Dərbənd İslam Mərkəzi kimi: yaxın keçmişdə aşkar olunmuş müsəlman dini məbədləri (VIII – XIII əsrin əvvəlləri) Derbent as an Islamic center: Recently discovered Muslim cultic sites (8th – early 13th century) Дербент как исламский центр: недавно обнаруженные мусульманские культовые места (VIII век начало XIII века)
Xülasə
Beynəlxalq yolun üzərində əlverişli coğrafi mövqeyi sayəsində Dərbənd (Bab əl-Əbvab) əsrlər boyu hərbi-siyasi, sənətkarlıq və ticarət şəhəri, həmçinin İslam dini mərkəzi kimi mühüm rol oynamışdır. Bu rol erkən İslam və Səlcuq dövrlərində (VIII əsrdən XIII əsrin əvvəllərinədək) aydın müəyyən edilmiş, yazılı mənbələrdə epiqrafik, memarlıq və arxeoloji abidələrdə öz əksini tapmışdır. Dərbənd Qafqazda ən görkəmli İslam mərkəzi idi və Müsəlman dünyasının fəal mənəvi və intellektual həyatının orbitində yerləşirdi.
Son illər aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində, Dərbənddə Orta əsrlərə aid bir neçə müsəlman dini obyekti aşkarlanmışdır.
Onlardan biri «Qiyamət qapısı» (ərəbcə – Bab al-Qiyama; türkcədə – Qiyamat-kapı, farsca – Dare-Qiyamat) kimi tanınan X əsr – XIII əsrin əvvəllərinə aid olan dini mərasim yeridir.
Digər bir nümunə su təchizatı sistemi olan İslam dini kompleksidir (V – XIII əsrin əvvəlləri). Kompleks X-XII əsrlərə aid dini mətnlərə malik stelaları, bina meydançasını, su borularını, daş hamamı, hovuzları və kollektorları ehtiva edir. Şübhəsiz, bu kompleks dini mərasim dəstəmazı və paklanma (əl-udu, əlqüsl, əl-təharət) üçün istifadə edilmişdir.
Mühafizə qazıntıları nəticəsində Dərbəndin dənizkənarı hissəsində X əsrin əvvəllərinə, həmçinin XIII əsrə aid dördsütunlu məscidin (oyma lövhələrlə bəzəndilmiş) qalıqları aşkar edilmişdir.
Həmçinin eramızdan əvvəl VIII-IX əsrlərin qovuşuğuna aid olan və iki əsas qəbir növünü nümayiş etdirən (mağaralar-lahd; çuxurlar-şakk) erkən dövr müsəlman qəbiristanlığı aşkar edilmişdir.
Son illər aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində, Dərbənddə Orta əsrlərə aid bir neçə müsəlman dini obyekti aşkarlanmışdır.
Onlardan biri «Qiyamət qapısı» (ərəbcə – Bab al-Qiyama; türkcədə – Qiyamat-kapı, farsca – Dare-Qiyamat) kimi tanınan X əsr – XIII əsrin əvvəllərinə aid olan dini mərasim yeridir.
Digər bir nümunə su təchizatı sistemi olan İslam dini kompleksidir (V – XIII əsrin əvvəlləri). Kompleks X-XII əsrlərə aid dini mətnlərə malik stelaları, bina meydançasını, su borularını, daş hamamı, hovuzları və kollektorları ehtiva edir. Şübhəsiz, bu kompleks dini mərasim dəstəmazı və paklanma (əl-udu, əlqüsl, əl-təharət) üçün istifadə edilmişdir.
Mühafizə qazıntıları nəticəsində Dərbəndin dənizkənarı hissəsində X əsrin əvvəllərinə, həmçinin XIII əsrə aid dördsütunlu məscidin (oyma lövhələrlə bəzəndilmiş) qalıqları aşkar edilmişdir.
Həmçinin eramızdan əvvəl VIII-IX əsrlərin qovuşuğuna aid olan və iki əsas qəbir növünü nümayiş etdirən (mağaralar-lahd; çuxurlar-şakk) erkən dövr müsəlman qəbiristanlığı aşkar edilmişdir.
Due to its favorable geographic location on the international road, Derbent (Bab al-abwab) has played an important role as a military-political, craft and trade city, as well as an Islamic religious center over the course of many centuries. This role was clearly defined in the Early Islamic and Seljuk periods (from the 8th to the early 13th century), and it’s reflected in written sources, epigraphic, architectural and archaeological monuments. Derbent was the most prominent Islamic center in the Caucasus and was in the orbit of active spiritual and intellectual life of the Muslim World.
Several medieval Muslim cultic sites were discovered in Derbent as a result of archeological excavations in recent years.
One of them is the cultic site of the 10thearly 13th century, known as the “Gate of the Day of Resurrection” (Arab. Bab al-Qiyama, Turk. Qiyamat-kapı, Pers. Dar-e Qiyamat).
Another one is Islamic cult complex (8thearly 13th century) with the water supply system. The complex included stelae with religious texts of the 11th12th centuries, platform of a cultic building, the water pipes, the stone bath, basins and collectors. Obviously this complex was used for ritual ablutions and purification (al-Wuḍū, al-Ghusl, al-Tahara).
In result of rescue excavations the remains of four-columned (decorated with carved stucco panels) mosque of the 10thearly 13th century was revealed in seaside part of Derbent.
Also the Early Muslim cemetery which is dating to the turn of the 8th-9th centuries AD and representing two basic types of graves (undercuts-lahd; pitsshaqq) was discovered.
Several medieval Muslim cultic sites were discovered in Derbent as a result of archeological excavations in recent years.
One of them is the cultic site of the 10thearly 13th century, known as the “Gate of the Day of Resurrection” (Arab. Bab al-Qiyama, Turk. Qiyamat-kapı, Pers. Dar-e Qiyamat).
Another one is Islamic cult complex (8thearly 13th century) with the water supply system. The complex included stelae with religious texts of the 11th12th centuries, platform of a cultic building, the water pipes, the stone bath, basins and collectors. Obviously this complex was used for ritual ablutions and purification (al-Wuḍū, al-Ghusl, al-Tahara).
In result of rescue excavations the remains of four-columned (decorated with carved stucco panels) mosque of the 10thearly 13th century was revealed in seaside part of Derbent.
Also the Early Muslim cemetery which is dating to the turn of the 8th-9th centuries AD and representing two basic types of graves (undercuts-lahd; pitsshaqq) was discovered.
Благодаря своему выгодному географическому положению на международном пути, на протяжении многих веков Дербент (Баб аль-Абваб) играл важную роль как военно-политический, ремесленный и торговый город, а также исламский религиозный центр. Эта роль была четко определена в ранний исламский и сельджукский периоды (с 8 по начало 13 века) и отражена в письменных источниках, эпиграфических, архитектурных и археологических памятниках. Дербент был самым выдающимся исламским центром на Кавказе и находился на орбите активной духовной и интеллектуальной жизни мусульманского мира.
В результате археологических раскопок в последние годы в Дербенте было обнаружено несколько средневековых святилищ.
Одним из них является святилище 10 начала 13 века, известное как «Врата дня воскресения» (араб. Баб аль-Кияма, турк. Киямат-капы, перс. Дар-э-Киямат).
Другим комплекс исламского культа (8 начало 13 в.) с системой водоснабжения. В комплекс вошли стелы с религиозными текстами XI-XII веков, платформа культового сооружения, водопроводные трубы, каменная баня, бассейны и коллекторы. Очевидно, этот комплекс использовался для ритуальных омовений и очищения (аль-Учу, аль-Гусл, аль-Тахара).
В результате спасательных раскопок в приморской части Дербента были обнаружены остатки четырехколонной (украшенной резными лепными панно) мечети X начала XIII в.
Также было обнаружено кладбище раннего мусульманства, датируемое рубежом 8-9 вв. н.э. и представляющее собой два основных типа могил (подрубки лахд; ямы шагг).
В результате археологических раскопок в последние годы в Дербенте было обнаружено несколько средневековых святилищ.
Одним из них является святилище 10 начала 13 века, известное как «Врата дня воскресения» (араб. Баб аль-Кияма, турк. Киямат-капы, перс. Дар-э-Киямат).
Другим комплекс исламского культа (8 начало 13 в.) с системой водоснабжения. В комплекс вошли стелы с религиозными текстами XI-XII веков, платформа культового сооружения, водопроводные трубы, каменная баня, бассейны и коллекторы. Очевидно, этот комплекс использовался для ритуальных омовений и очищения (аль-Учу, аль-Гусл, аль-Тахара).
В результате спасательных раскопок в приморской части Дербента были обнаружены остатки четырехколонной (украшенной резными лепными панно) мечети X начала XIII в.
Также было обнаружено кладбище раннего мусульманства, датируемое рубежом 8-9 вв. н.э. и представляющее собой два основных типа могил (подрубки лахд; ямы шагг).