Tiflis və Ətraf Ərazilərdə İslamın Yayılması Spread of Islam in Tbilisi and surrounding areas Распространение Ислама в Тбилиси и окрестных территориях
Xülasə
Ümumi qənaətə görə, Tiflisə İslamın giriş tarixi h. 22/, m. 642-ci ildir. Suraqa ibn Əmrin rəhbərliyi ilə Arran (Şimali Azərbaycan) ərazisinə girən İslam ordusu Arranı fəth etmək üçün bir neçə yerə bölünmüş, Həbib ibn Məsləməni Tiflis üzərinə göndərmişdir, yürüş nəticəsiz olmuşdur. Xəlifə Osmanın (644656) hakimiyyətinin ilk illərində Həbib ibn Məsləmə Dəbil, Nəşəva, Sisəcanı fəth etdikdən sonra Cürzan istiqamətində irəliləyir. H.25/, m.646-cı ildə Həbib əvvəlcə Cürzan patriki Nüqli (və ya Təfli) və əhalisi ilə, daha sonra Tiflis əhalisi ilə Amannamə imzalayır. Bu fəthin ardınca Cəvarih, Kəsfərbis, Kisal (Qazax), Hunan, Samsəxi (Samsxe), əl-Cərdman (Girdiman), Qüstəsci, Şavşit, Bazeliti də sülh yolu ilə fəth edilir. Klarcet, Saryalit, Xaxit, Xuxit, Ərtahal, Babul-lal (Dəryal keçidi), Sannariyyə və əd-Düdaniyyə xalqı ilə vergi vermələri müqabilində sülh imzalanır.
Xəlifə Müaviyənin (661-680) dövründə baş verən qarışıqlıqlara görə, Həbib ibn Məsləmə Tiflislə bağlanan Amannaməni yeniləyir. Təbəridən məlum olur ki, bu zaman Tiflis əhalisi müsəlman idi. Təxminən, 15 il ərzində – Həbib ibn Məsləmənin ilk yürüşündən sonra, İslam təbliğatının uğurla nəticələnməsinin səbəblərini aşağıdakı kimi qeyd etmək mümkündür:
1. Ədalət. Həbib ibn Məsləmə ilk fəthdən sonra ona cizyədən əlavə gətirilən hədiyyələri hesabladır, miqdarını cizyədən çıxır, artıq miqdarı xalqa geri qaytarırdı. O, bu hərəkəti ilə xalqın rəğbətini qazanmışdı.
2. Təbliğ fəaliyyəti. İslamın davamlı təbliğ edilməsi üçün Həbib öz ətrafındakı İslam elmlərində ən alim və əhli-Quran şəxs olan Əbdürrəhman ibn Caz əs-Süleymini vəzifələndirmişdi. Nəticədə, Tiflis bir elm mərkəzi halına gəlmişdi.
Bütün bu fəaliyyət nəticəsində şəhərdə müsəlman əhalinin sayı o qədər çoxalır ki, 704-cü ildə şəhərdə sikkə zərbxanası qurulur. Onuncu əsr səyyahı ibn Havqəl Tiflisdə Hədis elminin geniş yayıldığını, tiflislilərin qədim nəzəriyyələrə əsasən əhli-sünnə məzhəbinə mənsub olduğunu qeyd edir. Əs-Səmani də bu məlumatı təsdiqləyir: “Tiflis sərhəd şəhəri olub, sonuncu Azərbaycan şəhəridir və oradan bir sıra alim və mühəddis çıxmışdır”. Bütün bu deyilənlərə əsasən, VII əsrin 40-cı illərində başlanan fəth hərəkatının müvəffəq olduğunu, VII əsrin sonu-VIII əsrin əvvəllərində Tiflisin İslam şəhərinə çevrildiyini iddia etmək mümkündür.
Xəlifə Müaviyənin (661-680) dövründə baş verən qarışıqlıqlara görə, Həbib ibn Məsləmə Tiflislə bağlanan Amannaməni yeniləyir. Təbəridən məlum olur ki, bu zaman Tiflis əhalisi müsəlman idi. Təxminən, 15 il ərzində – Həbib ibn Məsləmənin ilk yürüşündən sonra, İslam təbliğatının uğurla nəticələnməsinin səbəblərini aşağıdakı kimi qeyd etmək mümkündür:
1. Ədalət. Həbib ibn Məsləmə ilk fəthdən sonra ona cizyədən əlavə gətirilən hədiyyələri hesabladır, miqdarını cizyədən çıxır, artıq miqdarı xalqa geri qaytarırdı. O, bu hərəkəti ilə xalqın rəğbətini qazanmışdı.
2. Təbliğ fəaliyyəti. İslamın davamlı təbliğ edilməsi üçün Həbib öz ətrafındakı İslam elmlərində ən alim və əhli-Quran şəxs olan Əbdürrəhman ibn Caz əs-Süleymini vəzifələndirmişdi. Nəticədə, Tiflis bir elm mərkəzi halına gəlmişdi.
Bütün bu fəaliyyət nəticəsində şəhərdə müsəlman əhalinin sayı o qədər çoxalır ki, 704-cü ildə şəhərdə sikkə zərbxanası qurulur. Onuncu əsr səyyahı ibn Havqəl Tiflisdə Hədis elminin geniş yayıldığını, tiflislilərin qədim nəzəriyyələrə əsasən əhli-sünnə məzhəbinə mənsub olduğunu qeyd edir. Əs-Səmani də bu məlumatı təsdiqləyir: “Tiflis sərhəd şəhəri olub, sonuncu Azərbaycan şəhəridir və oradan bir sıra alim və mühəddis çıxmışdır”. Bütün bu deyilənlərə əsasən, VII əsrin 40-cı illərində başlanan fəth hərəkatının müvəffəq olduğunu, VII əsrin sonu-VIII əsrin əvvəllərində Tiflisin İslam şəhərinə çevrildiyini iddia etmək mümkündür.
According to the general opinion, Islam’s entry to Tbilisi dates back to h.22/A.D. 642. Islamic army under the leadership of Suraqa ibn Amir, entering the territory of Arran (Northern Azerbaijan) was divided into several places to conquer Arran; Habib ibn Maslamani was sent to Tbilisi and the march was unsuccessful. In the early years of Caliph Osman (644-656), Habib ibn Maslama advanced in the direction of Jurzan after he conquered Dabil, Neshava, Sisacan. In h.25/A.D.1946, Habib first signed an amanname with Nugli (or Tefli), patrik of Jurzan and then with Tbilisi population. Following this conquest, Jovarih, Kasfarbis, Kisal (Gazakh), Hunan, Samsakhi (Samskhe), Al-Jardman (Girdiman), Gostasji, Shavshit, Baseliti were also conquered peacefully. Peace was signed with the people of Klarjet, Saryalit, Khakhit, Khukhit, Ertahal, Babul-Lal (Daryal crossing), Sannariyya and ad-Dudaniyya in return to paying taxes.
Due to the disturbances that happened in the period on Caliph Muawiya (661-680) Habib ibn Maslama renewed the amanname signed with Tbilisi. It is known from Tabari that the population of Tbilisi at that time was Muslim. The followings can be noted as reasons for the successful outcome of Islamic propaganda in about 15 years after the first march of Habib ibn Maslama:
1. Justice: after the first conquest Habib ibn Maslama calculated gifts that were brought in addition to jizyah, deducted the amount from jizyah, returned the excess amount to the people. He gained the sympathy of the people with this action.
2. Propagation activity: For the continuous propagation of Islam, Habib appointed Abdurrahman ibn Jaz as-Suleymi, who was the most scholar in the Islamic sciences and Ahl-i Quran person around him. As a result, Tbilisi became a science center.
As a result of all these activities, the number of Muslims in the city has increased so much that in 704 a coin-minting facility was built in the city. The X century traveler Ibn Havgal noted that the science of Hadith was widespread in Tbilisi and that according to ancient theories the people of Tbilisi belonged to ahl-i Sunnah confession. As-Samani confirms this information: “Tbilisi was the border city and was the last Azerbaijani city, and a number of scholars and mohaddis came from there.” According to all this, it can be argued that the conquest movement, which began in the 40s of the VII century, was successful, Tbilisi became an Islamic city at the end of the VII century-at the beginning of the VIII century.
Due to the disturbances that happened in the period on Caliph Muawiya (661-680) Habib ibn Maslama renewed the amanname signed with Tbilisi. It is known from Tabari that the population of Tbilisi at that time was Muslim. The followings can be noted as reasons for the successful outcome of Islamic propaganda in about 15 years after the first march of Habib ibn Maslama:
1. Justice: after the first conquest Habib ibn Maslama calculated gifts that were brought in addition to jizyah, deducted the amount from jizyah, returned the excess amount to the people. He gained the sympathy of the people with this action.
2. Propagation activity: For the continuous propagation of Islam, Habib appointed Abdurrahman ibn Jaz as-Suleymi, who was the most scholar in the Islamic sciences and Ahl-i Quran person around him. As a result, Tbilisi became a science center.
As a result of all these activities, the number of Muslims in the city has increased so much that in 704 a coin-minting facility was built in the city. The X century traveler Ibn Havgal noted that the science of Hadith was widespread in Tbilisi and that according to ancient theories the people of Tbilisi belonged to ahl-i Sunnah confession. As-Samani confirms this information: “Tbilisi was the border city and was the last Azerbaijani city, and a number of scholars and mohaddis came from there.” According to all this, it can be argued that the conquest movement, which began in the 40s of the VII century, was successful, Tbilisi became an Islamic city at the end of the VII century-at the beginning of the VIII century.
По общему заключению, ислам в Тифлис пришел в 22 год под хиджре / 642-й год. Исламская армия под предводительством Сураги ибн Амра вошла на территорию Аррана (Северный Азербайджан), где разделилась на несколько частей для завоевания Аррана. Хабиб ибн Маслама нбыл направлен на Тифлис, однако поход был безрезультатным. В первые годы правления халифа Османа (644-656) Хабиб ибн Маслама завоевал Дабиль, Нашаву, Сисаджани, после чего двинулся в направлении Джурзана. В 25-й год по хиджре / 646-й год по м. Хабиб подписывает мирный договор сначала с патриком Джурзана Нугли (или Тафли) и его населением, а затем с населением Тифлиса. После этого завоевания он мирным путем завоевывает также Джаварих, Касфарбис, Кисал (Газах), Хунан, Самсахи (Самсхе), аль-Гирдиман (Гирдиман), Густаджи, Шавшит, Базелити. С народами Кларчет, Сарьялит, Хахит, Хухит, Артахал, Бабул-Дал (проход Дарьял), Саннария и ад-Дудания подписывает мирный договор относительно выплаты налогов.
В связи с беспорядками в период правления халифа Муавийи (661680) Хабиб ибн Маслама обновляет мирный договор, заключенный в Тифлисе. Как известно от Табари, при этом население Тифлиса были мусульманами. Причинами успешных результатов исламской пропаганды примерно в течение 15 лет после первых походов Хабиба ибн Масламы можно указать следующее:
1. Справедливость: Хабиб ибн Маслама после первого завоевания подсчитывает дополнительные подарки от джизьи, вычитывает свою долю из джизьи, оставшуюся часть возвращает народу. Этим он завоевал расположение народа.
2. Пропагандистская деятельность: Для продолжительной пропаганды ислама Хабиб назначил из своего окружения самого ученого и лучшего знатока Корана Абдуррахмана ибн Джаза Ас-Сулеймина. В результате Тифлис превратился в научный центр.
В результате всех этих деятельностей количество мусульман в городе увеличилось настолько, что в 704 году в городе был сооружен монетный двор. Путешественник 10 века Ибн Хагваль отмечает, что в Тифлисе широко распространилась наука хадис, и что тифлисцы по древним
теориям в основном принадлежали ахли-сюнне. Ас-Самани также подтверждает эту информацию: “Тифлис являлся пограничным городом и и находился на границе с Азербайджаном, отсюда вышел ряд ученых и инженеров”. Согласно всем вышеуказанным, можно утверждать, что движение завоевания, начавшееся в 40годах 7-го века, было успешным, в конце 7 в начале 8-го веков Тифлис превратился в исламский город.
В связи с беспорядками в период правления халифа Муавийи (661680) Хабиб ибн Маслама обновляет мирный договор, заключенный в Тифлисе. Как известно от Табари, при этом население Тифлиса были мусульманами. Причинами успешных результатов исламской пропаганды примерно в течение 15 лет после первых походов Хабиба ибн Масламы можно указать следующее:
1. Справедливость: Хабиб ибн Маслама после первого завоевания подсчитывает дополнительные подарки от джизьи, вычитывает свою долю из джизьи, оставшуюся часть возвращает народу. Этим он завоевал расположение народа.
2. Пропагандистская деятельность: Для продолжительной пропаганды ислама Хабиб назначил из своего окружения самого ученого и лучшего знатока Корана Абдуррахмана ибн Джаза Ас-Сулеймина. В результате Тифлис превратился в научный центр.
В результате всех этих деятельностей количество мусульман в городе увеличилось настолько, что в 704 году в городе был сооружен монетный двор. Путешественник 10 века Ибн Хагваль отмечает, что в Тифлисе широко распространилась наука хадис, и что тифлисцы по древним
теориям в основном принадлежали ахли-сюнне. Ас-Самани также подтверждает эту информацию: “Тифлис являлся пограничным городом и и находился на границе с Азербайджаном, отсюда вышел ряд ученых и инженеров”. Согласно всем вышеуказанным, можно утверждать, что движение завоевания, начавшееся в 40годах 7-го века, было успешным, в конце 7 в начале 8-го веков Тифлис превратился в исламский город.