Hasan Melik Zerdabi’nin İslam Hakkındaki Görüşleri Hasan Melik Zardabi’s views on Islam Мнения Гасана Мелика Зардаби об Исламе Hasan Melik Zerdabi’nin İslam Hakkındaki Görüşleri
Xülasə
Milletlerin uzun tarihî hayatlarında bazı olaylar ve şahıslar önemli izler bırakır. Bunlar önem derecesine göre yeni nesillere sözlü veya yazılı olarak aktarılır. Azerbaycan Türklerinin de tarihi süreç içerisinde yaşadıkları birçok gelişme millî hafızalarında kayıtlıdır. Çalışmamızın konusu olan Hasan Melikzade Zerdabi gerek ülküleri, gerekse icraatları açısından sadece Azerbaycan Türkleri tarafından değil; bütün Türk dünyası tarafından iyi tanınması ve anlaşılması gereken bir aydındır. Çarlık Rusyasının hegemonyası altında yaşayan Azerbaycan Türklerinin kendi benliklerini kaybetmemesi, hür ve insanca yaşaması için çalışmalar yapan aydınlar içerisinde bir sıralama yapıldığında şüphesiz Zerdabi en ön saflarda yerini alır. Onun mücadelesinin temelinde cehalete karşı top yekûn eğitim vardır. Hayatının her safhasında halkının yediden yetmişe eğitilmesi için gayret göstermiştir.
Zerdabi, Rusya Türklerinin ilk Türkçe gazetesi olan Ekinci’nin sahibi ve başyazarı, Azerbaycan’da ilk tiyatro ve ilk hayır cemiyetinin kuruculuğu, eğitimcilik, pedagogluk, yazarlık, fen bilimi uzmanlığı, matbaacılık ve siyaset adamlığı gibi birçok mesleği ve özelliği kendisinde toplayan şahıs olarak bilinir. Gerek bu özellikleri, gerekse savunduğu eğitim, kadın hakları, sahte din adamlarına karşı fikirlerinden ve zulme karşı mazlumun yanında olmak gibi vasıflarından, ayrıca Türk dünyasında dil birliği ve vatanseverlikle ilgili değerli görüşlerinden ötürü Zerdabi’nin hakkıyla tanıtılmasına, tüm bu fikir ve görüşlerinin ortaya konulmasına ihtiyaç vardır.
Zerdabi’ göre; Din bir toplumun ortak değerlerinin en başında gelir, bu ortak kutsal değer; insanların birlikte yaşama, aynı ülküleri paylaşma, toplumun ve kişilerin yaşam tarzı, düğün, cenaze, bayram gibi törenler ve kişiler arasındaki ilişkilere varıncaya kadar birçok alanda etkili olmaktadır. Yazar, dinî ilimlerin yanında mutlaka dünyevî ilimlerin de tahsil edilmesi gerektiğini ifade eder. Hem dinî ilimlerin hem de dünyevî ilimlerin ehilleri tarafından okutulması ve bunları hakkıyla okutacak alimlerin yetişmesini ister. Müslümanların dünyevî ilimlere karşı kayıtsız kalmasını kabul edemez, bu konuda onları harekete geçirmek için çabalayan yazara göre, “dünyası olmayanın ahireti de olmaz”. Müslümanların dünya-ahiret dengesini kurmasını ve iki tarafı da ihmal etmeden gerekli özeni gösterip, ilimde ve teknikte ileri gitmelerini istemiş, Hz. Peygamberin Müslümanlara ilim öğrenmeyi tavsiye ettiğini sık sık dile getirmiştir. Zerdabi sahibi olduğu Ekinci gazetesi aracılıyla Şiî-Sünnî mezhep ayrımcılığının halk arasında düşmanlıklara sebep olmasına bir son verilmesi için gayret sarf etmiştir.
Zerdabi, Rusya Türklerinin ilk Türkçe gazetesi olan Ekinci’nin sahibi ve başyazarı, Azerbaycan’da ilk tiyatro ve ilk hayır cemiyetinin kuruculuğu, eğitimcilik, pedagogluk, yazarlık, fen bilimi uzmanlığı, matbaacılık ve siyaset adamlığı gibi birçok mesleği ve özelliği kendisinde toplayan şahıs olarak bilinir. Gerek bu özellikleri, gerekse savunduğu eğitim, kadın hakları, sahte din adamlarına karşı fikirlerinden ve zulme karşı mazlumun yanında olmak gibi vasıflarından, ayrıca Türk dünyasında dil birliği ve vatanseverlikle ilgili değerli görüşlerinden ötürü Zerdabi’nin hakkıyla tanıtılmasına, tüm bu fikir ve görüşlerinin ortaya konulmasına ihtiyaç vardır.
Zerdabi’ göre; Din bir toplumun ortak değerlerinin en başında gelir, bu ortak kutsal değer; insanların birlikte yaşama, aynı ülküleri paylaşma, toplumun ve kişilerin yaşam tarzı, düğün, cenaze, bayram gibi törenler ve kişiler arasındaki ilişkilere varıncaya kadar birçok alanda etkili olmaktadır. Yazar, dinî ilimlerin yanında mutlaka dünyevî ilimlerin de tahsil edilmesi gerektiğini ifade eder. Hem dinî ilimlerin hem de dünyevî ilimlerin ehilleri tarafından okutulması ve bunları hakkıyla okutacak alimlerin yetişmesini ister. Müslümanların dünyevî ilimlere karşı kayıtsız kalmasını kabul edemez, bu konuda onları harekete geçirmek için çabalayan yazara göre, “dünyası olmayanın ahireti de olmaz”. Müslümanların dünya-ahiret dengesini kurmasını ve iki tarafı da ihmal etmeden gerekli özeni gösterip, ilimde ve teknikte ileri gitmelerini istemiş, Hz. Peygamberin Müslümanlara ilim öğrenmeyi tavsiye ettiğini sık sık dile getirmiştir. Zerdabi sahibi olduğu Ekinci gazetesi aracılıyla Şiî-Sünnî mezhep ayrımcılığının halk arasında düşmanlıklara sebep olmasına bir son verilmesi için gayret sarf etmiştir.
Some events and individuals leave important traces in the history of nations. Depending on their importance, these are passed down to younger generations either in an oral or in a written form. Many developments, that Azerbaijanian Turks have experienced in the historical period, are recorded to their national memories. Hasan Melikzade Zardabi, the subject of our study, is an intellectual who has to be prominent and understood not only by the Azerbaijani Turks, but also by the whole Turkish world either with regard to the ideals or the activities. When a ranking is made among the intellectuals, who work for the Azerbaijanian Turks living under the hegemony of Tsarist Russia for not losing their own conceits and living independently and humanly, undoubtedly Zerdabi takes place at the forefront. General intensive education stands on the base of his struggle against the ignorance. At every stage of his life, he tried to educate his people young and old alike.
Zerdabi is known as a person of having the many professions and features on himself, as owner and editor-in-chief of “Ekinchi”, which is the first Turkish newspaper of the Russian Turks, the founder of the first theatre and the first charitable corporation in Azerbaijan, educator, pedagogue, writer, science specialist, printing and politician. Zerdabi needs to be introduced properly for the valuable views related both with these features, and the education, women’s rights, which he advocates, ideas against fake clergyman and the characteristics of being side by the oppressed against oppression, as well as valuable views on Turkish language and unity of patriotism, all these ideas and opinions should be brought forward.
Zerdabi thinks that, Religion is one of the common values of a society, this common sacred value; people living together, sharing the same ideals, the lifestyle of society and people, events as weddings, funerals, festivals and relationships between the people – has effect on more fields, until they reach. The author states that, besides religious sciences, secular sciences have to be educated. He wants both religious sciences and secular sciences to be taught by his eligible and to educate the scholars who will teach them properly. He cannot accept that Muslims remain indifferent to secular sciences, and according to the author, who strives to mobile them on this issue, “there is no afterlife without a world”. He wanted Muslims to establish the balance of between the world and afterlife and to show the necessary care without neglecting both sides and to advance in science and technique, he frequently stated that the Prophet advised Muslims to learn the science. Zerdabi endeavoured to put an end to the discrimination between Shiite-Sunni sects and hostility among the people through “Ekinchi” newspaper.
Zerdabi is known as a person of having the many professions and features on himself, as owner and editor-in-chief of “Ekinchi”, which is the first Turkish newspaper of the Russian Turks, the founder of the first theatre and the first charitable corporation in Azerbaijan, educator, pedagogue, writer, science specialist, printing and politician. Zerdabi needs to be introduced properly for the valuable views related both with these features, and the education, women’s rights, which he advocates, ideas against fake clergyman and the characteristics of being side by the oppressed against oppression, as well as valuable views on Turkish language and unity of patriotism, all these ideas and opinions should be brought forward.
Zerdabi thinks that, Religion is one of the common values of a society, this common sacred value; people living together, sharing the same ideals, the lifestyle of society and people, events as weddings, funerals, festivals and relationships between the people – has effect on more fields, until they reach. The author states that, besides religious sciences, secular sciences have to be educated. He wants both religious sciences and secular sciences to be taught by his eligible and to educate the scholars who will teach them properly. He cannot accept that Muslims remain indifferent to secular sciences, and according to the author, who strives to mobile them on this issue, “there is no afterlife without a world”. He wanted Muslims to establish the balance of between the world and afterlife and to show the necessary care without neglecting both sides and to advance in science and technique, he frequently stated that the Prophet advised Muslims to learn the science. Zerdabi endeavoured to put an end to the discrimination between Shiite-Sunni sects and hostility among the people through “Ekinchi” newspaper.
В долгой исторической жизни наций некоторые события и лица оставляют важные следы. Они передаются новым поколениям устно или в письменной форме в соответствии со степенью важности. Многие события, которые азербайджанские турки также пережили в историческом процессе, остались в её национальной памяти. Хасан Меликзаде Зердаби, который является предметом нашего исследования, является просветителем, который должен быть хорошо известен и понятен не только азербайджанским туркам, но и всему тюркскому миру с точки зрения своих идеалов, а также деятельности. При систематизации среди просветителей, которые трудились, чтобы Азербайджанские турки, живущие под гегемонией царской России, не теряли своего индивидуализма, и чтобы жили свободно и гуманно, Зердаби, без сомнения, занимает место в передних рядах. В основе его борьбы лежит полное образование против невежества. На каждом этапе своей жизни он стремился к образованию своего народа от мала до велика.
Зердаби был владельцем и главным редактором Экинчи, первой газеты российских турков на турецком языке, и известен как человек, который собрал в себе множество профессий и особенностей, таких как основатель первого театра и первого благотворительного общества в Азербайджане, просветитель, педагог, писатель, специалист по наукам, типограф и политик. И эти особенности, и образование, права женщин, которые он защищал, идеи против лживых священнослужителей, и такие качества, как быть против насилия рядом с угнетённым, а также изза ценных мнений о языковом единстве и патриотизме в турецком мире, создают потребность в должном представлении Зердаби и раскрытии всех его мнений и идей.
Согласно Зердаби, религия стоит в самом начале общих ценностей общества, эта общая священная ценность имеет влияние во многих сферах; совместном проживании людей, наличии одних и тех же идеалов, образе жизни общества и людей, в таких церемониях как свадьба, похороны, праздники и отношениях между людьми. Автор выражает необходимость в обучении к мирским наукам наряду с религиозными. Он хочет, религиозные и мирские науки преподавались специалистами и были подготовлены учёные, которые будут должным образом преподавать их. Он не принимает то, что мусульмане остаются безразличными к мирским наукам, по словам автора, стремящегося мобилизовать их в этом отношении, “для того, у кого нет мира в этом мире, не будет и загробного”. Он хотел, чтобы мусульмане нашли равновесие в мире и в вечной жизни, и чтобы они прогрессировали в области науки и техники, проявляя необходимое внимание и не пренебрегая обеими сторонами. Он часто говорил, что пророк советовал мусульманам изучать науку. Посредством газеты Экинчи, владельцем которой был Зердаби, он приложил усилия, чтобы шиитско-суннитская дискриминация конфессий не приводила к враждебности среди народа.
Зердаби был владельцем и главным редактором Экинчи, первой газеты российских турков на турецком языке, и известен как человек, который собрал в себе множество профессий и особенностей, таких как основатель первого театра и первого благотворительного общества в Азербайджане, просветитель, педагог, писатель, специалист по наукам, типограф и политик. И эти особенности, и образование, права женщин, которые он защищал, идеи против лживых священнослужителей, и такие качества, как быть против насилия рядом с угнетённым, а также изза ценных мнений о языковом единстве и патриотизме в турецком мире, создают потребность в должном представлении Зердаби и раскрытии всех его мнений и идей.
Согласно Зердаби, религия стоит в самом начале общих ценностей общества, эта общая священная ценность имеет влияние во многих сферах; совместном проживании людей, наличии одних и тех же идеалов, образе жизни общества и людей, в таких церемониях как свадьба, похороны, праздники и отношениях между людьми. Автор выражает необходимость в обучении к мирским наукам наряду с религиозными. Он хочет, религиозные и мирские науки преподавались специалистами и были подготовлены учёные, которые будут должным образом преподавать их. Он не принимает то, что мусульмане остаются безразличными к мирским наукам, по словам автора, стремящегося мобилизовать их в этом отношении, “для того, у кого нет мира в этом мире, не будет и загробного”. Он хотел, чтобы мусульмане нашли равновесие в мире и в вечной жизни, и чтобы они прогрессировали в области науки и техники, проявляя необходимое внимание и не пренебрегая обеими сторонами. Он часто говорил, что пророк советовал мусульманам изучать науку. Посредством газеты Экинчи, владельцем которой был Зердаби, он приложил усилия, чтобы шиитско-суннитская дискриминация конфессий не приводила к враждебности среди народа.