“Qurani-Kərim”in Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsində H.Z.Tağıyevin rolu H.Z.A.Tagiyev’s role in the translation of the Quran into Azerbaijani Роль Г.З.А.Тагиева в переводе «Священного Корана» на азербайджанский язык
Xülasə
“Северный курьер” qəzetinin 1907-ci ildə buraxılan saylarının birində Sankt-Peterburq və Qafqaz müsəlman alimlərinin düzəldilmiş mətnlərlə Quranın yenidən nəşr olunması üçün Peterburq İmperator Kitabxanasının Əlyazmalar Fondunda saxlanılan və Şərq ölkələrinin paleoqrafik nadir nüsxələrindən biri hesab olunan Böyük Quranın vərəqlərinin fotoqrafik üsulla surətini çıxarmaq xahişi ilə müraciət etmək qərarına gəldiyini yazırdı. Bu Quran Sankt-Peterburqa Səmərqənd şəhəri işğal olunduqdan sonra, rus generalı Kaufman tərəfindən təhvil verilmişdi.
Azərbaycanlı milyonçu, mesenat H.Z. Tağıyev bu hadisədən dörd il əvvəl Quranı Azərbaycan dilinə tərcümə etdirməklə, yenidən çapa hazırlamaq qərarına gəlmişdi. H.Z. Tağıyevin bu arzusu Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə Bakuvi tərəfindən reallaşdırıla bildı. H.Z. Tağıyevlə yaxından dostluq münasibətləri olan Bakı Quberniya Qazisi Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə Bakuvi (Hacı Mirməhəmməd Kərim Mircəfər əl-Ələvi əl-Hüseyni əl-Musəvi əl-Bakuvi) Azərbaycan müsəlman xalqını islami baxımdan maarifləndirməyə çalışan görkəmli fəqih və ilahiyyatçı olması ilə yanaşı, həm də peşəkar tərcüməçi və yazıçı idi. H.Z. Tağıyevin Quranı Azərbaycan dilinə tərcümə etdirməyin əsas məqsədi Quranı Ana dilində düzgün anlamasına, onların maariflənməsinə, mütərəqqi mədəniyyətə yiyələnməsinə və xüsusilə qızların, qadınların cəhalətdən uzaqlaşaraq, milli-mənəvi və dünyəvi mədəniyyətə qovuşmasına əlverişli imkanlar və şərait yaratmaqdan ibarət idi. Quranın Azərbaycan dilinə tərcümə olunması həm də Azərbaycan məktəblərində şəriət dərslərini deyən müəllimlərə böyük töhfə idi.
Bu əsərin nəşri İslam aləmində böyük əks-səda doğurdu və bir sıra müəlliflərin yazılarında Quranın tərcümə edilməsinin mənfi qarşılanmasına baxmayaraq bu, müəllifə misilsiz şöhrət qazandırdı.
H.Z.Tağıyev Quranın nəşr etdirilməsinə, litoqrafiya işlərinə, bəzədilməsinə minlərlə rulb vəsait sərf etmişdi. “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın nəşri üçün kağızın alınmasına 1904-cü il martın 16-da 4 900 rubl, aprelin 16-da 660 rubl, mayın 8-də 440 rubl, iyunun 18-də 175 rubl; “A.M.Promışlyansk” litoqrafiyasına Quranın litoqrafiya işləri üçün 1906-cı il oktyabrın 28-də 252 rubl; 1906cı il oktyabrın 30-da “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın nəşri üçün 2 450 rubl, 1907-ci il yanvarın 2-də “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın kitab vərəqləri və şəkilləri üçün 1 950 rubl; 1907-ci il martın 8-də “A.M. Promışlyansk” litoqrafiyasına Quranın səhifələrinin hər birinin ayrı-ayrılıqda hər iki tərəfinin təsvirlərinin bərkidilməsinə 18 rubl; 1907-ci il martın 8-də “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın kağız bağlamalarının 15-i üçün 360 rubl; Çar bağlamasına 29 rubl; 1907-ci il iyunun 25-də “Kaspi” qəzetinin redaksiyasına 3 ədəd Quranın qızıl və gümüşlü məxmər parça ilə cildlənməsinə 310 rubl, 1907-ci il iyunun 25-də “Kaspi” qəzetinin redaksiyasına hesab üzrə 48 vərəqlik I cildinin hər biri 35 rubl olmaqla 3 000 nüsxəsinin nəşrinə 1 680 rubl, 51 vərəqlik II cildinin hər biri 35 rubl olmaqla 3 000 nüsxəsinin nəşrinə 1 785 rubl, 62 vərəqlik III cildinin hər biri 35 rubl olmaqla 3 000 nüsxəsinin nəşrinə 2 170 rubl, 161 vərəqin, vərəqi 4 rubl olmaqla korrekturasına 644 rubl; 1907-ci il sentyabrın 7-də A.Y. Talıbzadənin hesabına: Quranın qızıl və gümüş işlərinin başa çatdırılmasına 423 rubl; 1907-ci il oktyabrın 2-də “Dityatkovsk” şirkətinin hesabına 70 ədəd sarırəngli qutu üçün, 2 rubl 60 qəpik olmaqla 182 rubl; 1907-ci il oktyabrın 5-də Yeni Moskva Manufaktura Şirkətinə 19 arşın xara (1 arşın xara 2 rubl 20 qəp.) üçün 41 rubl 80 qəp., 4 rubl 10 qəp. olmaqla 37 rubl 70 qəp., 1907-ci il oktyabrın 10-da “Kaspi” qəzeti redaksiyasının hesabına Quranın məxmərlə cildlənməsinə və əlavə xərclərə 215 rubl 44 qəp.; 1907-ci il dekabrın 19-da Axund Yusif Talıbzadənin hesabına Quranın çapına, qızılla işlənməsinə, naxışlarına və bəzək işlərinə, üç ədədinə hər biri 120 rubl olmaqla 360 rubl; 1909-cu il martın 19-da yenə Axund Yusif Talıbzadənin hesabına Quranın məxmər, gümüş və qızıl monoqramlarının işlənməsinə 332 rubl 57 qəp.; martın 20-də Quranın (3 cilddə 21 kitabın) cildlənməsi işlərinin davam etdirilməsinə 63 rubl xərcləmişdi.
Azərbaycanlı milyonçu, mesenat H.Z. Tağıyev bu hadisədən dörd il əvvəl Quranı Azərbaycan dilinə tərcümə etdirməklə, yenidən çapa hazırlamaq qərarına gəlmişdi. H.Z. Tağıyevin bu arzusu Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə Bakuvi tərəfindən reallaşdırıla bildı. H.Z. Tağıyevlə yaxından dostluq münasibətləri olan Bakı Quberniya Qazisi Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə Bakuvi (Hacı Mirməhəmməd Kərim Mircəfər əl-Ələvi əl-Hüseyni əl-Musəvi əl-Bakuvi) Azərbaycan müsəlman xalqını islami baxımdan maarifləndirməyə çalışan görkəmli fəqih və ilahiyyatçı olması ilə yanaşı, həm də peşəkar tərcüməçi və yazıçı idi. H.Z. Tağıyevin Quranı Azərbaycan dilinə tərcümə etdirməyin əsas məqsədi Quranı Ana dilində düzgün anlamasına, onların maariflənməsinə, mütərəqqi mədəniyyətə yiyələnməsinə və xüsusilə qızların, qadınların cəhalətdən uzaqlaşaraq, milli-mənəvi və dünyəvi mədəniyyətə qovuşmasına əlverişli imkanlar və şərait yaratmaqdan ibarət idi. Quranın Azərbaycan dilinə tərcümə olunması həm də Azərbaycan məktəblərində şəriət dərslərini deyən müəllimlərə böyük töhfə idi.
Bu əsərin nəşri İslam aləmində böyük əks-səda doğurdu və bir sıra müəlliflərin yazılarında Quranın tərcümə edilməsinin mənfi qarşılanmasına baxmayaraq bu, müəllifə misilsiz şöhrət qazandırdı.
H.Z.Tağıyev Quranın nəşr etdirilməsinə, litoqrafiya işlərinə, bəzədilməsinə minlərlə rulb vəsait sərf etmişdi. “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın nəşri üçün kağızın alınmasına 1904-cü il martın 16-da 4 900 rubl, aprelin 16-da 660 rubl, mayın 8-də 440 rubl, iyunun 18-də 175 rubl; “A.M.Promışlyansk” litoqrafiyasına Quranın litoqrafiya işləri üçün 1906-cı il oktyabrın 28-də 252 rubl; 1906cı il oktyabrın 30-da “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın nəşri üçün 2 450 rubl, 1907-ci il yanvarın 2-də “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın kitab vərəqləri və şəkilləri üçün 1 950 rubl; 1907-ci il martın 8-də “A.M. Promışlyansk” litoqrafiyasına Quranın səhifələrinin hər birinin ayrı-ayrılıqda hər iki tərəfinin təsvirlərinin bərkidilməsinə 18 rubl; 1907-ci il martın 8-də “Dityatkovsk” şirkətinə Quranın kağız bağlamalarının 15-i üçün 360 rubl; Çar bağlamasına 29 rubl; 1907-ci il iyunun 25-də “Kaspi” qəzetinin redaksiyasına 3 ədəd Quranın qızıl və gümüşlü məxmər parça ilə cildlənməsinə 310 rubl, 1907-ci il iyunun 25-də “Kaspi” qəzetinin redaksiyasına hesab üzrə 48 vərəqlik I cildinin hər biri 35 rubl olmaqla 3 000 nüsxəsinin nəşrinə 1 680 rubl, 51 vərəqlik II cildinin hər biri 35 rubl olmaqla 3 000 nüsxəsinin nəşrinə 1 785 rubl, 62 vərəqlik III cildinin hər biri 35 rubl olmaqla 3 000 nüsxəsinin nəşrinə 2 170 rubl, 161 vərəqin, vərəqi 4 rubl olmaqla korrekturasına 644 rubl; 1907-ci il sentyabrın 7-də A.Y. Talıbzadənin hesabına: Quranın qızıl və gümüş işlərinin başa çatdırılmasına 423 rubl; 1907-ci il oktyabrın 2-də “Dityatkovsk” şirkətinin hesabına 70 ədəd sarırəngli qutu üçün, 2 rubl 60 qəpik olmaqla 182 rubl; 1907-ci il oktyabrın 5-də Yeni Moskva Manufaktura Şirkətinə 19 arşın xara (1 arşın xara 2 rubl 20 qəp.) üçün 41 rubl 80 qəp., 4 rubl 10 qəp. olmaqla 37 rubl 70 qəp., 1907-ci il oktyabrın 10-da “Kaspi” qəzeti redaksiyasının hesabına Quranın məxmərlə cildlənməsinə və əlavə xərclərə 215 rubl 44 qəp.; 1907-ci il dekabrın 19-da Axund Yusif Talıbzadənin hesabına Quranın çapına, qızılla işlənməsinə, naxışlarına və bəzək işlərinə, üç ədədinə hər biri 120 rubl olmaqla 360 rubl; 1909-cu il martın 19-da yenə Axund Yusif Talıbzadənin hesabına Quranın məxmər, gümüş və qızıl monoqramlarının işlənməsinə 332 rubl 57 qəp.; martın 20-də Quranın (3 cilddə 21 kitabın) cildlənməsi işlərinin davam etdirilməsinə 63 rubl xərcləmişdi.
In one of the issues of the newspaper Severny Kurier in 1907, it was reported that St. Petersburg and Caucasian Muslim scholars, starting to publish the Quran with the corrected text, decided to petition the St. Petersburg Imperial Public Library for permission to photograph all the pages of the Great Quran, which is stored in the department of manuscripts of the library and is considered one of the paleographic rarities of eastern countries. It was delivered to St. Petersburg after the capture of Samarkand by the Russian General Kaufman.
4 years before this event, Azerbaijani millionaire, philanthropist H.Z.Tagiyev decided to translate the holy Quran into Azerbaijani Turkic. For this purpose H.Z.Tagiyev appealed to the kadi of Baku province Mir Muhammad Karim Mirjafarzade Bakuvi (Haji Mirmuhammad Karim Mirjafar al-Alawi al-Husseini al-Mousavi al-Bakuvi) and, with his consent, translated the Koran into the Azerbaijani Turkic and achieved its reprint. Along with that Mir Muhammed Kerim Mirjafarzade Bakuvi was an outstanding scholar and theologian who tried to teach the Azerbaijani Muslim people from an Islamic point of view, he was a professional translator and writer of his time.
The main objective of H.Z.Tagiyev in translating the Quran into Azerbaijani Turkic was to make it understandable in his native language, enlighten the people to acquire progressive culture and, in particular, create favorable conditions and opportunities for girls and women to abandon ignorance, join the nationalspiritual and secular culture. The translation of the Quran into Azerbaijani Turkic was also a great gift for Sharia teachers in Azerbaijani schools.
H.Z.Tagiyev allocated thousands of rubles for publication, lithographic works and decoration of the Quran: on March 16, 1904 for the purchase of paper for the publication of the Quran, the Dityakovsky company was allocated 4 900 rubles, on April 16, 660 rubles; on May 8,440 rubles; on June 18, 175 rubles; on October 28, 1906 the lithograph of A.M. Promyshlyansky for lithographic works of the Quran was allocated 252 rubles; on October 30, 1906 2450 rubles the Dityakovsky company for the publication of the Koran; on January 2, 1907 on the paper for Koran and design drawings to the Dityakovsky company was allocated 1 950 rubles; on March 8, 1907 the lithograph of A.M. Promyshlyanskyto fix the images of both sides of each page of the Quran 18rubles; on March 8, 1907 on 15 paper packages of the Quran 360 rubles, for royal packages 29 rubles; on June 25, 1907 to editorial office of the Kaspiy Newspaper for the cover of three copies of the Quran with velvet cloth with gold and silver 310 rubles; on June 25, 1907, to the editorial office of the Kaspiy Newspaper 1 680 rubles for the publication of 3000 copies of the first volume, consisting of 48 sheets each, 35 rubles each; 1 785 rubles for the publication of 3 000 copies of the second volume, consisting of 51 sheets each, 35 rubles each; 2 170 rubles for the publication of 3 000 copies of the third volume, consisting of 62 sheets each, 35 rubles each;644 rubles for adjustment of 161 sheets, 4 rubles each; on September 7, 1907 at the account of A.Y.Talibzade 423 rubles for the completion of the gold and silver works of the Quran; on October 2, 1907 182 rubles to the account of the Dityakovsky company for 70 pieces of yellow boxes, 2 rubles 60 kopecks each; on October 5, 1907 to Novomoskovskaya Manufactura 37 rubles 70 kopecks instead of 41 rubles 80 kopecks for 19 arshin of silk kamka (since 1 arshin of silk kamka cost 2 rubles 20 kopecks, then 4 rubles 10 kopecks were paid less than the value); on October 10, 1907 at the account of the editorial office of the newspaper Kaspiy for the velvet cover of the Quran and additional expenses 215 rubles 44 kopecks; on December 19, 1907 for the publication of the Quran, gold trim, decoration and finishing work at the account of Akhund Yusif Talibzade 360 rubles for three copies of 120 rubles each; on March 19, 1909 again at the account of Akhund Yusif Talibzade 332 rubles 57 kopecks for the development of the Quran in velvet, silver and gold monograms; on March 20, 63 rubles were paid for the continuation of bookbinding (21 books in 3 volumes) of the Quran.
Thus, at the beginning of the 20th century, H.Z.Tagiyev, translating and publishing the holy Quran into Azerbaijani Turkic, played a major role in the cultural development of Muslim peoples living in a spacious region and set a fine example for future generation of philanthropists.
4 years before this event, Azerbaijani millionaire, philanthropist H.Z.Tagiyev decided to translate the holy Quran into Azerbaijani Turkic. For this purpose H.Z.Tagiyev appealed to the kadi of Baku province Mir Muhammad Karim Mirjafarzade Bakuvi (Haji Mirmuhammad Karim Mirjafar al-Alawi al-Husseini al-Mousavi al-Bakuvi) and, with his consent, translated the Koran into the Azerbaijani Turkic and achieved its reprint. Along with that Mir Muhammed Kerim Mirjafarzade Bakuvi was an outstanding scholar and theologian who tried to teach the Azerbaijani Muslim people from an Islamic point of view, he was a professional translator and writer of his time.
The main objective of H.Z.Tagiyev in translating the Quran into Azerbaijani Turkic was to make it understandable in his native language, enlighten the people to acquire progressive culture and, in particular, create favorable conditions and opportunities for girls and women to abandon ignorance, join the nationalspiritual and secular culture. The translation of the Quran into Azerbaijani Turkic was also a great gift for Sharia teachers in Azerbaijani schools.
H.Z.Tagiyev allocated thousands of rubles for publication, lithographic works and decoration of the Quran: on March 16, 1904 for the purchase of paper for the publication of the Quran, the Dityakovsky company was allocated 4 900 rubles, on April 16, 660 rubles; on May 8,440 rubles; on June 18, 175 rubles; on October 28, 1906 the lithograph of A.M. Promyshlyansky for lithographic works of the Quran was allocated 252 rubles; on October 30, 1906 2450 rubles the Dityakovsky company for the publication of the Koran; on January 2, 1907 on the paper for Koran and design drawings to the Dityakovsky company was allocated 1 950 rubles; on March 8, 1907 the lithograph of A.M. Promyshlyanskyto fix the images of both sides of each page of the Quran 18rubles; on March 8, 1907 on 15 paper packages of the Quran 360 rubles, for royal packages 29 rubles; on June 25, 1907 to editorial office of the Kaspiy Newspaper for the cover of three copies of the Quran with velvet cloth with gold and silver 310 rubles; on June 25, 1907, to the editorial office of the Kaspiy Newspaper 1 680 rubles for the publication of 3000 copies of the first volume, consisting of 48 sheets each, 35 rubles each; 1 785 rubles for the publication of 3 000 copies of the second volume, consisting of 51 sheets each, 35 rubles each; 2 170 rubles for the publication of 3 000 copies of the third volume, consisting of 62 sheets each, 35 rubles each;644 rubles for adjustment of 161 sheets, 4 rubles each; on September 7, 1907 at the account of A.Y.Talibzade 423 rubles for the completion of the gold and silver works of the Quran; on October 2, 1907 182 rubles to the account of the Dityakovsky company for 70 pieces of yellow boxes, 2 rubles 60 kopecks each; on October 5, 1907 to Novomoskovskaya Manufactura 37 rubles 70 kopecks instead of 41 rubles 80 kopecks for 19 arshin of silk kamka (since 1 arshin of silk kamka cost 2 rubles 20 kopecks, then 4 rubles 10 kopecks were paid less than the value); on October 10, 1907 at the account of the editorial office of the newspaper Kaspiy for the velvet cover of the Quran and additional expenses 215 rubles 44 kopecks; on December 19, 1907 for the publication of the Quran, gold trim, decoration and finishing work at the account of Akhund Yusif Talibzade 360 rubles for three copies of 120 rubles each; on March 19, 1909 again at the account of Akhund Yusif Talibzade 332 rubles 57 kopecks for the development of the Quran in velvet, silver and gold monograms; on March 20, 63 rubles were paid for the continuation of bookbinding (21 books in 3 volumes) of the Quran.
Thus, at the beginning of the 20th century, H.Z.Tagiyev, translating and publishing the holy Quran into Azerbaijani Turkic, played a major role in the cultural development of Muslim peoples living in a spacious region and set a fine example for future generation of philanthropists.
В одном из номеров газеты «Северный курьер» 1907 г. сообщалось, что петербургские и кавказские мусульманские ученые, приступая к изданию Корана с исправленным текстом, решили обратиться с ходатайством в Петербургскую императорскую публичную библиотеку о разрешении снять фотографическим способом все листы Большого Корана, который хранится в отделе рукописей библиотеки и считается одной из палеографических редкостей восточных стран. Этот Коран доставлен в Санкт-Петербург после взятия Самарканда русским генералом Кауфманом.
За 4 года до этого события Азербайджанский миллионер, меценат Г. З. Тагиев решил перевести священный Коран на азербайджанский тюркский язык. С этой целью Г. З. Тагиев обратился к бакинскому губернскому кадию Мир Мухаммеду Кериму Мирджафарзаде Бакуви (Хаджи Мирмухаммед Карим Мирджафар аль-Алави аль-Хусейни аль-Мусави аль-Бакуви) и, с его согласия переведя Коран на азербайджанский тюркский язык, добился его переиздания. Наряду с тем, что Мир Мухаммед Керим Мирджафарзаде Бакуви являлся выдающимся ученым и теологом, пытающимся обучать азербайджанский мусульманский народ с исламской точки зрения, он был профессиональным переводчиком и писателем своего времени.
Главной целью Г. З. Тагиева при переводе Корана на азербайджанский тюркский язык являлось сделать его понятным на родном языке, просветить народ для приобретения прогрессивной культуры и в особенности создать благоприятные условия и возможности для девушек и женщин отойти от невежества и присоединиться к национально-духовной и светской культуре. Перевод Корана на азербайджанский тюркский язык также было большим подарком для преподавателей шариата в азербайджанских школах.
Г. З. Тагиев выделил тысячи рублей на публикацию, литографические работы и украшение Корана: на закупку бумаги для публикации Корана фирме Дитяковского 16 марта 1904 года было выделено 4 900 рублей, 16 апреля 660 рублей, 8 мая 440 рублей, 18 июня 175 рублей; 28 октября 1906 года литографии А. М. Промышлянского на литографические работы Корана было выделено 252 рубля; 30 октября 1906 года фирме Дитяковского на публикацию Корана 2 450 рублей; 2 января 1907 года фирме Дитяковского на
бумагу Корана и оформление рисунков было выделено 1 950 рублей; 8 марта 1907 года литографии А. М. Промышлянского на закрепление изображений обеих сторон каждой страницы Корана 18 рублей; 8 марта 1907 года фирме Дитяковского на 15 бумажных упаковок Корана 360 рублей, для царских упаковок 29 рублей; 25 июня 1907 года редакции «Каспий» на переплет трех экземпляров Корана бархатной тканью с золотом и серебром 310 рублей; 25 июня 1907 года редакции газеты «Каспий» 1 680 рублей на публикацию 3 000 экземпляров первого тома, состоящего из 48 листов каждый по 35 рублей, 1 785 рублей на публикацию 3000 экземпляров второго тома, состоящего из 51 листа каждый по 35 рублей; 2 170 рублей на публикацию 3000 экземпляров третьего тома, состоящего из 62 листов каждый по 35 рублей, 644 рубля на корректировку 161 листа по 4 рубля каждый; 7 сентября 1907 года 423 рубля на счет А. Ю. Талыбзаде на завершение золотых и серебряных работ Корана; 2 октября 1907 года 182 рубля на счет фирмы Дитяковского за 70 штук желтых коробок каждая по 2 рубля 60 копеек; 5 октября 1907 года в компанию «Новомосковская Мануфактура» отправил 37 рублей 70 копеек вместо 41 рубля 80 копеек за 19 аршин шелковой камки (поскольку 1 аршин шелковой камки стоил 2 рубля 20 копеек, то 4 рубля 10 копеек было уплачено меньше стоимости); 10 октября 1907 года 215 рублей 44 копейки на счет редакции газеты «Каспий» на бархатный переплет Корана и дополнительные расходы; 19 декабря 1907 года 360 рублей за три экземпляра каждый по 120 рублей на счет Ахунда Юсифа Талыбзаде на публикацию Корана, отделку золотом, украшение и отделочные работы; 19 марта 1909 года 332 рублей 57 копеек опять на счет Ахунда ЮсифаТалыбзаде на разработку Корана в бархатных, серебряных и золотых монограммах; 20 марта на продолжение переплетных работ (21 книга в 3 томах) Корана было уплачено 63 рубля.
Таким образом, перевод и публикация священного Корана на азербайджанский тюркский язык Г. З. Тагиевым в начале ХХ века сыграли большую роль в культурном развитии мусульманских народов, живущих в просторном регионе, и подали прекрасный пример будущим поколениям меценатов.
За 4 года до этого события Азербайджанский миллионер, меценат Г. З. Тагиев решил перевести священный Коран на азербайджанский тюркский язык. С этой целью Г. З. Тагиев обратился к бакинскому губернскому кадию Мир Мухаммеду Кериму Мирджафарзаде Бакуви (Хаджи Мирмухаммед Карим Мирджафар аль-Алави аль-Хусейни аль-Мусави аль-Бакуви) и, с его согласия переведя Коран на азербайджанский тюркский язык, добился его переиздания. Наряду с тем, что Мир Мухаммед Керим Мирджафарзаде Бакуви являлся выдающимся ученым и теологом, пытающимся обучать азербайджанский мусульманский народ с исламской точки зрения, он был профессиональным переводчиком и писателем своего времени.
Главной целью Г. З. Тагиева при переводе Корана на азербайджанский тюркский язык являлось сделать его понятным на родном языке, просветить народ для приобретения прогрессивной культуры и в особенности создать благоприятные условия и возможности для девушек и женщин отойти от невежества и присоединиться к национально-духовной и светской культуре. Перевод Корана на азербайджанский тюркский язык также было большим подарком для преподавателей шариата в азербайджанских школах.
Г. З. Тагиев выделил тысячи рублей на публикацию, литографические работы и украшение Корана: на закупку бумаги для публикации Корана фирме Дитяковского 16 марта 1904 года было выделено 4 900 рублей, 16 апреля 660 рублей, 8 мая 440 рублей, 18 июня 175 рублей; 28 октября 1906 года литографии А. М. Промышлянского на литографические работы Корана было выделено 252 рубля; 30 октября 1906 года фирме Дитяковского на публикацию Корана 2 450 рублей; 2 января 1907 года фирме Дитяковского на
бумагу Корана и оформление рисунков было выделено 1 950 рублей; 8 марта 1907 года литографии А. М. Промышлянского на закрепление изображений обеих сторон каждой страницы Корана 18 рублей; 8 марта 1907 года фирме Дитяковского на 15 бумажных упаковок Корана 360 рублей, для царских упаковок 29 рублей; 25 июня 1907 года редакции «Каспий» на переплет трех экземпляров Корана бархатной тканью с золотом и серебром 310 рублей; 25 июня 1907 года редакции газеты «Каспий» 1 680 рублей на публикацию 3 000 экземпляров первого тома, состоящего из 48 листов каждый по 35 рублей, 1 785 рублей на публикацию 3000 экземпляров второго тома, состоящего из 51 листа каждый по 35 рублей; 2 170 рублей на публикацию 3000 экземпляров третьего тома, состоящего из 62 листов каждый по 35 рублей, 644 рубля на корректировку 161 листа по 4 рубля каждый; 7 сентября 1907 года 423 рубля на счет А. Ю. Талыбзаде на завершение золотых и серебряных работ Корана; 2 октября 1907 года 182 рубля на счет фирмы Дитяковского за 70 штук желтых коробок каждая по 2 рубля 60 копеек; 5 октября 1907 года в компанию «Новомосковская Мануфактура» отправил 37 рублей 70 копеек вместо 41 рубля 80 копеек за 19 аршин шелковой камки (поскольку 1 аршин шелковой камки стоил 2 рубля 20 копеек, то 4 рубля 10 копеек было уплачено меньше стоимости); 10 октября 1907 года 215 рублей 44 копейки на счет редакции газеты «Каспий» на бархатный переплет Корана и дополнительные расходы; 19 декабря 1907 года 360 рублей за три экземпляра каждый по 120 рублей на счет Ахунда Юсифа Талыбзаде на публикацию Корана, отделку золотом, украшение и отделочные работы; 19 марта 1909 года 332 рублей 57 копеек опять на счет Ахунда ЮсифаТалыбзаде на разработку Корана в бархатных, серебряных и золотых монограммах; 20 марта на продолжение переплетных работ (21 книга в 3 томах) Корана было уплачено 63 рубля.
Таким образом, перевод и публикация священного Корана на азербайджанский тюркский язык Г. З. Тагиевым в начале ХХ века сыграли большую роль в культурном развитии мусульманских народов, живущих в просторном регионе, и подали прекрасный пример будущим поколениям меценатов.