Azərbaycanda Orta Əsrər Dövründə Xristianlıq və Xristian Dini Məbədləri İslam Mədəniyyətində Birgəyaşayışın Bariz Nümunəsi Kimi Azərbaycanda Orta Əsrər Dövründə Xristianlıq və Xristian Dini Məbədləri İslam Mədəniyyətində Birgəyaşayışın Bariz Nümunəsi Kimi
Аннотация
Orta əsrlər dövründə Azərbaycanda İslam dininin başlıca din olmasına baxmayaraq, əhalinin bir qismi xristian dinində qalmaqda davam edirdi. Buna görə də ölkənin bir çox şəhərlərində məscidlərlə yanaşı kilsələr də mövcud idi. Azərbaycan cəmiyyətində, o cümlədən də orta əsr şəhərlərində tolerant və multikultural dəyərlərin mövcud olması orta əsrlər dövründə İslam mədəniyyəti və Azərbaycan xalqının etnopisxoloji xüsusiyyətləri ilə bağlı olmuşdur. Orta əsrlər dövründə bir çox şəhərlərdə, mahallarda əhalinin bir qismi özünün əvvəlki dinində xristianlıqda qalmaqda idi. Əbdürrəşid əl-Bakuvi XV əsrin əvvəllərində qələmə aldığı “Abidələrin xülasəsi və qüdrətli hökmdarın möcüzələri” əsərində yazır: “Bakı şəhərinin yaxınlığında çoxlu kənd yerləşir və hər bir kəndin möhkəm divarı və qalası var. Bu kəndlərin bütün sakinləri xaçpərəstlərdir.” Göründüyü kimi, XV əsrdə belə Bakı ətrafı kəndlərin əhalisi xristianlıqda qalmaqda idilər. XVII əsrin əvvəllərində qədim Gəncə şəhərinin yeri I Şah Abbasın əmri ilə dəyişdiriləndə, yeni salınmış şəhərdə yerlixristian əhali (yəni xristian dininə etiqad edən yerli türklər, başqa sözlə, albanlar – C.B.) üçün kilsə də inşa edilmişdi. Bu kilsə M.Barxudarovun verdiyi məlumatlara görə, XVII əsrdə Gəncədə inşa edilmiş Müqəddəs Yəhya Kilsəsi idi. Bu, Alban katolikosu Ovanesin (1633-cü ildə) vaxtında olmuşdur. Alban katolikosu Nersesin qəbri də buradadır.
Orta əsrlər dövründə mövcud olmuş Azərbaycan feodal dövlətlərinin hökmdarları Alban kilsəsinə qarşı lütfkar olmuşlar. Akademik Ziya Bünyadov Stepannos Orbeliana istinadən yazır ki, Şəmsəddin Eldənizin oğulluğunun (Arslan şahın) sultan taxtına çıxması ilə demək olar ki, eyni vaxtda III Stepannos (1168-1214) baş keşiş (yəni katolikos C.B.) seçildi. Atabəy Eldəniz, onun oğulları Atabəy Pəhləvan, Qızıl Arslan və Əbu Bəkr III Stepannosa hörmət göstərir, onu nəvazişlə “fəxr əlMəsih” (İsanın fəxri) adlandırırdılar. Onun şərəfinə fərman və tuğra, yaxud möhürlü tərifnamə vermişdilər. Baş keşiş III Stepannos (məhz onun göstərişi ilə Mxitar Qoş Alban Kilsəsi üçün “Qanunnamə” yazmışdır C.B.) öz yeparxiyasına nəslinin vərəsəlik etməsi üçün Atabəydən fərman aldı. Yeni Alban Kilsəsinə məxsus bütün ərazi üçün o, Atabəydən yazılı fərman almışdı. Sonra Atabəydən Ağaraki-Dizor kəndini istəyir. Atabəy oranı iltifatla, sabit və ədalətli fərmanla kilsəyə bağışlayır. Monastırın yanında nə varsa hamısını – torpağı, suyu, bağları, üzümlükləri, həmçinin yaşayış yerlərini və hətta Anapat qalasını da bütün vergilərdən azad edir.
Orta əsrlər dövründə mövcud olmuş Azərbaycan feodal dövlətlərinin hökmdarları Alban kilsəsinə qarşı lütfkar olmuşlar. Akademik Ziya Bünyadov Stepannos Orbeliana istinadən yazır ki, Şəmsəddin Eldənizin oğulluğunun (Arslan şahın) sultan taxtına çıxması ilə demək olar ki, eyni vaxtda III Stepannos (1168-1214) baş keşiş (yəni katolikos C.B.) seçildi. Atabəy Eldəniz, onun oğulları Atabəy Pəhləvan, Qızıl Arslan və Əbu Bəkr III Stepannosa hörmət göstərir, onu nəvazişlə “fəxr əlMəsih” (İsanın fəxri) adlandırırdılar. Onun şərəfinə fərman və tuğra, yaxud möhürlü tərifnamə vermişdilər. Baş keşiş III Stepannos (məhz onun göstərişi ilə Mxitar Qoş Alban Kilsəsi üçün “Qanunnamə” yazmışdır C.B.) öz yeparxiyasına nəslinin vərəsəlik etməsi üçün Atabəydən fərman aldı. Yeni Alban Kilsəsinə məxsus bütün ərazi üçün o, Atabəydən yazılı fərman almışdı. Sonra Atabəydən Ağaraki-Dizor kəndini istəyir. Atabəy oranı iltifatla, sabit və ədalətli fərmanla kilsəyə bağışlayır. Monastırın yanında nə varsa hamısını – torpağı, suyu, bağları, üzümlükləri, həmçinin yaşayış yerlərini və hətta Anapat qalasını da bütün vergilərdən azad edir.
Orta əsrlər dövründə Azərbaycanda İslam dininin başlıca din olmasına baxmayaraq, əhalinin bir qismi xristian dinində qalmaqda davam edirdi. Buna görə də ölkənin bir çox şəhərlərində məscidlərlə yanaşı kilsələr də mövcud idi. Azərbaycan cəmiyyətində, o cümlədən də orta əsr şəhərlərində tolerant və multikultural dəyərlərin mövcud olması orta əsrlər dövründə İslam mədəniyyəti və Azərbaycan xalqının etnopisxoloji xüsusiyyətləri ilə bağlı olmuşdur. Orta əsrlər dövründə bir çox şəhərlərdə, mahallarda əhalinin bir qismi özünün əvvəlki dinində xristianlıqda qalmaqda idi. Əbdürrəşid əl-Bakuvi XV əsrin əvvəllərində qələmə aldığı “Abidələrin xülasəsi və qüdrətli hökmdarın möcüzələri” əsərində yazır: “Bakı şəhərinin yaxınlığında çoxlu kənd yerləşir və hər bir kəndin möhkəm divarı və qalası var. Bu kəndlərin bütün sakinləri xaçpərəstlərdir.” Göründüyü kimi, XV əsrdə belə Bakı ətrafı kəndlərin əhalisi xristianlıqda qalmaqda idilər. XVII əsrin əvvəllərində qədim Gəncə şəhərinin yeri I Şah Abbasın əmri ilə dəyişdiriləndə, yeni salınmış şəhərdə yerlixristian əhali (yəni xristian dininə etiqad edən yerli türklər, başqa sözlə, albanlar – C.B.) üçün kilsə də inşa edilmişdi. Bu kilsə M.Barxudarovun verdiyi məlumatlara görə, XVII əsrdə Gəncədə inşa edilmiş Müqəddəs Yəhya Kilsəsi idi. Bu, Alban katolikosu Ovanesin (1633-cü ildə) vaxtında olmuşdur. Alban katolikosu Nersesin qəbri də buradadır.
Orta əsrlər dövründə mövcud olmuş Azərbaycan feodal dövlətlərinin hökmdarları Alban kilsəsinə qarşı lütfkar olmuşlar. Akademik Ziya Bünyadov Stepannos Orbeliana istinadən yazır ki, Şəmsəddin Eldənizin oğulluğunun (Arslan şahın) sultan taxtına çıxması ilə demək olar ki, eyni vaxtda III Stepannos (1168-1214) baş keşiş (yəni katolikos C.B.) seçildi. Atabəy Eldəniz, onun oğulları Atabəy Pəhləvan, Qızıl Arslan və Əbu Bəkr III Stepannosa hörmət göstərir, onu nəvazişlə “fəxr əlMəsih” (İsanın fəxri) adlandırırdılar. Onun şərəfinə fərman və tuğra, yaxud möhürlü tərifnamə vermişdilər. Baş keşiş III Stepannos (məhz onun göstərişi ilə Mxitar Qoş Alban Kilsəsi üçün “Qanunnamə” yazmışdır C.B.) öz yeparxiyasına nəslinin vərəsəlik etməsi üçün Atabəydən fərman aldı. Yeni Alban Kilsəsinə məxsus bütün ərazi üçün o, Atabəydən yazılı fərman almışdı. Sonra Atabəydən Ağaraki-Dizor kəndini istəyir. Atabəy oranı iltifatla, sabit və ədalətli fərmanla kilsəyə bağışlayır. Monastırın yanında nə varsa hamısını – torpağı, suyu, bağları, üzümlükləri, həmçinin yaşayış yerlərini və hətta Anapat qalasını da bütün vergilərdən azad edir.
Orta əsrlər dövründə mövcud olmuş Azərbaycan feodal dövlətlərinin hökmdarları Alban kilsəsinə qarşı lütfkar olmuşlar. Akademik Ziya Bünyadov Stepannos Orbeliana istinadən yazır ki, Şəmsəddin Eldənizin oğulluğunun (Arslan şahın) sultan taxtına çıxması ilə demək olar ki, eyni vaxtda III Stepannos (1168-1214) baş keşiş (yəni katolikos C.B.) seçildi. Atabəy Eldəniz, onun oğulları Atabəy Pəhləvan, Qızıl Arslan və Əbu Bəkr III Stepannosa hörmət göstərir, onu nəvazişlə “fəxr əlMəsih” (İsanın fəxri) adlandırırdılar. Onun şərəfinə fərman və tuğra, yaxud möhürlü tərifnamə vermişdilər. Baş keşiş III Stepannos (məhz onun göstərişi ilə Mxitar Qoş Alban Kilsəsi üçün “Qanunnamə” yazmışdır C.B.) öz yeparxiyasına nəslinin vərəsəlik etməsi üçün Atabəydən fərman aldı. Yeni Alban Kilsəsinə məxsus bütün ərazi üçün o, Atabəydən yazılı fərman almışdı. Sonra Atabəydən Ağaraki-Dizor kəndini istəyir. Atabəy oranı iltifatla, sabit və ədalətli fərmanla kilsəyə bağışlayır. Monastırın yanında nə varsa hamısını – torpağı, suyu, bağları, üzümlükləri, həmçinin yaşayış yerlərini və hətta Anapat qalasını da bütün vergilərdən azad edir.