Osmanlı Sarayı Ehl-i Hiref Maaş Defterlerinde Kayıtlı Tebrizli Sanatkârlar Tabriz craftsmen registered in the Ehl-i Hiref salary books of the Ottoman Palace Тебризские ремесленники, записанные в книгах заработных плат Ахли Хиреф османского сарая Osmanlı Sarayı Ehl-i Hiref Maaş Defterlerinde Kayıtlı Tebrizli Sanatkârlar
Xülasə
Osmanlı sanatının dünya sanatları arasında önemli bir konumda olmasının en büyük nedeni, devletin sahip olduğu Ehl-i Hiref teşkilatı vasıtasıyla sanatı ve sanatçıyı desteklemesi, himayesi altına almasıdır. Osmanlı saray sanatkârları ile ilgili başvurulacak kaynakların başında ise Ehl-i Hiref Maaş Defterleri gelmektedir. Sanatçıların maaşları, unvanları, menşeleri, kuruma giriş şekilleri ve aile bilgileri gibi verilerin kaydedildiği bu defterler, sanatçıların kariyerleri ve ölüm tarihleriyle birlikte hangi sanat dalında kaç kişi çalıştıklarına dair bilgileri de içermektedir. Ehl-i Hiref maaş defterlerinden izlenebildiği kadarıyla, kuruma alınan sanatçıların bazılarının çeşitli savaşlar sonucunda ülkeye getirilmiş usta sanatkârlardan olduğu anlaşılmaktadır. 15. yüzyılın ortalarında Fatih Sultan Mehmed (1451-1481) döneminde kazanılan Otlukbeli Savaşı’ndan (1473) sonra İran ve Azerbaycan’dan bazı ilim ve sanat erbabı getirilip Osmanlı Devleti’nde görevlendirilmeye başlanmıştır. II. Bayezid (1481-1512) döneminde yine kuruma çok sayıda sanatçı alındığı maaş defterlerine düşülen notlardan anlaşılmaktadır. Ayrıca Yavuz Sultan Selim’in (1512-1520) Safevî hükümdarı Şah İsmail’i Çaldıran Savaşı’nda (1514) yenilgiye uğratmasından sonra Tebriz’de Şah’ın özel hizmetinde görevli ve saray dışında serbest çalışan ünlü sanatkârları toplatmış olduğu da bilinmektedir. Bu sanatçılar sefer dönüşünde kışın geçirildiği Amasya’ya getirtilmiş, İstanbul’a gelindiğinde ise sarayın Ehl-i Hiref teşkilatında ilgili bölüklerde görevlendirilmiştir. 16. yüzyılda Tebriz ve civarından getirilip ilgili sanat bölüğüne alınan bu sanatçılar, defterlere “Bölük-i Acem” başlığı altında kaydedilmiştir. Bu bildiride, Kanuni Sultan Süleyman dönemine (1520-1566) ait günümüze ulaşan en eski Ehl-i Hiref maaş defterlerinde kayıtlı Tebrizli sanatkârlar, isimleri, maaşları, sanatları, Osmanlı hizmetine giriş tarihleri ve hizmet süreleriyle tespit edilip incelenmektedir.
The key reason why the Ottoman art has an important position among the world’s arts is that it supported and protected the arts and artists through the Ahl-i Hiref organization of the state. One of the most important sources to get information about Ottoman palace’s artists is Ahl-i Hiref’s Salary Books. These books, which recorded such data as salaries, titles, origins, forms of entry and family information of artists also contain information about how many people are working in any art sphere, along with the careers and death dates of the artists. As far as it can be traced from the Ahl-i Hiref salary books, it is understood that some of the artists employed by the institution were master craftsmen brought to the country after various wars. After the Otlukbeli War (1473) that was won in the mid-15th century during the reign of Mehmet the Conqueror (14511481), some scientists and artists were brought from Iran and Azerbaijan and were appointed to various positions in the Ottoman Empire. It is also clear from the notes made to the salary books that many artists were employed by the institution during the reign of 2 nd Bayazid (1481-1512). It is also known that after the defeat of Safavid ruler Shah Ismail in the War of Chaldiran (1514) by Yavuz Sultan Salim (1512-1520), the latter took the famous artists working in Tabriz in Shah’s private service and working independently outside the palace. These artists were brought to Amasya where winter was spent on the way back from the trip. When they reached Istanbul, these artists were assigned to the relevant departments of the palace’s Ahl-i Hiref institution. These artists who were brought from Tabriz and its environs in the 16th century and employed by related art divisions were recorded in the books under the title of Boluk-i Ajam. In this paper, the artists of Tabriz registered in the oldest Ahl-i Hiref salary books belonging to the ruling period of Suleiman the Magnificent (15201566), which reached the present time, are identified and studied together with the information about their names, salaries, arts, dates of service to the Ottoman service and service periods.
Самая большая причина, по которой османское искусство занимает важное место среди мировых искусств, заключается в том, что государство поддерживало искусство и ремесленников, брало их под свою опеку посредством организации Эхль-и-Хиреф (ремесленников), принадлежащей государству. В главе источников к которым можно обратиться в связи с ремесленниками османского дворца, стоит тетрадь зарплат Эхльи-Хиреф. В этих тетрадях, где регистрировались такие данные как их зарплата, адрес, происхождение, форма вступления в организацию и данные о семье, содержатся также данные о карьерах и датах смерти ремесленников и сколько людей и в какой области искусства трудились. Как видно из тетрадей зарплат Эхль-и-Хирефа, некоторые из ремесленников, принятых в организацию, были искусными ремесленниками, привезёнными в страну в результате различных сражений. В середине 15-го века во времена Фатиха Султана Мехмеда (1451-1481) после победы в сражении Отлукбели (1473), некоторые учёные и ремесленники из Ирана и Азербайджана были привезены в Османское государство и начали там работать. В период Байезида II (1481-1512) из заметок в тетрадях зарплат можно увидеть, что в организацию опять принималось множество ремесленников. Также известно, что Явуз Султан Селим (1512-1520), после того, как поверг правителя Сафави Шаха Исмаила в битве при Чалдыране (1514) собрал в Тебризе известных ремесленников, которые служил в частной службе Шаха и свободно работали вне дворца. После возвращения из похода, эти ремесленники были привезены в Амасию, где провели зиму, а при приезде в Стамбул, были назначены в соответствующие подразделения в организации Эхль-и-Хирефа во дворце. В 16-ом веке эти ремесленники, которые были привезены из Тебриза и его окрестностей и приняты в соответствующие подразделения, были зарегистрированы в тетрадях под заголовком «Бёлюк-и Аджем» (Персидское подразделение). В этом исследовании изучаются Тебризские ремесленники с установлением их имен, зарплат, ремёсел, даты вступления в Османскую службу и периода службы в самых старых тетрадях зарплат Эхль-и Хиреф, относящихся к периоду Законного Султана Сулеймана (1520-1566), которые дошли до нашего времени.