Güney Azerbaycan ve İran’daki siyasi ve toplumsal gelişmelerde Tebriz’in rolü ve önemi (19. Yüzyıl-20. Yüzyılın ilk çeyreği) Role and importance of Tabriz in the political and social development in South Azerbaijan and Iran (19th century and – first quarter of the 20th century) Роль и значение Тебриза в политических и социальных событиях в Южном Азербайджане и Иране (XIX век первая четверть XX в.) Güney Azerbaycan ve İran’daki siyasi ve toplumsal gelişmelerde Tebriz’in rolü ve önemi (19. Yüzyıl-20. Yüzyılın ilk çeyreği)
Xülasə
Bu tebliğde, Güney Azerbaycan’ın önemli bir şehri olan Tebriz’in, 19. Yüzyıl ve 20. Yüzyılın ilk çeyreğinde İran’da meydana gelen gelişmelerdeki önemi ve nasıl bir rol oynadığı ele alınmaktadır. Bu bağlamda, 19. yüzyılın ilk yarısında Azerbaycan (Tebriz) Valisi Veliaht Abbas Mirza önderliğindeki İran modernleşmesinin ve reformların merkezi olan Tebriz, pek çok “ilk”in gerçekleştirilmesine de sahne olmuştur. Aynı dönemde şehir, Kafkasya’daki Rus-İran egemenlik mücadelesine de konu olmuştur. Yüzyılın ikinci yarısında ise, İran gittikçe artan bir şekilde Avrupa sömürgeciliğinin baskısı ve etkisi altına girdiğinden, bu durumun bir sonucu olarak ortaya çıkan 1872’deki “Reuter İmtiyazı”na tepkiler ile 1890’daki “Tütün Ayaklanması” gibi tepkilerin ortaya çıktığı görülmüştür. Tebriz, bu tip siyasi ve toplumsal hareketlerde, ön safta yer alan şehirlerden biri durumundadır. 20. Yüzyılın başlarına gelindiğinde ise, Osmanlı ve İran meşrutiyetçileri arasındaki ilişkiler çerçevesinde Tebriz, İstanbul ve Kafkas şehirlerinin reformcuları ve aydınları arasındaki diplomatik, ticari ve kültürel temaslar yoğunlaşmıştır. Nitekim, bu dönemde, Kaçar hanedanı yönetimindeki İran’da “Meşrutiyet”in ilanı (1906) ile ortaya çıkan siyasi ve toplumsal gelişmeler hız kazanmıştır. Tebriz uleması ve halkının bu önemli gelişmeye büyük destek verdiği ve başarılı olmasında da önemli rol oynadığı görülmektedir. Meşrutiyet idaresinin 1911 yılında kanlı bir şekilde başarısızlığa uğratılmasına karşı oluşan tepkilerde de Tebriz gene öne çıkacaktır. Böylece şehrin, Güney Azerbaycan ve İran’daki siyasi, toplumsal ve ekonomik gelişmelerde temel belirleyici bir role ve öneme sahip olduğu görülür. Bu konular, başta Osmanlı Arşiv belgeleri ile diğer birincil kaynaklar ve ilgili literatür eşliğinde değerlendirilecektir.
The study discusses the importance and role of Tabriz, which is one of the important cities of South Azerbaijan, in the events occurred in Iran in the 19th and early 20th century. In this regard, in the first half of the 19th century, Tabriz, which was the center of Iran’s modernizations and reforms in Azerbaijan (Tabriz) under the leadership of Abbas Mirza, witnessed to the most “first” realizations. During the same period, the city was also the subject of the Russian-Iranian struggle over hegemony in the Caucasus. In the second half of the century, Iran gradually fell under the pressure and influence of European colonialism and reactions as Tobacco Protest (1890) and Reuters Concession (1872) emerged as a result of this situation.
Tabriz was one of the cities taking the leading position in such kind of political and social movements. In the beginning of the 20th century, diplomatic, commercial and cultural contacts between Tabriz, Istanbul and the Caucasus reformers and intellectuals were intensified within the framework of relations between the Ottoman and Iranian constitutionalists. In fact, during this period, the political and social developments, that emerged with the announcement of the “Constitutional Monarchy” (1906) in Iran under the leadership of the Qajar dynasty intensified. Obviously, Tabriz Ulama and the people supported and played an important role in this development. Tabriz would become prominent again in the reactions against the bloody fail of the constitutional regime in 1911. Thus, it was conferred that, the city has a fundamental role and importance in the political, social and economic development of South Azerbaijan and Iran. These subjects will be assessed to the accompaniment of other primary sources and early relevant literature with the Ottoman archival documents.
Tabriz was one of the cities taking the leading position in such kind of political and social movements. In the beginning of the 20th century, diplomatic, commercial and cultural contacts between Tabriz, Istanbul and the Caucasus reformers and intellectuals were intensified within the framework of relations between the Ottoman and Iranian constitutionalists. In fact, during this period, the political and social developments, that emerged with the announcement of the “Constitutional Monarchy” (1906) in Iran under the leadership of the Qajar dynasty intensified. Obviously, Tabriz Ulama and the people supported and played an important role in this development. Tabriz would become prominent again in the reactions against the bloody fail of the constitutional regime in 1911. Thus, it was conferred that, the city has a fundamental role and importance in the political, social and economic development of South Azerbaijan and Iran. These subjects will be assessed to the accompaniment of other primary sources and early relevant literature with the Ottoman archival documents.
В этом реферате обсуждается значение Тебриза, являющегося важным городом Южного Азербайджана, и роль которую он сыграл в событиях в Иране в 19-ом веке и первой четверти 20-го века. В этом контексте, в первой половине 19-го века Тебриз, являющийся центром иранской модернизации и реформ во главе с губернатором Азербайджана (Тебриза) наследным принцем Аббасом Мирзой, также стал свидетелем реализации многих “начал”. В то же время город также был предметом русско-иранской борьбы за господство на Кавказе. Во второй половине века, поскольку Иран все чаще попадал под давление и влияние европейской колониальной политики, в результате этой ситуации появились такие реакции как на “Концессию Рейтера” возникшую в 1872-ом году и “Табачное восстание” в 1890-ом году. Тебриз является одним из городов, которые были в первых рядах в таких политических и общественных движениях. К началу 20-го века в рамках отношений между османскими и иранскими конституционистами дипломатические, коммерческие и культурные контакты между реформаторами и интеллектуалами городов Тебриз, Стамбул и Кавказа усилились. Таким образом, в этот период политические и социальные события, возникшие с объявлением “Конституционной монархии” (1906) в Иране, возглавляемом династией Каджаров ускорились. Тебризские богословы и народ оказывали большую поддержку этому важному событию, и сыграли важную роль в его успехе. В ответ на кровавый провал правления конституционной монархии в 1911 году, Тебриз снова выступит в первых рядах. Таким образом, становится ясным, что город играет решающую роль и значение в политических, социальных и экономических событиях в Южном Азербайджане и Иране. Эти вопросы будут рассматриваться на основе первоисточников и соответствующей литературы и в первую очередь архивных документов Османской империи.