Роль религиозных учреждений – завийе в социально-культурном развитии Халхалского региона Азербайджана (начало XVIII в.) Azərbaycanın Xalxal Bölgəsinin Sosial-Mədəni İnkişafında Dini Müəssisələrin – Zaviyəların Rolu (XVIII Əsrin Əvvərləri) Role of religious associations – zawiyas in social-cultural development of Khalkhal in Azerbaijan (at the beginning of the 18th century)
Аннотация
В развитии исламской культуры, духовном и нравственном обогащении общества значительную роль имели религиозные учреждения, такие, как медресе, текке, завие, ханегях и дергях. Эти учреждения сооружались, в основном, на труднодоступных горных дорогах. Там путникам, путешественникам и другим нуждающимся оказывали материальную и духовную помощь.
В 20-е годы XVIII в. Халхал наряду с другими азербайджанскими территориями находился в составе Османского управления. Процесс реализации принципов османского управления на новых завоеванных территориях охватывал все области экономической жизни. Османы оказывали юридическую поддержку действиям мечетей, медресе, вакфов, текке и завийе, которые были тесно связаны с бытом и социальной жизнью местного населения.
В период османского управления в Халхале действовали религиозные учреждения – завийе и их вакфы, существовавшие еще в XV-XVI в.в. Эти учреждения, созданные с целью оказания взаимопомощи и благотворительности, действовали в рядах сел Халхала. В османских архивных документах имеются сведения о вакфах завийе Шейх Нураддина и Шейх Бадреддина, Шейх Баязита, Хазрет-и Абу Бекр ус-Сыддыка, действующих в Халхале. Согласно этим сведениям завийе Шейх Нураддина и Шейх Бадреддина приобрели юридическую силу после получения документов, так называемых вакфийе, которые были представлены при Шахе Исмаиле I (1501-1524) и Шахе Тахмасибе I (1524-1576), а после – и при Султане Ахмеде III (1703-1730).
Завийе Шейх Баязита назывался в честь потомка Шейха Баязита Абу Бекр’ус-Сыддыка. Существование завийе, основанного до периода правления Сефевидов, было узаконено вакфийей в 955/1548-1549 г. при Шахе Тахмасибе I. Созданное в XV в. завийе Хазрет-и Абу Бекр ус-Сыддыка действовало по вакфийе, узаконенном при Джахан Шахе Каракоюнлу (1438-1467) и при правителе Аккоюнлу Узун Хасане (1453-1478), а в начале XVIII в. находилось в управлении шейха Амира на основе документа, утвержденного Османским султаном.
Религиозно-благотворительные учреждения, созданные в Халхалском регионе Азербайджана в XV-XVI в.в., играли важную роль в социально-культурной жизни населения и в период Османского управления.
В 20-е годы XVIII в. Халхал наряду с другими азербайджанскими территориями находился в составе Османского управления. Процесс реализации принципов османского управления на новых завоеванных территориях охватывал все области экономической жизни. Османы оказывали юридическую поддержку действиям мечетей, медресе, вакфов, текке и завийе, которые были тесно связаны с бытом и социальной жизнью местного населения.
В период османского управления в Халхале действовали религиозные учреждения – завийе и их вакфы, существовавшие еще в XV-XVI в.в. Эти учреждения, созданные с целью оказания взаимопомощи и благотворительности, действовали в рядах сел Халхала. В османских архивных документах имеются сведения о вакфах завийе Шейх Нураддина и Шейх Бадреддина, Шейх Баязита, Хазрет-и Абу Бекр ус-Сыддыка, действующих в Халхале. Согласно этим сведениям завийе Шейх Нураддина и Шейх Бадреддина приобрели юридическую силу после получения документов, так называемых вакфийе, которые были представлены при Шахе Исмаиле I (1501-1524) и Шахе Тахмасибе I (1524-1576), а после – и при Султане Ахмеде III (1703-1730).
Завийе Шейх Баязита назывался в честь потомка Шейха Баязита Абу Бекр’ус-Сыддыка. Существование завийе, основанного до периода правления Сефевидов, было узаконено вакфийей в 955/1548-1549 г. при Шахе Тахмасибе I. Созданное в XV в. завийе Хазрет-и Абу Бекр ус-Сыддыка действовало по вакфийе, узаконенном при Джахан Шахе Каракоюнлу (1438-1467) и при правителе Аккоюнлу Узун Хасане (1453-1478), а в начале XVIII в. находилось в управлении шейха Амира на основе документа, утвержденного Османским султаном.
Религиозно-благотворительные учреждения, созданные в Халхалском регионе Азербайджана в XV-XVI в.в., играли важную роль в социально-культурной жизни населения и в период Османского управления.
İslam mədəniyyətinin inkişafında, cəmiyyətin mənəvi və əxlaqi cəhətdən zənginləşməsində dini müəssisələrin – mədrəsə, təkkə, zaviyə, xanəgah və dərgahların əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Əsasən, şəhərlərdə və karvan yollarının üzərində, çətin keçilən dağ yollarında qurulan bu dini təsislərdə ehtiyacı olanlara, yolçulara, səyyahlara və digər ziyarətçilərə maddi və mənəvi yardım göstərilirdi.
XVIII əsrin 20-ci illərində bir sıra Azərbaycan əraziləri kimi, Xalxal bölgəsi də Osmanlı hakimiyyəti altına keçmişdi. Yeni ərazilərdə Osmanlı idarəçilik prinsiplərinin həyata keçirilməsi prosesi sosial-iqtisadi həyatın bütün sahələrini əhatə edirdi. Osmanlılar bu yerlərdə əhalinin məişəti, sosial həyatı ilə sıx bağlı olmuş, məscidlərin, mədrəsələrin, vəqflərin, təkkə və zaviyələrin fəaliyyətini qanuni sənədlərlə dəstəkləmiş və lazım olan yardımı göstərmişlər.
Osmanlı hakimiyyəti dövründə hələ XV-XVI əsrlərdə Xalxal ərazisində mövcud olmuş bir sıra dini təsisatlar – zaviyə və onların vəqfləri fəaliyyət göstərmişdir. Qarşılıqlı yardım və xeyriyyəçilik məqsədilə yaradılmış bu dini təsisatlar Xalxal bölgəsinin bir sıra kəndlərində də mövcud idi. Osmanlı arxiv sənədlərində Xalxal ərazisində Şeyx Nurəddin və Şeyx Bədrəddin zaviyəsi vəqfi, Şeyx Bəyazid zaviyəsi vəqfi, Həzrəti Əbu Bəkr üs-Sıddiq Əhfadı vəqfinin fəaliyyəti haqqında məlumatlar vardır. Bu məlumatlara görə, Şeyx Nurəddin və Şeyx Bədrəddin zaviyəsi Şah I İsmayılın (1501-1524) və Şah I Təhmasibin (1524-1576) verdikləri iki vəqfiyyə ilə, daha sonra isə Sultan III Əhmədin (1703-1730) verdiyi sənədə əsasən qanuni qüvvəyə minmişdir.
Şeyx Bəyazit zaviyəsi isə Şeyx Bəyazid Əbu Bəkir üs-Sıddiqin nəslindən olan şəxsin adını daşımışdır. Səfəvi dövründən daha əvvəl təsis edilmiş zaviyə h. 955-də (m.1548-1549) Şah I Təhmasibin verdiyi vəqfiyyə ilə qanuniləşdirilmişdir.
Həzrəti Əbu Bəkr üs-Sıddiq Əhfadı zaviyəsi XV əsrdə qurulmuş, Qaraqoyunlu Cahan şahın (1438-1467) və Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin (14531478) təsdiqlədiyi vəqfiyyə ilə fəaliyyət göstərmişdir. XVIII əsrin əvvəllərində Osmanlı sultanının verdiyi sənədlə Şeyx Əmirin idarəsində olmuşdur.
XV-XVI əsrlərdə Azərbaycanın Xalxal bölgəsində yaradılmış dini-xeyriyyə müəssisələri Osmanlı hakimiyyəti dövründə də əhalinin sosial-mədəni həyatında mühüm rol oynamışdır.
XVIII əsrin 20-ci illərində bir sıra Azərbaycan əraziləri kimi, Xalxal bölgəsi də Osmanlı hakimiyyəti altına keçmişdi. Yeni ərazilərdə Osmanlı idarəçilik prinsiplərinin həyata keçirilməsi prosesi sosial-iqtisadi həyatın bütün sahələrini əhatə edirdi. Osmanlılar bu yerlərdə əhalinin məişəti, sosial həyatı ilə sıx bağlı olmuş, məscidlərin, mədrəsələrin, vəqflərin, təkkə və zaviyələrin fəaliyyətini qanuni sənədlərlə dəstəkləmiş və lazım olan yardımı göstərmişlər.
Osmanlı hakimiyyəti dövründə hələ XV-XVI əsrlərdə Xalxal ərazisində mövcud olmuş bir sıra dini təsisatlar – zaviyə və onların vəqfləri fəaliyyət göstərmişdir. Qarşılıqlı yardım və xeyriyyəçilik məqsədilə yaradılmış bu dini təsisatlar Xalxal bölgəsinin bir sıra kəndlərində də mövcud idi. Osmanlı arxiv sənədlərində Xalxal ərazisində Şeyx Nurəddin və Şeyx Bədrəddin zaviyəsi vəqfi, Şeyx Bəyazid zaviyəsi vəqfi, Həzrəti Əbu Bəkr üs-Sıddiq Əhfadı vəqfinin fəaliyyəti haqqında məlumatlar vardır. Bu məlumatlara görə, Şeyx Nurəddin və Şeyx Bədrəddin zaviyəsi Şah I İsmayılın (1501-1524) və Şah I Təhmasibin (1524-1576) verdikləri iki vəqfiyyə ilə, daha sonra isə Sultan III Əhmədin (1703-1730) verdiyi sənədə əsasən qanuni qüvvəyə minmişdir.
Şeyx Bəyazit zaviyəsi isə Şeyx Bəyazid Əbu Bəkir üs-Sıddiqin nəslindən olan şəxsin adını daşımışdır. Səfəvi dövründən daha əvvəl təsis edilmiş zaviyə h. 955-də (m.1548-1549) Şah I Təhmasibin verdiyi vəqfiyyə ilə qanuniləşdirilmişdir.
Həzrəti Əbu Bəkr üs-Sıddiq Əhfadı zaviyəsi XV əsrdə qurulmuş, Qaraqoyunlu Cahan şahın (1438-1467) və Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin (14531478) təsdiqlədiyi vəqfiyyə ilə fəaliyyət göstərmişdir. XVIII əsrin əvvəllərində Osmanlı sultanının verdiyi sənədlə Şeyx Əmirin idarəsində olmuşdur.
XV-XVI əsrlərdə Azərbaycanın Xalxal bölgəsində yaradılmış dini-xeyriyyə müəssisələri Osmanlı hakimiyyəti dövründə də əhalinin sosial-mədəni həyatında mühüm rol oynamışdır.
Religious associations – madrasa, takka, zawiya, hanagah and devish convents had an important role in the development of Islamic culture, enrichment of society from ethical and moral point of view. Travelers, pilgrims and needers were provided with material and moral support in these religious associations which had been established in cities, caravan roads, ravines which were difficult to pass.
Khalkhal Region, just as other regions of Azerbaijan came under the rule of the Ottoman Empire in the beginning of 18th century. Actualization the principles of the Ottoman management process contained all areas of socioeconomic life. In these regions, Ottomans promoted activities of mosques, madrasas, waqfs, takkas and zawiyas which belonged to social life of people with legal documents and provided appropriate support.
Still in the 15th -16th centuries, during the period of the Ottoman hegemony, a number of religious associations zawiyas and their waqfs operated in Khalkhal Region. These religious associations which were established with the aim of mutual support and charity operated in some villages of Khalkhal Region. There is information in the Ottoman archive documents about activity of waqf of Sheikh Nureddin and Sheikh Bedreddin’s zawiya, waqf of Bayezid’s zawiya, waqf of Hazret-i Abu Bekr us-Siddiq Ehfadi. According to this information, Sheikh Nureddin and Sheikh Bedreddin’s zawiya became a valid with two waqfiyas given by Shah I Ismail (1501-1524) and Shah I Tahmasb (1524-1576), thereafter, document given by Sultan III Ahmed.
Sheikh Bayezid’szawiya bore the name of person who belong to lineage of Sheikh BayezidAbu Bekr us-Siddiq. This zawiya was established before the period of Safavid Dynasty and were legitimated with waqfiya given by Shah I Tahmasb in 955/1548-1549.
Hazret-i Abu Bekr us-Sıddiq Ehfadi’s zawiya was established in 15th century, and operated according to waqfiya which was affirmed by Karakoyunlu Cahan Shah (1438-1467) and Uzun Hasan (1453-1478). It was under the tutelage of Sheikh Amir according to document given by Ottoman Sultan.
These religious-charity associations which were established in 15-16th centuries in Khalkhal region, had an important role in the social-cultural life of people during the period of Ottoman hegemony.
Khalkhal Region, just as other regions of Azerbaijan came under the rule of the Ottoman Empire in the beginning of 18th century. Actualization the principles of the Ottoman management process contained all areas of socioeconomic life. In these regions, Ottomans promoted activities of mosques, madrasas, waqfs, takkas and zawiyas which belonged to social life of people with legal documents and provided appropriate support.
Still in the 15th -16th centuries, during the period of the Ottoman hegemony, a number of religious associations zawiyas and their waqfs operated in Khalkhal Region. These religious associations which were established with the aim of mutual support and charity operated in some villages of Khalkhal Region. There is information in the Ottoman archive documents about activity of waqf of Sheikh Nureddin and Sheikh Bedreddin’s zawiya, waqf of Bayezid’s zawiya, waqf of Hazret-i Abu Bekr us-Siddiq Ehfadi. According to this information, Sheikh Nureddin and Sheikh Bedreddin’s zawiya became a valid with two waqfiyas given by Shah I Ismail (1501-1524) and Shah I Tahmasb (1524-1576), thereafter, document given by Sultan III Ahmed.
Sheikh Bayezid’szawiya bore the name of person who belong to lineage of Sheikh BayezidAbu Bekr us-Siddiq. This zawiya was established before the period of Safavid Dynasty and were legitimated with waqfiya given by Shah I Tahmasb in 955/1548-1549.
Hazret-i Abu Bekr us-Sıddiq Ehfadi’s zawiya was established in 15th century, and operated according to waqfiya which was affirmed by Karakoyunlu Cahan Shah (1438-1467) and Uzun Hasan (1453-1478). It was under the tutelage of Sheikh Amir according to document given by Ottoman Sultan.
These religious-charity associations which were established in 15-16th centuries in Khalkhal region, had an important role in the social-cultural life of people during the period of Ottoman hegemony.