Birgəyaşayış Düşüncəsinin Əxlaqi Meyarı Kimi “Ədalət” Məhfumu (İbn Miskəveyh və Akvinalı Fomanın Ədalət Düşüncəsinin Müqayisəli Təhlili) Birgəyaşayış Düşüncəsinin Əxlaqi Meyarı Kimi “Ədalət” Məhfumu (İbn Miskəveyh və Akvinalı Fomanın Ədalət Düşüncəsinin Müqayisəli Təhlili)
Аннотация
İbn Miskəveyh birgəyaşayışı təmin edən fəzilətləri və onlara bağlı olan əxlaqi davranışları həm fərd, həm də cəmiyyət baxımından təhlil edən ilk İslam mütəfəkkirlərindən biridir. İbn Miskəveyhə görə, fəzilətlərin başında ədalət prinsipi gəlməkdədir. Ona görə “ədalət” məfhumu bir əxlaqi fəzilət kimi həm yunan filosoflarının, həm də İslam mütəfəkkirlərinin ittifaqla qəbul etdiyi hikmət, iffət və şücaəti kimi əsas əxlaq prinsiplərini tənzimləyir və özündə əks etdirir.
İbn Miskəveyhə görə, ədalət yalnız digər insanlarla münasibətdə mötədilliyin və tarazlığın meyarı kimi deyil, insan nəfsindəki qüvvələrin adil və ədalətə uyğun idarə edilməsi üçün də inkaredilməz mahiyyətə sahibdir. Yəni əgər nəfsə aid qüvvələr ədalət sayəsində tənzimlənməsə, insandan qeyri-əxlaqi davranışlar təzahür edər. Bu, birgəyaşayışın önündəki ən önəmli maneələrdən biri hesab edilir.
İbn Miskəveyh əxlaq haqqındakı düşüncələri ilə İslam mədəniyyətində məşhur olduğu kimi, Akvinalı Foma da əxlaqi fəzilətlər haqqındakı düşüncələri ilə xristian mədəniyyətində
önəmli təsirə malik olmuşdur. İbn Miskəveyh kimi Orta əsrlərdə yaşamış Akvinali Foma filosof və teoloqdur. Elə buna görə də o, birgəyaşayışın meyarı olan “ədalət” məfhumunu həm fəlsəfə, həm də xristian teologiyası baxımından təhlil etmişdir. Hər iki alimin əxlaq və cəmiyyət düşüncəsində Aristotelin təsirini görmək mümkündür. Hər iki teoloq əxlaq düşüncələrində öz dinlərinin teoloji aspektlərini əks etdirmişdir.
Akvinalı Foma ədalət haqqındakı düşüncələrini əsas etibarilə teoloji və əxlaqi mövzulara həsr etdiyi “Summa Theologiae” adlı əsərində qələmə almışdır. İbn Miskəveyh isə həm “Təhzibul-əxlaq”, həm də “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsərlərində ədalət haqqındakı düşüncələrini ifadə etmişdir. Onun, xüsusən əxlaqın mahiyyətinə dair yazdığı “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsəri mövzumuz baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
“İslam mədəniyyətində birgəyaşayış təcrübəsi” adlı beynəlxalq simpoziuma təqdim etdiyim bu mövzuda Orta əsrlərdə yaşamış və iki fərqli mədəniyyəti təmsil edən İbn Miskəveyh və Akvinalı Fomanın “ədalət” haqqındakı düşüncələri müqayisəli surətdə təhlil ediləcək.
İbn Miskəveyhə görə, ədalət yalnız digər insanlarla münasibətdə mötədilliyin və tarazlığın meyarı kimi deyil, insan nəfsindəki qüvvələrin adil və ədalətə uyğun idarə edilməsi üçün də inkaredilməz mahiyyətə sahibdir. Yəni əgər nəfsə aid qüvvələr ədalət sayəsində tənzimlənməsə, insandan qeyri-əxlaqi davranışlar təzahür edər. Bu, birgəyaşayışın önündəki ən önəmli maneələrdən biri hesab edilir.
İbn Miskəveyh əxlaq haqqındakı düşüncələri ilə İslam mədəniyyətində məşhur olduğu kimi, Akvinalı Foma da əxlaqi fəzilətlər haqqındakı düşüncələri ilə xristian mədəniyyətində
önəmli təsirə malik olmuşdur. İbn Miskəveyh kimi Orta əsrlərdə yaşamış Akvinali Foma filosof və teoloqdur. Elə buna görə də o, birgəyaşayışın meyarı olan “ədalət” məfhumunu həm fəlsəfə, həm də xristian teologiyası baxımından təhlil etmişdir. Hər iki alimin əxlaq və cəmiyyət düşüncəsində Aristotelin təsirini görmək mümkündür. Hər iki teoloq əxlaq düşüncələrində öz dinlərinin teoloji aspektlərini əks etdirmişdir.
Akvinalı Foma ədalət haqqındakı düşüncələrini əsas etibarilə teoloji və əxlaqi mövzulara həsr etdiyi “Summa Theologiae” adlı əsərində qələmə almışdır. İbn Miskəveyh isə həm “Təhzibul-əxlaq”, həm də “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsərlərində ədalət haqqındakı düşüncələrini ifadə etmişdir. Onun, xüsusən əxlaqın mahiyyətinə dair yazdığı “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsəri mövzumuz baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
“İslam mədəniyyətində birgəyaşayış təcrübəsi” adlı beynəlxalq simpoziuma təqdim etdiyim bu mövzuda Orta əsrlərdə yaşamış və iki fərqli mədəniyyəti təmsil edən İbn Miskəveyh və Akvinalı Fomanın “ədalət” haqqındakı düşüncələri müqayisəli surətdə təhlil ediləcək.
İbn Miskəveyh birgəyaşayışı təmin edən fəzilətləri və onlara bağlı olan əxlaqi davranışları həm fərd, həm də cəmiyyət baxımından təhlil edən ilk İslam mütəfəkkirlərindən biridir. İbn Miskəveyhə görə, fəzilətlərin başında ədalət prinsipi gəlməkdədir. Ona görə “ədalət” məfhumu bir əxlaqi fəzilət kimi həm yunan filosoflarının, həm də İslam mütəfəkkirlərinin ittifaqla qəbul etdiyi hikmət, iffət və şücaəti kimi əsas əxlaq prinsiplərini tənzimləyir və özündə əks etdirir.
İbn Miskəveyhə görə, ədalət yalnız digər insanlarla münasibətdə mötədilliyin və tarazlığın meyarı kimi deyil, insan nəfsindəki qüvvələrin adil və ədalətə uyğun idarə edilməsi üçün də inkaredilməz mahiyyətə sahibdir. Yəni əgər nəfsə aid qüvvələr ədalət sayəsində tənzimlənməsə, insandan qeyri-əxlaqi davranışlar təzahür edər. Bu, birgəyaşayışın önündəki ən önəmli maneələrdən biri hesab edilir.
İbn Miskəveyh əxlaq haqqındakı düşüncələri ilə İslam mədəniyyətində məşhur olduğu kimi, Akvinalı Foma da əxlaqi fəzilətlər haqqındakı düşüncələri ilə xristian mədəniyyətində
önəmli təsirə malik olmuşdur. İbn Miskəveyh kimi Orta əsrlərdə yaşamış Akvinali Foma filosof və teoloqdur. Elə buna görə də o, birgəyaşayışın meyarı olan “ədalət” məfhumunu həm fəlsəfə, həm də xristian teologiyası baxımından təhlil etmişdir. Hər iki alimin əxlaq və cəmiyyət düşüncəsində Aristotelin təsirini görmək mümkündür. Hər iki teoloq əxlaq düşüncələrində öz dinlərinin teoloji aspektlərini əks etdirmişdir.
Akvinalı Foma ədalət haqqındakı düşüncələrini əsas etibarilə teoloji və əxlaqi mövzulara həsr etdiyi “Summa Theologiae” adlı əsərində qələmə almışdır. İbn Miskəveyh isə həm “Təhzibul-əxlaq”, həm də “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsərlərində ədalət haqqındakı düşüncələrini ifadə etmişdir. Onun, xüsusən əxlaqın mahiyyətinə dair yazdığı “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsəri mövzumuz baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
“İslam mədəniyyətində birgəyaşayış təcrübəsi” adlı beynəlxalq simpoziuma təqdim etdiyim bu mövzuda Orta əsrlərdə yaşamış və iki fərqli mədəniyyəti təmsil edən İbn Miskəveyh və Akvinalı Fomanın “ədalət” haqqındakı düşüncələri müqayisəli surətdə təhlil ediləcək.
İbn Miskəveyhə görə, ədalət yalnız digər insanlarla münasibətdə mötədilliyin və tarazlığın meyarı kimi deyil, insan nəfsindəki qüvvələrin adil və ədalətə uyğun idarə edilməsi üçün də inkaredilməz mahiyyətə sahibdir. Yəni əgər nəfsə aid qüvvələr ədalət sayəsində tənzimlənməsə, insandan qeyri-əxlaqi davranışlar təzahür edər. Bu, birgəyaşayışın önündəki ən önəmli maneələrdən biri hesab edilir.
İbn Miskəveyh əxlaq haqqındakı düşüncələri ilə İslam mədəniyyətində məşhur olduğu kimi, Akvinalı Foma da əxlaqi fəzilətlər haqqındakı düşüncələri ilə xristian mədəniyyətində
önəmli təsirə malik olmuşdur. İbn Miskəveyh kimi Orta əsrlərdə yaşamış Akvinali Foma filosof və teoloqdur. Elə buna görə də o, birgəyaşayışın meyarı olan “ədalət” məfhumunu həm fəlsəfə, həm də xristian teologiyası baxımından təhlil etmişdir. Hər iki alimin əxlaq və cəmiyyət düşüncəsində Aristotelin təsirini görmək mümkündür. Hər iki teoloq əxlaq düşüncələrində öz dinlərinin teoloji aspektlərini əks etdirmişdir.
Akvinalı Foma ədalət haqqındakı düşüncələrini əsas etibarilə teoloji və əxlaqi mövzulara həsr etdiyi “Summa Theologiae” adlı əsərində qələmə almışdır. İbn Miskəveyh isə həm “Təhzibul-əxlaq”, həm də “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsərlərində ədalət haqqındakı düşüncələrini ifadə etmişdir. Onun, xüsusən əxlaqın mahiyyətinə dair yazdığı “ər-Risalə fi mahiyyətil-ədl” adlı əsəri mövzumuz baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
“İslam mədəniyyətində birgəyaşayış təcrübəsi” adlı beynəlxalq simpoziuma təqdim etdiyim bu mövzuda Orta əsrlərdə yaşamış və iki fərqli mədəniyyəti təmsil edən İbn Miskəveyh və Akvinalı Fomanın “ədalət” haqqındakı düşüncələri müqayisəli surətdə təhlil ediləcək.