Bildiriler

Kafkasya’da dini düşüncede yenilenme anlayışının temel fikirleri ve Hüseyinzade Ali The main ideas of the renewal concepts in the religious thoughts in the Caucasus and Huseyinzade Ali Основные идеи возрождения в религиозной мысли на Кавказе и Али Гусейнзаде Kafkasya’da dini düşüncede yenilenme anlayışının temel fikirleri ve Hüseyinzade Ali

İbrahim İbrahim Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Müəllif

Xülasə

19. Yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyıl başlarında bütün Türk ve İslam dünyasında genel bir uyanış ve canlanma söz konusudur. Kafkasya’da da bu doğrultuda önemli gelişmeler yaşanmış ve önceleri ana dili ve milli bilinci geliştirmek için başlayan fikri yenilikçilik hareketleri bilhassa Kazan ve Kırım ile eş zamanlı olarak dini düşüncenin yenileşmesi konusunda da bazı önemli fikirlerin ortaya atılmasına vesile olmuştur. Bu dönemde; İslam dünyasının cehaletten ve ilimsizlikten kurtulması, içtihat kapısının açılması, birlik şuurunun güçlendirilmesi, dinin yaşanan sosyal hayata intibakı, akıl ve vahiy dengesinin kurulması ve mezhepçi tavırlardan ve her türlü taassuptan kurtulunması gibi meseleler tartışılmıştır. Dönemin bu konudaki en önemli aydınlarından birisi olan Hüseyinzade Ali (ö. 1940), Müslümanların ve Türklerin her nerede olursa olsun birbirini sevme ve tanıma esasına dayalı bir sosyal ve kültürel birlik şuuru taşımasını, mezhep taassubunu dışlayarak Kur’an’ı anlamaya dayalı bir manevi birliği oluşturmasını istemiştir. O, bu sayılanların Türk ve İslam âleminin güçlenmesinin, terakkisinin ve geleceğin büyük medeniyetini yeniden kurmasının temel şartı olarak görmüştür. Bakü’de 1905’te yayınlanmaya başlayan meşhur yenilikçi gazetelerden Hayat’ın baş redaktörlerinden biri olmuştur. Hüseyinzade Ali, söz konusu gazetenin ilk sayısına yazdığı “Gazetemizin Mesleği” adlı yazısında; zaten canlı ve şuurlu bir bütün olan milletin hayatının hakiki manasına hizmet edeceklerini ve bunu yaparken de asla orta yoldan, itidalden ayrılmayacaklarını söylemiştir. O, İslam dininin hakikatine vakıf olamayarak her yeniliğe karşı çıkan muhafazakârlar benzeri davranmayacakları gibi, yine İslam’ın medeniyete ve ilerlemeye müsait olmadığını iddia eden deist, materyalist ve komünist gruplar gibi de asla olmayacaklarını her zaman vurgulamıştır. Türk ve Müslüman milletlerin ilmî, kültürel, sosyal ve iktisâdî kalkınmasını gerçekleştirmesinin yegâne yolunun; dönemin şartları gereği, önce bu milletlerin kendi dillerinde kendi kültürel bilinçlerine ermeleri, özgür olmaları ve kendi ayakları üzerinde durmaları olduğuna inanan Hüseyinzade Ali, bunun en temel çaresini de; ilim ve hüner sahibi olmakta, çağın gerçeklerini yakalamakta, hikmet-i İslam’ı çok iyi anlayıp ahlâkı güzelleştirmekte görmüştür. Tebliğimiz, Türk dünyası ceditçilik hareketleri ekseninde Kafkasya’daki dini yenileşme hareketlerinin temel fikirlerini kısaca anlattıktan sonra özelde Hüseyinzade Ali’nin bu konudaki düşüncelerini tahlil edecektir.
In the second half of the 19th and early 20th centuries, there was general awakening and revival around the Turkish and Islamic world. In the Caucasus, there have been crucial developments in this direction and the intellectual innovation movements, which started developing the native language and national consciousness, have been contributed to coming up with some important ideas about the modernization of religious thought simultaneously with Kazan and Crimea. In this period, the issues, such as the liberating the Islamic world from ignorance and illiteracy, opening the door of jurisprudence, strengthening the consciousness of unity, adapting religion to the social life, establishing the balance of mind and revelation and getting rid of sectarian attitudes and all kinds of bigotries were discussed. One of the most important intellectuals of this period, Huseyinzade Ali (died in 1940), wanted to establish spiritual unity based on understanding the Quran by excluding the sectarian attitudes of Muslims and Turks to be conscious of social and cultural unity based on the principle of loving and knowing each other wherever they are. He had seen the mentioned ones as the main terms for strengthening the Turkish and Islamic worlds, their improvement and the reconstruction of the great civilization of the future. He was one of the Editor-in-Chiefs of Hayat, one of the most prominent innovative newspapers, which started to be published in
Baku in 1905. Huseyinzade Ali said that, they would serve for the real sense of the nation’s life, which is already live and conscious and they would never leave the golden mean and moderation, while realizing it, in his article named “The Profession of Our Newspaper”, which was written to the first issue of the previously mentioned newspaper. He has always emphasized that, they will neither conduct like the conservatives, who oppose every innovation by not being aware of the truth of the Islamic religion, nor be like the deist, materialist and communist groups claiming for Islam’s being non-suitable for civilization and progress. Huseyinzade Ali, who believes that, firstly these nations should attain their own cultural consciousness in their own language, be free and stand on their own feet according to the terms of the period, has considered the most basic remedy for the only way for the realization of the scientific, cultural, social and economic development of Turkish and Muslim nations in the embellishment of morality by understanding the wisdom of Islam, having the knowledge and ingenuity and capturing the realities of the age. Our study will particularly analyse Huseyinzade Ali’s thoughts in this regard after briefly explaining the main ideas of religious renewal movements in the Caucasus in the axis of the Jadids’ movements of the Turkish world.
Во второй половине 19-го века и в начале 20-го века во всём турецком и исламском мире произошло общее пробуждение и возрождение. На Кавказе также произошли значительные улучшения в этом направлении, и движения нового мышления начатые сначала для развития родного языка и национального сознания в особенности одновременно с Казанью и Крымом привели к возникновению некоторых важных идей в связи с обновлением религиозного мышления. В этот период обсуждаются такие вопросы, как освобождение исламского мира от невежества, открытие судебных дверей, укрепление сознания единства, адаптация религии к социальной жизни, установление баланса разума и откровения и освобождение от сектантского поведения и всевозможного фанатизма. Хусейинзаде Али (ум. в 1940), один из самых важных просветителей этого периода, хотел, чтобы мусульмане и турки, независимо от места нахождения, несли социальное и культурное сознание единства, основанное на любви и признании друг друга, и сформировали духовное единство, основанное на понимании Корана, исключая сектантский фанатизм. Он считает, что перечисленное является основным требованием для укрепления Турецкого и исламского мира, развития и перестроения великой цивилизации будущего. Он был одним из главных редакторов газеты Хаят, являющейся одной из известных инновационных газет, которую начали публиковать в Баку в 1905 году. Хусейинзаде Али в своей статье “Профессия Нашей газеты”, написанной в первом выпуске этой газеты, сказал, что они будут служить подлинному значению жизни нации, которая уже является живым и сознательным целым, и при этом они никогда не сойдут со среднего пути, золотой середины. Он всегда подчеркивал, что они никогда не будут вести себя так, как консерваторы, выступающие против любого новшества, не вникая в суть истины исламской религии и не будут такими же, как деистические, материалистические и коммунистические группы, которые утверждают, что ислам не доступен для цивилизации и прогресса. Хусейинзаде Али, который верил, что единственным путём для реализации научного, культурного, социального и экономического прогресса турецких и мусульманских
наций, принимая во внимание условия того периода, лежит через осознание своей культуры на своём языке, свободу и умение стоять на своих ногах, считал, что основным средством для этого является наличие знаний и умения, умение улавливать реалии эпохи, хорошее понимание мудрости ислама и улучшение этики. В нашем исследовании будут в частности проанализированы мысли Хусейинзаде Али по этому вопросу после того, как мы кратко расскажем о фундаментальных идеях движений религиозного обновления на Кавказе в центре движений джадидизма турецкого мира.