İslam dünyası ilə Qərb dünyası arasında dialoqun xüsusiyyətləri Features of the dialogue between the Islamic and the Western worlds Особенности диалога между исламским и Западным мирами
Xülasə
Müasir dünyada iki sivilizasiyanın – İslam sivilizasiyasının və epoxadan asılı olaraq Xristian, Avropa, yaxud Qərb sivilizasiyası kimi müəyyən edilən sivilizasiyanın mövcudluğunu cəsarətlə iddia etmək mümkündür. Bununla bərabər, müasir İslam sivilizasiyası İslam dininin intibahı və özünün iqtisadi inkişafı ilə səciyyələnir. Qərb dünyası ilə Müsəlman dünyası arasında müasir dialoqun qurulmasında beynəlxalq dillərin, daha dəqiq desək, Müsəlman dünyasının əsas dili hesab olunan ərəb dilinin qüvvəsini alması ilə bu proses o qədər də asan başa gəlmir. Dini mahiyyət kəsb etməsi baxımından, bu dilin müsəlman sivilizasiyası üçün əhəmiyyəti danılmazdır. Müsəlmanların “Quran” adlanan Müqəddəs Kitabı məhz bu dildə nazil olmuşdur. Hazırda ərəb dili – olduqca mühüm diplomatiya və beynəlxalq biznes dilidir. Ərəb dilindən türk qrupuna daxil olan dillərə edilən tərcümə mənanın deşifrə olunmasında kobud kənaraçıxmalar törətmədiyi halda, Qərb dillərinə edilən tərcümələr kifayət qədər çətinliklə müşayiət olunur ki, britaniyalı şərqşünas R.Lyuis özünün “İslam və Qərb” adlı tədqiqat işində məhz bu problemdən bəhs edir. Bu cür dil baryeri İslam sivilizasiyası ilə Qərb sivilizasiyası arasında böyük fikir ayrılığına gətirib çıxara bilər.
Həmin problem fonunda dil və mədəniyyət arasında olan sıx əlaqə nəzərə alınmalıdır. Ümumilikdə, tərcümə məsələsində daim iki aspekt, daha dəqiq desək, linqvistik, o cümlədən üslub aspekti, həmçinin mədəni aspektlər meydana çıxır. Həmin aspektlərdən hər hansı birinin nəzərə alınmaması mətnin yanlış interpretasiyası ilə nəticələnir.
Qeyd etmək lazımdır ki, XVIII əsrin sonunadək ərəb dilinə olan maraq əməli deyil, demək olar ki, sırf elmi və bədii maraq idi. Müsəlman ölkələri ilə işlərin aparılması üçün o dövrdə Yaxın və Orta Şərq hökmdarlarının danışdığı fars və türk dilləri daha böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Ərəb dilinin populyarlığının və yüksək dərəcədə tələb olunmasının yeni fazası Bonapart tərəfindənhəyata keçirilən və Avropanı ərəbdilli ölkələrin işlərinə birbaşa cəlb edən Misir ekspedisiyası ilə başlandı.
Avropada indiyə qədər klassik ərəb dilinin bir dənə də olsun keyfiyyətli lüğəti tərtib olunmamışdır. Mövcud lüğətlərin əksəriyyəti klassik dövrdə ərəblər və digər müsəlmanlar tərəfindən tərtib olunmuş leksikonlara əsaslanır. Bundan əlavə, tez-tez elə qəribə situasiya baş verir ki, bildiyiniz və olduqca sadə görünən sözlər kontekstdən asılı olaraq hamıya məlum və lüğətdə təsbit edilmiş mənasından köklü şəkildə fərqli bir məna kəsb edə bilir; məsələn: askar, cayş, cupd kimi sözlər lüğətlərdə eyni cür “qoşun” kimi tərcümə olunsa da, öz aralarında heç də sinonim olmayıb, müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif yerlərdə fərqli mənalar kəsb etmişdir.
Ərəb sözlərinin mənasını Avropa dillərində izah edən mükəmməl keyfiyyətə malik lüğətlərin mövcud olmaması müasir dünyanın iki sivilizasiyası arasında dialoqun qurulması prosesində, məsələn, diplomatik görüşlər zamanı pozuntulara gətirib çıxara bilər ki, bu da öz növbəsində, hazırda onsuz da kifayət qədər sabit olmayan müasir dünyada mövcud geosiyasi vəziyyət üçün ciddi fəsadlarla nəticələnə bilər.
Həmin problem fonunda dil və mədəniyyət arasında olan sıx əlaqə nəzərə alınmalıdır. Ümumilikdə, tərcümə məsələsində daim iki aspekt, daha dəqiq desək, linqvistik, o cümlədən üslub aspekti, həmçinin mədəni aspektlər meydana çıxır. Həmin aspektlərdən hər hansı birinin nəzərə alınmaması mətnin yanlış interpretasiyası ilə nəticələnir.
Qeyd etmək lazımdır ki, XVIII əsrin sonunadək ərəb dilinə olan maraq əməli deyil, demək olar ki, sırf elmi və bədii maraq idi. Müsəlman ölkələri ilə işlərin aparılması üçün o dövrdə Yaxın və Orta Şərq hökmdarlarının danışdığı fars və türk dilləri daha böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Ərəb dilinin populyarlığının və yüksək dərəcədə tələb olunmasının yeni fazası Bonapart tərəfindənhəyata keçirilən və Avropanı ərəbdilli ölkələrin işlərinə birbaşa cəlb edən Misir ekspedisiyası ilə başlandı.
Avropada indiyə qədər klassik ərəb dilinin bir dənə də olsun keyfiyyətli lüğəti tərtib olunmamışdır. Mövcud lüğətlərin əksəriyyəti klassik dövrdə ərəblər və digər müsəlmanlar tərəfindən tərtib olunmuş leksikonlara əsaslanır. Bundan əlavə, tez-tez elə qəribə situasiya baş verir ki, bildiyiniz və olduqca sadə görünən sözlər kontekstdən asılı olaraq hamıya məlum və lüğətdə təsbit edilmiş mənasından köklü şəkildə fərqli bir məna kəsb edə bilir; məsələn: askar, cayş, cupd kimi sözlər lüğətlərdə eyni cür “qoşun” kimi tərcümə olunsa da, öz aralarında heç də sinonim olmayıb, müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif yerlərdə fərqli mənalar kəsb etmişdir.
Ərəb sözlərinin mənasını Avropa dillərində izah edən mükəmməl keyfiyyətə malik lüğətlərin mövcud olmaması müasir dünyanın iki sivilizasiyası arasında dialoqun qurulması prosesində, məsələn, diplomatik görüşlər zamanı pozuntulara gətirib çıxara bilər ki, bu da öz növbəsində, hazırda onsuz da kifayət qədər sabit olmayan müasir dünyada mövcud geosiyasi vəziyyət üçün ciddi fəsadlarla nəticələnə bilər.
The existence of two civilizations, namely civilization of Islam and the one defined as Christian, European or Western civilization depending on the era, can firmly be claimed. At the same time, current civilization of Islam is characterized by Islamic religious revival and its economic growth. However, the modern dialogue between the Western and Muslim worlds is not easy, as international languages, namely Arabic, being the main language of the Muslim world, take effect here. The importance of this language for Muslim civilization is ultimate due to its sacredness. It is based on the Holy Scripture of Muslims the Quran.
At the present moment, Arabic is an extremely important language of diplomacy and international business. However, if the translation from Arabic into the Turkic languages is unlikely to cause crucial deviations in the meaning interpretation, the translation into Western languages causes many difficulties, as the British orientalist B. Lewis wrote in his work “Islam and the West”. Such linguistic misunderstanding can lead to great disagreement between Islamic and Western civilizations.
In the light of this problem, the close correlation between the two phenomena should be taken into account: language and culture, or linguistic and cultural contexts. In general, two aspects always emerge in the problem of translation, namely linguistic, including stylistic, as well as cultural. Ignorance of any aspect leads to a false interpretation of the text as it is.
It’s worth mentioning that until the end of the 18th century, interest in the Arabic language was nearly exclusively scientific and literary, not practical. The Persian and Turkish languages were much more important for business with Muslim countries, as these were languages of the then rulers of the Middle East. A new stage in the popularity of the Arabic language and its high demandstarted with the Napoleon Bonaparte’s French Campaign in Egypt and Syria, directly involving Europe in the affairs of Arabic-speaking countries.
However, Europe still has no good dictionary of classical Arabic. Most of the available dictionaries are based on the lexicons compiled in the classic era by Arabs and other Muslims. Besides, it sometimes happens that the familiar words, that seem so simple, can mean something disparate in the text, different from the well-known meaning recorded in the dictionary. For example, such words as “askar”, “jaysh”, “jupd” have the same translation in dictionaries — “army”, but they are not synonymous, and had different meanings at various times in different places.
The lack of comprehensive dictionaries explaining Arabic words in European languages can lead to a violation of the dialogue between the representatives of the two world civilizations, for example, during the diplomatic meetings, which is fraught with grave consequence in the geopolitical situation of the modern world, being decidedly unstable today.
At the present moment, Arabic is an extremely important language of diplomacy and international business. However, if the translation from Arabic into the Turkic languages is unlikely to cause crucial deviations in the meaning interpretation, the translation into Western languages causes many difficulties, as the British orientalist B. Lewis wrote in his work “Islam and the West”. Such linguistic misunderstanding can lead to great disagreement between Islamic and Western civilizations.
In the light of this problem, the close correlation between the two phenomena should be taken into account: language and culture, or linguistic and cultural contexts. In general, two aspects always emerge in the problem of translation, namely linguistic, including stylistic, as well as cultural. Ignorance of any aspect leads to a false interpretation of the text as it is.
It’s worth mentioning that until the end of the 18th century, interest in the Arabic language was nearly exclusively scientific and literary, not practical. The Persian and Turkish languages were much more important for business with Muslim countries, as these were languages of the then rulers of the Middle East. A new stage in the popularity of the Arabic language and its high demandstarted with the Napoleon Bonaparte’s French Campaign in Egypt and Syria, directly involving Europe in the affairs of Arabic-speaking countries.
However, Europe still has no good dictionary of classical Arabic. Most of the available dictionaries are based on the lexicons compiled in the classic era by Arabs and other Muslims. Besides, it sometimes happens that the familiar words, that seem so simple, can mean something disparate in the text, different from the well-known meaning recorded in the dictionary. For example, such words as “askar”, “jaysh”, “jupd” have the same translation in dictionaries — “army”, but they are not synonymous, and had different meanings at various times in different places.
The lack of comprehensive dictionaries explaining Arabic words in European languages can lead to a violation of the dialogue between the representatives of the two world civilizations, for example, during the diplomatic meetings, which is fraught with grave consequence in the geopolitical situation of the modern world, being decidedly unstable today.
Можно смело утверждать о существовании двух цивилизаций в современном мире: исламской и определяемой в зависимости от эпохи как христианская, европейская или западная. При этом современная исламская цивилизация характеризуется исламским религиозным возрождением и своим экономическим ростом. Однако современный диалог между западным и мусульманским мирами непрост, поскольку здесь вступают в силу международные языки, а именно арабский язык как основной язык мусульманского мира. Значимость этого языка для мусульманской цивилизации, неоспорима ввиду его сакральности. На него положено священное писание мусульман, именуемое Кораном. Арабский язык на данный момент — это чрезвычайно важный язык дипломатии и международного бизнеса. Однако если перевод с арабского на языки тюркской группы вряд ли вызовет грубые отклонения в дешифрировании смысла, то перевод на западные языки вызывает много сложностей, о чем пишет в своей работе «Ислам и Запад» британский востоковед Р. Льюис. Такое языковое недопонимание может приводить к большому разногласию между исламской и западной цивилизациями.
В свете этой проблемы следует принять во внимание тесную связь между двумя феноменами: языком и культурой, или языковым и культурным пространствами. В целом в проблеме перевода всегда всплывают два аспекта, а именно лингвистический, в том числе стилистический, а также культурный. Непринятие во внимание какого-либо одного из аспектов ведет к ложной интерпретации текста как такового.
Важно заметить, что до конца XVIII века интерес к арабскому языку был почти исключительно научным и литературным, а не практическим. Для ведения дел с мусульманскими странами куда важнее были персид-
ский и турецкий, языки тогдашних властителей Ближнего и Среднего Востока. Новая фаза популярности арабского языка и его высокой востребованности началась с египетской экспедицией Бонапарта, непосредственно вовлекшей Европу в дела арабоязычных стран.
Однако в Европе до сих пор нет ни одного добротного словаря классического арабского. Большинство имеющихся словарей основывается на лексиконах, составленных в классическую эпоху арабами и другими мусульманами. Кроме того, часто происходит странная ситуация, когда на вид знакомые слова, кажущиеся настолько простыми, в тексте могущие обозначать нечто в корне отличное от известного всем и зафиксированного в словаре смысла. Например, такие слова, как аскар, джайш, джупд переводятся в словарях одинаково — «войско», однако они далеко не синонимы, и в разное время в разных местах имели различные значения.
Отсутствие полноценных качественных словарей, объясняющих арабские слова на европейских языках, может привести к нарушению построения диалога между представителями двух мировых цивилизаций, например, на дипломатических встречах, что чревато серьезными последствиями в геополитической обстановке современного мира, который надо сказать столь нестабилен на сегодняшний день.
В свете этой проблемы следует принять во внимание тесную связь между двумя феноменами: языком и культурой, или языковым и культурным пространствами. В целом в проблеме перевода всегда всплывают два аспекта, а именно лингвистический, в том числе стилистический, а также культурный. Непринятие во внимание какого-либо одного из аспектов ведет к ложной интерпретации текста как такового.
Важно заметить, что до конца XVIII века интерес к арабскому языку был почти исключительно научным и литературным, а не практическим. Для ведения дел с мусульманскими странами куда важнее были персид-
ский и турецкий, языки тогдашних властителей Ближнего и Среднего Востока. Новая фаза популярности арабского языка и его высокой востребованности началась с египетской экспедицией Бонапарта, непосредственно вовлекшей Европу в дела арабоязычных стран.
Однако в Европе до сих пор нет ни одного добротного словаря классического арабского. Большинство имеющихся словарей основывается на лексиконах, составленных в классическую эпоху арабами и другими мусульманами. Кроме того, часто происходит странная ситуация, когда на вид знакомые слова, кажущиеся настолько простыми, в тексте могущие обозначать нечто в корне отличное от известного всем и зафиксированного в словаре смысла. Например, такие слова, как аскар, джайш, джупд переводятся в словарях одинаково — «войско», однако они далеко не синонимы, и в разное время в разных местах имели различные значения.
Отсутствие полноценных качественных словарей, объясняющих арабские слова на европейских языках, может привести к нарушению построения диалога между представителями двух мировых цивилизаций, например, на дипломатических встречах, что чревато серьезными последствиями в геополитической обстановке современного мира, который надо сказать столь нестабилен на сегодняшний день.