Ərəb dilçiliyinin formalaşması və inkişafına İslamın təsiri The influence of Islam on the development of Arabic linguistics Влияние ислама на формирование и развитие арабского языкознания
Xülasə
Müsəlman sivilizasiyasının inkişaf yollarına, bütövlükdə mədəniyyətinə nəzər salsaq, bunun inkişafına VII əsrdə Ərəbistan yarımadasında tamamilə yeni, heç kimə məlum olmayan yeni dini cərəyan İslam (hərfi mənası özünü Allaha təslim etmək – L.O.) meydana gəlməsi ilə baş verdiyini dana bilmərik.
Məhəmməd (s.ə.s.) Peyğəmbərin etiqad etdiyi müdrik postulatlardan ibarət həmin cərəyan ərəb Şərqinin bütün ərazisinə yayıldı və insan cəmiyyətinə öz müsbət tərəflərini göstərdi – İslamın qəbul olunduğu hər yerdə, ilk növbədə, mədəniyyət və həyat tərzinin inkişafına təsir etdi.
Məhz bu səbəbdən, müsəlman xilafəti təkmillətli deyil, İslama etiqad edən müxtəlif millətlərdən ibarət bir dövlət idi. Bura, əsasən, İslamı qəbul etmiş və öz dilində danışan Yaxın və Orta Şərqin əhalisi daxil olmuşdu.
Qeyd etmək lazımdır ki, o zamanlar ərəb ölkələrində ərəb dilinin qrammatikasını öyrənmək üçün hər hansı bir təlim kitabı yox idi. Ərəb yazısının olmasına baxmayaraq, ərəb dilini bilən hər bir şəxs bu dildə oxuya bilmirdi.
Həmin dövrdə müsəlmanların Müqəddəs Kitabı – Quran mühüm rol oynamışdı. Quranı oxuyub başa düşmək üçün ərəb dilini öyrənmək, onun qrammatik qaydalarına yiyələnmək lazım idi, çünki onu düzgün oxumadıqda mənanın təhrifinə yol verilə bilərdi ki, bu da böyük günah hesab olunurdu.
Bu məsələdə əsas təşəbbüskar Məhəmməd Peyğəmbərin qardaşı oğlu olan kürəkəni Əli ibn Əbu Talib olmuşdur. Çoxlu sayda mənbələrdən məlumdur ki, İmam Əli o dövrün alimlərindən biri Əbu-l-Asvad əd-Dualiyə ərəb yazısını yüngülləşdirmək üçün bəzi köməkçi işarələr, sait səsləri bildirən işarələrin əlavə etməsini təklif etmişdi.
Bütün Ərəb xilafəti ərazisində mədrəsə adlı müxtəlif təlim məktəbləri, o cümlədən ərəb dilinin qrammatikasının tədrisi üçün xüsusi məktəblər yaradıldı. Bu məktəblər arasında ən tanınmışları iki məktəb – Bəsrə və Kufə idi ki, onlardan hər biri ərəb dilinin qaydalarını formalaşdırmışdır. Sonralar isə ərəb qrammatikasının əsas qaydaları Bağdad məktəbində işlənmişdir. Qeyd olunan məktəblərdən əlavə, Misirdə (İsgəndəriyyə) və Kordovada (Əndəlus) qrammatika məktəbi formalaşmağa başlamışdır.
Beləliklə, ərəb dilinin qaydaları bütün müsəlman Şərqində öyrənilməyə başlandı ki, burada dərs deyənlər arasında ən az ərəblər idi, əksəriyyəti isə Ərəb xilafətinin tərkibinə daxil olan və ərəb qrammatikasının inkişafına misilsiz töhfə verən orta əsr azərbaycanlı alimləri olmuşlar.
Məhəmməd (s.ə.s.) Peyğəmbərin etiqad etdiyi müdrik postulatlardan ibarət həmin cərəyan ərəb Şərqinin bütün ərazisinə yayıldı və insan cəmiyyətinə öz müsbət tərəflərini göstərdi – İslamın qəbul olunduğu hər yerdə, ilk növbədə, mədəniyyət və həyat tərzinin inkişafına təsir etdi.
Məhz bu səbəbdən, müsəlman xilafəti təkmillətli deyil, İslama etiqad edən müxtəlif millətlərdən ibarət bir dövlət idi. Bura, əsasən, İslamı qəbul etmiş və öz dilində danışan Yaxın və Orta Şərqin əhalisi daxil olmuşdu.
Qeyd etmək lazımdır ki, o zamanlar ərəb ölkələrində ərəb dilinin qrammatikasını öyrənmək üçün hər hansı bir təlim kitabı yox idi. Ərəb yazısının olmasına baxmayaraq, ərəb dilini bilən hər bir şəxs bu dildə oxuya bilmirdi.
Həmin dövrdə müsəlmanların Müqəddəs Kitabı – Quran mühüm rol oynamışdı. Quranı oxuyub başa düşmək üçün ərəb dilini öyrənmək, onun qrammatik qaydalarına yiyələnmək lazım idi, çünki onu düzgün oxumadıqda mənanın təhrifinə yol verilə bilərdi ki, bu da böyük günah hesab olunurdu.
Bu məsələdə əsas təşəbbüskar Məhəmməd Peyğəmbərin qardaşı oğlu olan kürəkəni Əli ibn Əbu Talib olmuşdur. Çoxlu sayda mənbələrdən məlumdur ki, İmam Əli o dövrün alimlərindən biri Əbu-l-Asvad əd-Dualiyə ərəb yazısını yüngülləşdirmək üçün bəzi köməkçi işarələr, sait səsləri bildirən işarələrin əlavə etməsini təklif etmişdi.
Bütün Ərəb xilafəti ərazisində mədrəsə adlı müxtəlif təlim məktəbləri, o cümlədən ərəb dilinin qrammatikasının tədrisi üçün xüsusi məktəblər yaradıldı. Bu məktəblər arasında ən tanınmışları iki məktəb – Bəsrə və Kufə idi ki, onlardan hər biri ərəb dilinin qaydalarını formalaşdırmışdır. Sonralar isə ərəb qrammatikasının əsas qaydaları Bağdad məktəbində işlənmişdir. Qeyd olunan məktəblərdən əlavə, Misirdə (İsgəndəriyyə) və Kordovada (Əndəlus) qrammatika məktəbi formalaşmağa başlamışdır.
Beləliklə, ərəb dilinin qaydaları bütün müsəlman Şərqində öyrənilməyə başlandı ki, burada dərs deyənlər arasında ən az ərəblər idi, əksəriyyəti isə Ərəb xilafətinin tərkibinə daxil olan və ərəb qrammatikasının inkişafına misilsiz töhfə verən orta əsr azərbaycanlı alimləri olmuşlar.
Studying the development of Muslim civilization and culture in general, one can agree that this was facilitated by the sudden appearance of a monotheistic religion Islam in the 7th century in the Arabian peninsula.
This religion, which was thereby to the wise content of its postulates preached by the prophet Muhammad (pbuh) rapidly spread throughout the East and had a positive impact on all layers of human society primarily on the development and growth of culture and living standards of those regions where Islam was adopted as the basic norm of life.
Therefore, the Caliphate created by Muslims, was not a monoethnic state, but syncretic country, which brought together different peoples who profess Islam. This was mainly the population of the Middle East, who spoke their native language, but converted to Islam.
A huge role in this period played the appearance of the Quran, the Holy book of Muslims. In order to read and understand the Quran, it was necessary to study Arabic deeply, to know the grammatical norms of this language well, because the distortion of its meaning was considered a great sin.
An accomplice in this case was the son-in-law of the prophet, Muhammad, Ali Ibn Abu Talib, who was also the son of his uncle. As it is known, from numerous sources, Imam Ali proposed to one of the scientists of that time Abu al-Aswad al-Duali to facilitate a rather complex Arabic writing, adding a number of auxiliary signs denoting vowel sounds.
Various educational institutions in the form of madrasah, as well as special grammar schools of the Arabic language have been established throughout the Arab Caliphate. The most famous of them are 2 schools: in Basra and Kufa, each of which had formed the basic grammatical norms of the Arabic language, which were collected and processed in the Baghdad grammar school. In addition to the above mentioned, grammar schools began to form in Egypt (Alexandria) and Cordoba (Andalusian).
Thus, the norms of the Arabic language began to be studied throughout the Muslim East, and the teachers were not only the Arabs themselves, which were a minority, but also representatives of other peoples who were part of the Arab Caliphate, in particular, medieval Azerbaijani scientists who made an invaluable contribution to the development of Arabic grammar science.
This religion, which was thereby to the wise content of its postulates preached by the prophet Muhammad (pbuh) rapidly spread throughout the East and had a positive impact on all layers of human society primarily on the development and growth of culture and living standards of those regions where Islam was adopted as the basic norm of life.
Therefore, the Caliphate created by Muslims, was not a monoethnic state, but syncretic country, which brought together different peoples who profess Islam. This was mainly the population of the Middle East, who spoke their native language, but converted to Islam.
A huge role in this period played the appearance of the Quran, the Holy book of Muslims. In order to read and understand the Quran, it was necessary to study Arabic deeply, to know the grammatical norms of this language well, because the distortion of its meaning was considered a great sin.
An accomplice in this case was the son-in-law of the prophet, Muhammad, Ali Ibn Abu Talib, who was also the son of his uncle. As it is known, from numerous sources, Imam Ali proposed to one of the scientists of that time Abu al-Aswad al-Duali to facilitate a rather complex Arabic writing, adding a number of auxiliary signs denoting vowel sounds.
Various educational institutions in the form of madrasah, as well as special grammar schools of the Arabic language have been established throughout the Arab Caliphate. The most famous of them are 2 schools: in Basra and Kufa, each of which had formed the basic grammatical norms of the Arabic language, which were collected and processed in the Baghdad grammar school. In addition to the above mentioned, grammar schools began to form in Egypt (Alexandria) and Cordoba (Andalusian).
Thus, the norms of the Arabic language began to be studied throughout the Muslim East, and the teachers were not only the Arabs themselves, which were a minority, but also representatives of other peoples who were part of the Arab Caliphate, in particular, medieval Azerbaijani scientists who made an invaluable contribution to the development of Arabic grammar science.
Наблюдая пути развития мусульманской цивилизации и культуры в целом, нельзя не согласиться с тем, что этому способствовало внезапное появление в VII в. на Аравийском полуострове совершенно нового, никому доселе не известного религиозного течения, получившего название ислам (досл. перевод – беспрекословное поклонение Аллаху – Л.О.).
Данное течение, благодаря мудрому содержанию его постулатов, проповедуемых пророком Мохаммадом (с.а.с.), стремительно распространилось по всей территории арабского Востока и оказало своё положительное воздействие на все пласты человеческого общества – и прежде всего на развитие и рост культуры и уровня жизни тех регионов, где ислам был принят как основная норма жизни.
Именно поэтому, созданный мусульманами Халифат представлял собой не мононациональное, а синкретическое государство, собравшее различные народы, исповедующие ислам. В основном, сюда входило население Ближнего и Среднего Востока, говорившее на своем исконном языке, но принявшее Ислам.
Огромную роль в тот период оказало появление священной книги мусульман – Корана. Чтобы читать и понимать Коран необходимо было глубоко изучить арабский язык, хорошо знать грамматические нормы этого языка, поскольку искажение его смысла считалось великим грехом.
Пособником в данном деле считается зять пророка Мохаммеда Али ибн Абу Талиб, который также являлся сыном его брата.
Как известно из многочисленных источников, Имам Али предложил одному из ученых того времени Абу-л-Асваду ад-Дуали облегчить довольно сложное арабское письмо, добавив ряд вспомогательных знаков, обозначающих гласные звуки.
На всей территории арабского халифата стали создаваться различные учебные заведения в виде медресе, а также специальные грамматические школы арабского языка. Наиболее известные из них 2 школы: в Басре и Куфе, каждая из которых сформировала основные грамматические нормы арабского языка. В дальнейшем основные нормы арабской грамматики были собраны и переработаны в Багдадской школе. Кроме отмечен-
ных стали сформировываться арабские грамматические школы в Египте (Александрийская) и Кордове (Андалузская).
Таким образом, нормы арабского языка стали изучаться на всем мусульманском Востоке, причем, преподавателями в них были не только сами арабы, составившие меньшинство, но и представители других народов, входивших в состав арабского халифата, в частности, средневековых азербайджанских ученых, внесших свой бесценный вклад в развитие арабской грамматической науки.
Данное течение, благодаря мудрому содержанию его постулатов, проповедуемых пророком Мохаммадом (с.а.с.), стремительно распространилось по всей территории арабского Востока и оказало своё положительное воздействие на все пласты человеческого общества – и прежде всего на развитие и рост культуры и уровня жизни тех регионов, где ислам был принят как основная норма жизни.
Именно поэтому, созданный мусульманами Халифат представлял собой не мононациональное, а синкретическое государство, собравшее различные народы, исповедующие ислам. В основном, сюда входило население Ближнего и Среднего Востока, говорившее на своем исконном языке, но принявшее Ислам.
Огромную роль в тот период оказало появление священной книги мусульман – Корана. Чтобы читать и понимать Коран необходимо было глубоко изучить арабский язык, хорошо знать грамматические нормы этого языка, поскольку искажение его смысла считалось великим грехом.
Пособником в данном деле считается зять пророка Мохаммеда Али ибн Абу Талиб, который также являлся сыном его брата.
Как известно из многочисленных источников, Имам Али предложил одному из ученых того времени Абу-л-Асваду ад-Дуали облегчить довольно сложное арабское письмо, добавив ряд вспомогательных знаков, обозначающих гласные звуки.
На всей территории арабского халифата стали создаваться различные учебные заведения в виде медресе, а также специальные грамматические школы арабского языка. Наиболее известные из них 2 школы: в Басре и Куфе, каждая из которых сформировала основные грамматические нормы арабского языка. В дальнейшем основные нормы арабской грамматики были собраны и переработаны в Багдадской школе. Кроме отмечен-
ных стали сформировываться арабские грамматические школы в Египте (Александрийская) и Кордове (Андалузская).
Таким образом, нормы арабского языка стали изучаться на всем мусульманском Востоке, причем, преподавателями в них были не только сами арабы, составившие меньшинство, но и представители других народов, входивших в состав арабского халифата, в частности, средневековых азербайджанских ученых, внесших свой бесценный вклад в развитие арабской грамматической науки.