гг.), вписавшего свое имя в героическую историю Азербайджана, в Имамзаде были проведены широкомасштабные реставрационные работы. В 1878-1879 годах по инициативе генерал-майора Исрафил бека Ядигярзаде, а в начале XX века – гянджинской интеллигенции в комплексе Имамзаде был проведен капитальный ремонт [5].
В этом святом месте похоронены представители известных родов Шейхзамановых, Пишнамаззаде, Мирзы Мехди Наджи, представитель рода сеидов Мир Аббас Ага, генерал-майор Исрафил бек Ядигярзаде и другие видные личности. На протяжении веков Гянджинский комплекс Имамзаде был очагом благотворительности, оказывающим бескорыстную помощь нуждающимся и беззащитным.
В период с 1930 по 1944 год постройки комплекса были приспособлены под детский дом. Этот священный уголок приютил пострадавших во время войны малолетних детей разных национальностей. И сегодня приверженцы разных религиозных верований с чувством благодарности приезжают сюда, чтобы отдать дань почтения этому святому месту [6].
В Азербайджанской Республике толерантность и мультикультурализм имеют глубокие исторические корни и являются образом жизни народа. Сохранение различных религиозных, культурных и исторических памятников – один из основных приоритетов государственной политики, заложенной общенациональным лидером азербайджанского народа Гейдаром Алиевым. Многочисленные указы и распоряжения Президента Азербайджанской Республики Ильхама Алиева, преемника мудрой политики великого лидера Гейдара Алиева, по восстановлению и реставрации религиозных и историко-архитектурных памятников, а также проекты, претворяемые в жизнь под руководством президента Фонда Гейдара Алиева, посла доброй воли UNESCO и ISESCO Мехрибан Алиевой, являются ярким примером заботы нашего государства о богатом национально культурном наследии Азербайджана. На основе семи указов, подписанных главой государства Ильхамом Алиевым в 2010-2015 гг., комплекс Имамзаде в городе Гяндже был заново реконструирован, на высоком уровне проведены строительные работы в тра-
диционном гянджинском архитектурном стиле. В главном святилище воздвигнуты 2 минарета высотой 40 метров, построены отдельные молельные залы для мужчин и женщин. В комплексе построены помещения для гостей на 90 мест и комнаты для намаза. Обновленный величественный комплекс Имамзаде – одно из священных мест исламского мира, жемчужина святынь Востока, и сегодня является местом паломничества не только местного населения, но и многочисленных паломников из зарубежных стран.
Гянджинцы гордые, но гуманные, простые люди. Они до конца боролись до конца против зла, но и всегда защищали слабых, нуждающихся в помощи людей. Сегодня эти духовные ценности сохраняются и соблюдаются, как и много тысячелетий назад. Гянджинцы за сохранение государственности, укрепление стратегии всестороннего развития страны, за целостность родины, освобождение оккупированных территорий и соблюдение стабильности в стране. Наш город всегда являлся и сегодня сохраняет статус важного культурно-научного и промышленного центра, города с многовековыми толерантными ценностями толерантности.
Комплекс Имамзаде, расположенный на территории Государственного историко-культурного заповедника одного из древних центров науки и культуры – города Гянджи, был воздвигнут в 739 году над могилой Мовлана Ибрагима – сына пятого имама Мухаммед Багира, правнука Гусейна ибн Али – внука пророка Мухаммеда. Этот памятник является одним из основных символов города [12].
Гянджа, один из древнейших городов Востока с многовековой историей, соединяющий северо-восточные склоны гор Малого Кавказа (древних Гянджинских гор) с просторами Кура-АракскойАраксинской низменности, расположен в живописном уголке Азербайджана с умеренным климатом, плодородными землями, богатыми водными ресурсами. Исторически Гянджа всегда имела выгодное геополитическое расположение и играла важную роль в культурной и экономической жизни Азербайджана. Этот город был построен на Великом Шелковом Пути, который соединяет Азию с Европой. Таким образом, Гянджа являлась духовным мостом между разными цивилизациями.