İslam dininin Azərbaycan şifahi xalq dastanlarının təşəkkülündə rolu Role of Islamic religion in the formation of Azerbaijani oral folk epics Роль исламской религии в формировании устных народных эпосов в Азербайджане
Xülasə
Dünya xalqlarında olduğu kimi, Azərbaycan xalqının da qədim tarixinin salnaməsi olan şifahi xalq dastanları mövcuddur. Dərin tarixi kökə malik məşhur Azərbaycan dastanları ilkin olaraq şifahi şəkildə mövcud olmuşdur. Azərbaycanın hələ eramızdan əvvəl ümumtürk məkanının mühüm tərkib hissəsi olması dastanların ideya və məzmununu təşkil edir. VII yüzillikdə İslam dininin yaranması Qafqazın cənub bölgəsində yerləşən Azərbaycanın ədəbi-mədəni həyatına xüsusilə təsir göstərmişdir. Ağızdan-ağıza şifahi şəkildə yüzilliklər boyu süzülüb-gələn qədim dastan nümunələrinin formalaşması məhz İslamın yaranması tarixi dövrünün süzgəcindən keçib, zəmanəmizədək gəlib çıxmışdır. Bu baxımdan, İslam dininin “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu”, “Aşıq Qərib”, “Əsli və Kərəm” kimi Azərbaycanın dünyaşöhrətli qədim xalq dastanlarına təsirinin şahidi oluruq. Azərbaycan dastanlarında İslam dininin adət və ənənələrinin, namaz, Həcc kimi Allahın buyurduğu fərz ibadətlərinin adları çəkilir. Azərbaycan xalq dastanlarının məqaləyə cəlb etdiyimiz variantlarında yüz iyirmi dörd peyğəmbərdən Adəm, Nuh, Musa peyğəmbərlərin xüsusilə, İslam Peyğəmbəri Məhəmməd Peyğəmbərin (s.a.s.) adları çəkilir. “Abbas və Gülgəz”, “Qurbani və Pəri” kimi dastanlarda Xızır Peyğəmbər anılır. On iki imamdan – Həzrət Əli, Həzrət Hüseyn, sadəcə, tərənnüm olunmur, bu tərənnümün içində yüksək mənəvi dəyərlər təbliğ edilir.
Allah-Taalanm sifətləri vəsf edilir, onun böyüklüyü, qüdrət və əzəməti, insanların qəlbində özünə yer etməsi poetik bir şəkildə ifadə olunur. Dastanlarda Allaha inanc, peyğəmbərlərə sevgidən başqa, Quranın ayrı-ayrı surələrinə istinad edilir. Müqəddəs Məkkə və Mədinə şəhərləri anılır. Qiyamət günündə dünyadakı haqların sorulacağı inancı açıq-aydın təqdim olunur. Eyni zamanda, huri, pəri, cin, şeytan kimi mücərrəd varlıqlar xatırlanır. Qiblə, Kəbə, Hacı, Bismillah, Vallah, İnşallah, əcəl, fələk, kəlmeyi-şəhadət, abdəst kimi başqa ünsürlərə də işarə edilir. Xeyr və Şər mələklərinin vəzifələrindən, cənnət və cəhənnəmdən danışılır.
Ümumiyyətlə, İslam dini intişar etdikdən sonra, Azərbaycanda ta qədimdən şifahi şəkildə yaranmış dastan irsinin təşəkkülündə əhəmiyyətli rola malik olmuşdur. İslam mənəviyyatının, milli-əxlaqi dəyərlərinin zəngin qaynağı olan şifahi xalq dastan nümunələrinin hamısını tək-tək izləsək, İslam dininin təsirinin əyani şəkildə şahidi olarıq. Bir sözlə, dinindən, irqindən asılı olmayaraq, Azərbaycan dastanları ilə dərindən tanış olan hər bir şəxsin İslam dininə xüsusi rəğbətinin oyanacağı şübhəsizdir.
Allah-Taalanm sifətləri vəsf edilir, onun böyüklüyü, qüdrət və əzəməti, insanların qəlbində özünə yer etməsi poetik bir şəkildə ifadə olunur. Dastanlarda Allaha inanc, peyğəmbərlərə sevgidən başqa, Quranın ayrı-ayrı surələrinə istinad edilir. Müqəddəs Məkkə və Mədinə şəhərləri anılır. Qiyamət günündə dünyadakı haqların sorulacağı inancı açıq-aydın təqdim olunur. Eyni zamanda, huri, pəri, cin, şeytan kimi mücərrəd varlıqlar xatırlanır. Qiblə, Kəbə, Hacı, Bismillah, Vallah, İnşallah, əcəl, fələk, kəlmeyi-şəhadət, abdəst kimi başqa ünsürlərə də işarə edilir. Xeyr və Şər mələklərinin vəzifələrindən, cənnət və cəhənnəmdən danışılır.
Ümumiyyətlə, İslam dini intişar etdikdən sonra, Azərbaycanda ta qədimdən şifahi şəkildə yaranmış dastan irsinin təşəkkülündə əhəmiyyətli rola malik olmuşdur. İslam mənəviyyatının, milli-əxlaqi dəyərlərinin zəngin qaynağı olan şifahi xalq dastan nümunələrinin hamısını tək-tək izləsək, İslam dininin təsirinin əyani şəkildə şahidi olarıq. Bir sözlə, dinindən, irqindən asılı olmayaraq, Azərbaycan dastanları ilə dərindən tanış olan hər bir şəxsin İslam dininə xüsusi rəğbətinin oyanacağı şübhəsizdir.
Oral folk epics exist in Azerbaijani literature like in literature of the different peoples of the world, which are the chronicle of ancient history. In early times, Azerbaijani epics with deep historical roots were in a verbal form.
The fact that Azerbaijan was an important part of the common Turkic space before BC constitutes the ideas and content of epics. The establishment of the Islamic religion in the 7th century had a special impact on the literary and cultural life of Azerbaijan located in the southern region of the Caucasus. The formation of ancient epics, which had been transmitted orally for centuries, has passed through the filter of the historical period of the emergence of Islam and reached to our time. From this point of view, we witness the influence of the Islamic religion on the ancient folk epos of Azerbaijan famous in the world, such as “Kitabi Dede Gorgud”, “Koroglu”, “Ashyg Garib”, “Asli and Kerem”. The Customs and traditions of Islam, as well as the obligatory worship commanded by God such as prayer and pilgrimage are mentioned in Azerbaijani epos. In the versions of the Azerbaijani folk epos, we have engaged in the article, the names of one hundred and twenty-four prophets Adam, Noah, Moses, in particular, the Islamic Prophet Muhammad are mentioned. The Prophet Khidir is mentioned in the epics “Abbas and Gulgaz”, “Gurbani and Pari”. Among the twelve imams, Hazrati Ali, Hazrati Hussein, are not just praised, high moral values are propagated in this praise.
Attributes of Allah Ta’âlâ are glorified, its greatness, power and grandeur, the place in the hearts of people is expressed in a poetic way. Apart from faith in God, love for the Prophets, certain surahs of the Qur’an are referred to in the epics. The holy cities of Mecca and Medina are also mentioned. The belief that the rights of the world will be questioned on the day of judgement is clearly presented. At the same time, such abstract beings as huri, angel, evil spirit, devil are mentioned. Other elements such as Qibla, Kaba, Haji, bismillah, vallah, inshallah, ajal, félek, Kalima Shahadat, abdest are also indicated. Duties of the good and evil angels, heaven and hell are reflected.
In general, after the spread of the Islam religion, it had a significant role in the formation of the epos heritage emerged from the ancient times in Azerbaijan in the verbal form. If we follow all the examples of oral folk eposes, which are rich sources of Islamic spirituality and national and moral values, we will vividly witness the influence of Islamic religion. In short, regardless of religion, race, anyone who is deeply familiar with the Azerbaijani eposes will surely have a special sympathy for Islam religion through the eyes of eposes.
The fact that Azerbaijan was an important part of the common Turkic space before BC constitutes the ideas and content of epics. The establishment of the Islamic religion in the 7th century had a special impact on the literary and cultural life of Azerbaijan located in the southern region of the Caucasus. The formation of ancient epics, which had been transmitted orally for centuries, has passed through the filter of the historical period of the emergence of Islam and reached to our time. From this point of view, we witness the influence of the Islamic religion on the ancient folk epos of Azerbaijan famous in the world, such as “Kitabi Dede Gorgud”, “Koroglu”, “Ashyg Garib”, “Asli and Kerem”. The Customs and traditions of Islam, as well as the obligatory worship commanded by God such as prayer and pilgrimage are mentioned in Azerbaijani epos. In the versions of the Azerbaijani folk epos, we have engaged in the article, the names of one hundred and twenty-four prophets Adam, Noah, Moses, in particular, the Islamic Prophet Muhammad are mentioned. The Prophet Khidir is mentioned in the epics “Abbas and Gulgaz”, “Gurbani and Pari”. Among the twelve imams, Hazrati Ali, Hazrati Hussein, are not just praised, high moral values are propagated in this praise.
Attributes of Allah Ta’âlâ are glorified, its greatness, power and grandeur, the place in the hearts of people is expressed in a poetic way. Apart from faith in God, love for the Prophets, certain surahs of the Qur’an are referred to in the epics. The holy cities of Mecca and Medina are also mentioned. The belief that the rights of the world will be questioned on the day of judgement is clearly presented. At the same time, such abstract beings as huri, angel, evil spirit, devil are mentioned. Other elements such as Qibla, Kaba, Haji, bismillah, vallah, inshallah, ajal, félek, Kalima Shahadat, abdest are also indicated. Duties of the good and evil angels, heaven and hell are reflected.
In general, after the spread of the Islam religion, it had a significant role in the formation of the epos heritage emerged from the ancient times in Azerbaijan in the verbal form. If we follow all the examples of oral folk eposes, which are rich sources of Islamic spirituality and national and moral values, we will vividly witness the influence of Islamic religion. In short, regardless of religion, race, anyone who is deeply familiar with the Azerbaijani eposes will surely have a special sympathy for Islam religion through the eyes of eposes.
Как и всех народов мира, у азербайджанского народа есть устные народные эпосы, являющиеся хроникой древней истории. Известные азербайджанские эпосы с древними историческими корнями существовали в устной форме.
Идею и суть эпосов составляет то, что Азербайджан еще до нашей эры был важной составной частью общетюркского пространства. Появление исламской религии в VII веке оказало особое влияние на литературно-культурную жизнь Азербайджана, расположенного в южном регионе Кавказа. Формирование образцов древних эпосов, передаваемых на протяжении веков из уст в уста, было отфильтровано именно в исторический период возникновения ислама и дошло до наших дней. В этом плане мы становимся свидетелями воздействия исламской религии на такие всемирно известные древние народные эпосы Азербайджана, как «Китаби Деде Горгуд», «Короглу», «Ашуг Гариб», «Асли и Керем». В азербайджанских эпосах упоминаются обычаи и традиции исламской религии, название обязательных поклонений, как намаз и хадж, которые наказал совершить Аллах. В вариантах азербайджанских народных эпосов, привлеченных в статью, из ста двадцати четырех тысяч пророков упоминаются имена пророков Адама, Нуха, Мусы, в частности пророка Мухаммада (с.а.с.). В эпосах «Аббас и Гюльгез», «Гурбан и Пери» рассказывается о Хызыр пророке. Из двенадцати имамов имам Али, имам Хусейн не только воспеваются, при этом пропагандируются высокие моральные ценности.
Восхваляются свойства Аллаха, в поэтической форме выражаются Его величие, могущество, Его места в сердцах людей. В эпосах помимо веры в Аллаха, любви к пророкам ссылаются на отдельные суры Корана. Упоминаются названия священных городов Мекка и Медина. Четко представляется вера расспрос в судный день. Помимо этого, упоминаются имена таких творений, как гурии, феи, джинны, сатана. Указываются такие элемент, как Кибла, Кааба, хаджи, бисмиллях, валлахи, ин ша Аллах, смерть, судьба, шахада, омовение. Рассказывается об обязанностях ангелов Ракиб и Атид (ангелы добра и зла), о рае и аде.
В целом, после распространения ислама он сыграл важную роль в создании наследия эпосов, возникшего в Азербайджане в устной форме. Если мы по отдельности проследим все образцы устного народного эпоса, являющиеся богатым источником исламской духовности, национально-моральных ценностей, мы станем наглядными свидетелями влияния исламской религии. Одним словом, у каждого человека, глубоко изучающего азербайджанские эпосы, независимо от религии и расы, появится особая симпатия к исламской религии глазами эпосов.
Идею и суть эпосов составляет то, что Азербайджан еще до нашей эры был важной составной частью общетюркского пространства. Появление исламской религии в VII веке оказало особое влияние на литературно-культурную жизнь Азербайджана, расположенного в южном регионе Кавказа. Формирование образцов древних эпосов, передаваемых на протяжении веков из уст в уста, было отфильтровано именно в исторический период возникновения ислама и дошло до наших дней. В этом плане мы становимся свидетелями воздействия исламской религии на такие всемирно известные древние народные эпосы Азербайджана, как «Китаби Деде Горгуд», «Короглу», «Ашуг Гариб», «Асли и Керем». В азербайджанских эпосах упоминаются обычаи и традиции исламской религии, название обязательных поклонений, как намаз и хадж, которые наказал совершить Аллах. В вариантах азербайджанских народных эпосов, привлеченных в статью, из ста двадцати четырех тысяч пророков упоминаются имена пророков Адама, Нуха, Мусы, в частности пророка Мухаммада (с.а.с.). В эпосах «Аббас и Гюльгез», «Гурбан и Пери» рассказывается о Хызыр пророке. Из двенадцати имамов имам Али, имам Хусейн не только воспеваются, при этом пропагандируются высокие моральные ценности.
Восхваляются свойства Аллаха, в поэтической форме выражаются Его величие, могущество, Его места в сердцах людей. В эпосах помимо веры в Аллаха, любви к пророкам ссылаются на отдельные суры Корана. Упоминаются названия священных городов Мекка и Медина. Четко представляется вера расспрос в судный день. Помимо этого, упоминаются имена таких творений, как гурии, феи, джинны, сатана. Указываются такие элемент, как Кибла, Кааба, хаджи, бисмиллях, валлахи, ин ша Аллах, смерть, судьба, шахада, омовение. Рассказывается об обязанностях ангелов Ракиб и Атид (ангелы добра и зла), о рае и аде.
В целом, после распространения ислама он сыграл важную роль в создании наследия эпосов, возникшего в Азербайджане в устной форме. Если мы по отдельности проследим все образцы устного народного эпоса, являющиеся богатым источником исламской духовности, национально-моральных ценностей, мы станем наглядными свидетелями влияния исламской религии. Одним словом, у каждого человека, глубоко изучающего азербайджанские эпосы, независимо от религии и расы, появится особая симпатия к исламской религии глазами эпосов.