Niyetin Kur'an Öğretisindeki Niteliği/Keyfiyeti ve Değeri Niyetin Kur'an Öğretisindeki Niteliği/Keyfiyeti ve Değeri
Xülasə
Beşeri eylemlerin âdeta özü ve ruhu mâhiyetinde olan niyet; düşüncenin, davranışın, amelin değerlendirilmesinde ve geçerliliğinde temel bir miyar niteliğindedir. Düşünce ve davranışlar niyetle farklı bir anlam kazanır. Davranışların, fiillerin keyfiyetleri ve nitelikleri ile yakından hem alâkalıdır hem de onlar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. İnsan niyetle, hareketlerinin bilinçli ve kontrollü olmasını veya yönlendirilmesini, onun hâiz olduğu etkili rolünden yararlanarak, yakalayabilir ve bunda insiyatifi elinde tutabilir. Nitekim etkin bir akıl ile insanın taleplerini eyleme dönüştürmede, yönlendirmede, frenlemede veya engellemede bilinçli ve müessir bir güç niteliğindedir. Bir şeyi yapmadan önce onu düşünmek, istemek ve ona meyletmek şeklinde ifade edilebilir. Bu nedenle Kur’ân’a göre insan her türlü yönelişinden, kastından ve niyetinden sorumlu olmakla birlikte burada talep ile murat edilen maksadın uygunluğu da istenir. Bu da gösterir ki, Allah’ın iradesini ve hududunu gözetmede veya ihlâl etmede niyet, önemli bir denge unsuru olmakla birlikte; özellikle kavşak noktası mesabesinde olan önemli bir yere vekonuma hâizdir. Onu çok iyi anlayarak her hâlükârda müspetliğinin sağlanmasında ve yollarının belirlenmesinde insanın sorumluluğuna atıfta bulunmak ve vurgulamak yerinde olur. Bu bağlamda onu Kur’ân odaklı araştırarak ne olduğunu, hadislerdeki durumunu, keyfiyet açısından nasıl müspet veya menfi tarafa eğilim gösterdiğini, amelle ilgisini ve ona göre nasıl karşılık bulduğunu vb. hususları naslardan ve ilgili temel kaynaklardan ortaya koymaya, sorgulamaya, yerinde cevaplar bulmaya yönelik çaba ve gayret içinde olduk. Bu çalışmanın ilgili literatüre bir katkı olacağı kanaatini taşımaktayız.
Beşeri eylemlerin âdeta özü ve ruhu mâhiyetinde olan niyet; düşüncenin, davranışın, amelin değerlendirilmesinde ve geçerliliğinde temel bir miyar niteliğindedir. Düşünce ve davranışlar niyetle farklı bir anlam kazanır. Davranışların, fiillerin keyfiyetleri ve nitelikleri ile yakından hem alâkalıdır hem de onlar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. İnsan niyetle, hareketlerinin bilinçli ve kontrollü olmasını veya yönlendirilmesini, onun hâiz olduğu etkili rolünden yararlanarak, yakalayabilir ve bunda insiyatifi elinde tutabilir. Nitekim etkin bir akıl ile insanın taleplerini eyleme dönüştürmede, yönlendirmede, frenlemede veya engellemede bilinçli ve müessir bir güç niteliğindedir. Bir şeyi yapmadan önce onu düşünmek, istemek ve ona meyletmek şeklinde ifade edilebilir. Bu nedenle Kur’ân’a göre insan her türlü yönelişinden, kastından ve niyetinden sorumlu olmakla birlikte burada talep ile murat edilen maksadın uygunluğu da istenir. Bu da gösterir ki, Allah’ın iradesini ve hududunu gözetmede veya ihlâl etmede niyet, önemli bir denge unsuru olmakla birlikte; özellikle kavşak noktası mesabesinde olan önemli bir yere vekonuma hâizdir. Onu çok iyi anlayarak her hâlükârda müspetliğinin sağlanmasında ve yollarının belirlenmesinde insanın sorumluluğuna atıfta bulunmak ve vurgulamak yerinde olur. Bu bağlamda onu Kur’ân odaklı araştırarak ne olduğunu, hadislerdeki durumunu, keyfiyet açısından nasıl müspet veya menfi tarafa eğilim gösterdiğini, amelle ilgisini ve ona göre nasıl karşılık bulduğunu vb. hususları naslardan ve ilgili temel kaynaklardan ortaya koymaya, sorgulamaya, yerinde cevaplar bulmaya yönelik çaba ve gayret içinde olduk. Bu çalışmanın ilgili literatüre bir katkı olacağı kanaatini taşımaktayız.