1905-1917 Müslüman Kurultaylarının Toplumsal Barışa Katkısı Açısından Önəmi 1905-1917 Müslüman Kurultaylarının Toplumsal Barışa Katkısı Açısından Önəmi
Аннотация
Çar Rusya’sı Müslümanlarının, özellikle eğitim alanında yaşadığı “geri kalmışlık”, birtakım aydınların bu durumu sezmesi ve üzerine eğilmesi XIX. yüzyılda usul-i cedid hareketini doğurmuştur. Geleneksel Müslüman okullarının modern taleplere uygun dönüştürülmesini, yeni okulların Batı modelinde kurulmasını öngören usul-i cedid sisteminde okulların temel özelliğini eğitim dili ve ders kitaplarının ana dilinde olması, usul-i savtiye metodunun uygulanması oluşturuyordu. İlk ortaya çıkış sürecinde bir maarif hareketi niteliği taşıyan usul-i cedid, XX. yüzyılın başlarından itibaren siyasi, sosyal, ekonomik alanlarda Müslümanları yönlendirici ve destekleyici bir özellik kazanmıştır. Bu süreç sonucunda mektep ve medreselerin usul-i cedide göre dönüştürülmesi, usul-i cedid üzere ilk ve orta öğretim kurumlarının açılması ile birlikte Müslümanların yaşadıkları çeşitli problemlerin tartışıldığı kurultayların, eğitimin gelişimini destekleyen hayır kuruluşlarının teşkili söz konusu olmuştur.
Aynı zamanda farklı dini ve siyasi düşünceye sahip Müslümanların toplumsal sorunlar bazında nasıl bir araya geldiklerini, çözüm için nasıl ortak karara vardıklarını Rusya Müslümanlarıkurultayları örneğinde görmek mümkündür. 1905 devriminin sağladığı birtakım fırsatlar doğrultusunda farklı bölge Müslümanları tarafından kurultayların organize edildiği, özellikle hak ve özgürlüklerin sağlanması, din ve eğitim-öğretim kurumlarının yeniden teşkili istikametinde çözüm üretildiği bilinmektedir. Rusya’da ilk Türkçe gazete ve tiyatro kuran, Doğu’da ilk opera yazan, eğitime destek amaçlı ilk hayır kuruluşunu açan Azerbaycan mütefekkirleri kurultaylar sürecinde aktif faaliyetleri ile önemli bir konuma sahip olmuştur. Bu mütefekkirlerin zikredilen faaliyetlerinden Kafkasya Müslümanları Kurultayı’nı milli ve dini birliğin muhafazası bakımından her dönem için ehemmiyetini koruyan bir olgu olarak kabul etmek gerekir. 15-20 Nisan 1917’de Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve Kuzey Kafkasya’dan Müslümanların katılımıyla Bakü’de gerçekleştirilen kurultay, Rusya Müslümanları kurultayları arasında Müslüman kadınların ilk katıldığı kurultay özelliğini taşımıştır. Burada kadınların toplumsal konumu ile ilgili sorunlarından bahsedilerek özellikle eğitim alanına katılımlarının sağlanması üzerine karar kabul edilmiştir. Bunun haricinde çar hükümetinin milletleri birbirine düşürme çabası kötülenmiş, böyle sorunların ancak demokratik temeller bazında çözüme kavuşturulacağı, halkların karşılıklı saygısı ve anlaşması çerçevesinde barışın sağlanacağı ifade edilmiştir. Kafkasya kurultayında milletlerarası hoşgörü ile birlikte mezheplerarası hoşgörüden de bahs edilmiştir. Dönemin lider konumundaki din adamlarının raporları temelinde, müstakil kurumlar şeklinde faaliyet gösteren Şii ve Sünni Ruhani İdareleri’nin tek çatı altında birleştirilmesi hedeflenmiş, aynı zamanda “Ali” ve “Ömer” okullarının kapatılarak her iki mezhep üyesinin eğitim alabileceği tek okul modelinin kurulması kararlaştırılmıştır.
Aynı zamanda farklı dini ve siyasi düşünceye sahip Müslümanların toplumsal sorunlar bazında nasıl bir araya geldiklerini, çözüm için nasıl ortak karara vardıklarını Rusya Müslümanlarıkurultayları örneğinde görmek mümkündür. 1905 devriminin sağladığı birtakım fırsatlar doğrultusunda farklı bölge Müslümanları tarafından kurultayların organize edildiği, özellikle hak ve özgürlüklerin sağlanması, din ve eğitim-öğretim kurumlarının yeniden teşkili istikametinde çözüm üretildiği bilinmektedir. Rusya’da ilk Türkçe gazete ve tiyatro kuran, Doğu’da ilk opera yazan, eğitime destek amaçlı ilk hayır kuruluşunu açan Azerbaycan mütefekkirleri kurultaylar sürecinde aktif faaliyetleri ile önemli bir konuma sahip olmuştur. Bu mütefekkirlerin zikredilen faaliyetlerinden Kafkasya Müslümanları Kurultayı’nı milli ve dini birliğin muhafazası bakımından her dönem için ehemmiyetini koruyan bir olgu olarak kabul etmek gerekir. 15-20 Nisan 1917’de Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve Kuzey Kafkasya’dan Müslümanların katılımıyla Bakü’de gerçekleştirilen kurultay, Rusya Müslümanları kurultayları arasında Müslüman kadınların ilk katıldığı kurultay özelliğini taşımıştır. Burada kadınların toplumsal konumu ile ilgili sorunlarından bahsedilerek özellikle eğitim alanına katılımlarının sağlanması üzerine karar kabul edilmiştir. Bunun haricinde çar hükümetinin milletleri birbirine düşürme çabası kötülenmiş, böyle sorunların ancak demokratik temeller bazında çözüme kavuşturulacağı, halkların karşılıklı saygısı ve anlaşması çerçevesinde barışın sağlanacağı ifade edilmiştir. Kafkasya kurultayında milletlerarası hoşgörü ile birlikte mezheplerarası hoşgörüden de bahs edilmiştir. Dönemin lider konumundaki din adamlarının raporları temelinde, müstakil kurumlar şeklinde faaliyet gösteren Şii ve Sünni Ruhani İdareleri’nin tek çatı altında birleştirilmesi hedeflenmiş, aynı zamanda “Ali” ve “Ömer” okullarının kapatılarak her iki mezhep üyesinin eğitim alabileceği tek okul modelinin kurulması kararlaştırılmıştır.
Çar Rusya’sı Müslümanlarının, özellikle eğitim alanında yaşadığı “geri kalmışlık”, birtakım aydınların bu durumu sezmesi ve üzerine eğilmesi XIX. yüzyılda usul-i cedid hareketini doğurmuştur. Geleneksel Müslüman okullarının modern taleplere uygun dönüştürülmesini, yeni okulların Batı modelinde kurulmasını öngören usul-i cedid sisteminde okulların temel özelliğini eğitim dili ve ders kitaplarının ana dilinde olması, usul-i savtiye metodunun uygulanması oluşturuyordu. İlk ortaya çıkış sürecinde bir maarif hareketi niteliği taşıyan usul-i cedid, XX. yüzyılın başlarından itibaren siyasi, sosyal, ekonomik alanlarda Müslümanları yönlendirici ve destekleyici bir özellik kazanmıştır. Bu süreç sonucunda mektep ve medreselerin usul-i cedide göre dönüştürülmesi, usul-i cedid üzere ilk ve orta öğretim kurumlarının açılması ile birlikte Müslümanların yaşadıkları çeşitli problemlerin tartışıldığı kurultayların, eğitimin gelişimini destekleyen hayır kuruluşlarının teşkili söz konusu olmuştur.
Aynı zamanda farklı dini ve siyasi düşünceye sahip Müslümanların toplumsal sorunlar bazında nasıl bir araya geldiklerini, çözüm için nasıl ortak karara vardıklarını Rusya Müslümanlarıkurultayları örneğinde görmek mümkündür. 1905 devriminin sağladığı birtakım fırsatlar doğrultusunda farklı bölge Müslümanları tarafından kurultayların organize edildiği, özellikle hak ve özgürlüklerin sağlanması, din ve eğitim-öğretim kurumlarının yeniden teşkili istikametinde çözüm üretildiği bilinmektedir. Rusya’da ilk Türkçe gazete ve tiyatro kuran, Doğu’da ilk opera yazan, eğitime destek amaçlı ilk hayır kuruluşunu açan Azerbaycan mütefekkirleri kurultaylar sürecinde aktif faaliyetleri ile önemli bir konuma sahip olmuştur. Bu mütefekkirlerin zikredilen faaliyetlerinden Kafkasya Müslümanları Kurultayı’nı milli ve dini birliğin muhafazası bakımından her dönem için ehemmiyetini koruyan bir olgu olarak kabul etmek gerekir. 15-20 Nisan 1917’de Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve Kuzey Kafkasya’dan Müslümanların katılımıyla Bakü’de gerçekleştirilen kurultay, Rusya Müslümanları kurultayları arasında Müslüman kadınların ilk katıldığı kurultay özelliğini taşımıştır. Burada kadınların toplumsal konumu ile ilgili sorunlarından bahsedilerek özellikle eğitim alanına katılımlarının sağlanması üzerine karar kabul edilmiştir. Bunun haricinde çar hükümetinin milletleri birbirine düşürme çabası kötülenmiş, böyle sorunların ancak demokratik temeller bazında çözüme kavuşturulacağı, halkların karşılıklı saygısı ve anlaşması çerçevesinde barışın sağlanacağı ifade edilmiştir. Kafkasya kurultayında milletlerarası hoşgörü ile birlikte mezheplerarası hoşgörüden de bahs edilmiştir. Dönemin lider konumundaki din adamlarının raporları temelinde, müstakil kurumlar şeklinde faaliyet gösteren Şii ve Sünni Ruhani İdareleri’nin tek çatı altında birleştirilmesi hedeflenmiş, aynı zamanda “Ali” ve “Ömer” okullarının kapatılarak her iki mezhep üyesinin eğitim alabileceği tek okul modelinin kurulması kararlaştırılmıştır.
Aynı zamanda farklı dini ve siyasi düşünceye sahip Müslümanların toplumsal sorunlar bazında nasıl bir araya geldiklerini, çözüm için nasıl ortak karara vardıklarını Rusya Müslümanlarıkurultayları örneğinde görmek mümkündür. 1905 devriminin sağladığı birtakım fırsatlar doğrultusunda farklı bölge Müslümanları tarafından kurultayların organize edildiği, özellikle hak ve özgürlüklerin sağlanması, din ve eğitim-öğretim kurumlarının yeniden teşkili istikametinde çözüm üretildiği bilinmektedir. Rusya’da ilk Türkçe gazete ve tiyatro kuran, Doğu’da ilk opera yazan, eğitime destek amaçlı ilk hayır kuruluşunu açan Azerbaycan mütefekkirleri kurultaylar sürecinde aktif faaliyetleri ile önemli bir konuma sahip olmuştur. Bu mütefekkirlerin zikredilen faaliyetlerinden Kafkasya Müslümanları Kurultayı’nı milli ve dini birliğin muhafazası bakımından her dönem için ehemmiyetini koruyan bir olgu olarak kabul etmek gerekir. 15-20 Nisan 1917’de Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve Kuzey Kafkasya’dan Müslümanların katılımıyla Bakü’de gerçekleştirilen kurultay, Rusya Müslümanları kurultayları arasında Müslüman kadınların ilk katıldığı kurultay özelliğini taşımıştır. Burada kadınların toplumsal konumu ile ilgili sorunlarından bahsedilerek özellikle eğitim alanına katılımlarının sağlanması üzerine karar kabul edilmiştir. Bunun haricinde çar hükümetinin milletleri birbirine düşürme çabası kötülenmiş, böyle sorunların ancak demokratik temeller bazında çözüme kavuşturulacağı, halkların karşılıklı saygısı ve anlaşması çerçevesinde barışın sağlanacağı ifade edilmiştir. Kafkasya kurultayında milletlerarası hoşgörü ile birlikte mezheplerarası hoşgörüden de bahs edilmiştir. Dönemin lider konumundaki din adamlarının raporları temelinde, müstakil kurumlar şeklinde faaliyet gösteren Şii ve Sünni Ruhani İdareleri’nin tek çatı altında birleştirilmesi hedeflenmiş, aynı zamanda “Ali” ve “Ömer” okullarının kapatılarak her iki mezhep üyesinin eğitim alabileceği tek okul modelinin kurulması kararlaştırılmıştır.